ΤΑ ΠΛΟΥΤΗ ΤΩΝ ΝΑΪΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ - James Wasserman

Οι Ναΐτες ήταν εκείνοι που καθιέρωσαν την πρακτική των διεθνών τραπεζικών εργασιών. Τα πολυάριθμα οχυρά τους κατά μήκος των οδών που οδηγούσαν προς ανατολάς προσφέρονταν από μόνα τους ως χώροι φύλαξης χρυσού και άλλων πολύτιμων αντικειμένων για βασιλείς, ευγενείς, εμπόρους, σταυροφόρους και προσκυνητές. Ήταν πιο ασφαλές να εμπιστεύεται κανείς το δίκτυο των Ναϊτών για μεταφορά χρημάτων παρά να κουβαλάει μεγάλα ποσά σε μετρητά κατά μήκος των επικίνδυνων διαδρομών. Τα κεφάλαια που παρέδιδε κανείς για φύλαξη στο Τάγμα στην Ευρώπη, μπορούσε να τα ζητήσει πίσω όταν έφτανε στους Αγίους Τόπους, ανάλογα με τις ανάγκες του. Τα χαρτιά στα οποία κατέγραφαν οι Ναΐτες των διαφόρων περιοχών αυτές τις καταθέσεις και τις πληρωμές οδήγησαν τελικά στη σύγχρονη πρακτική της έκδοσης επιταγών, με βάση έναν λογαριασμό.

Όσοι ετοιμάζονταν να ξεκινήσουν το πολύχρονο και επικίνδυνο ταξίδι στο εξωτερικό συχνά συνέτασσαν τη διαθήκη τους και την άφηναν για ασφάλεια στα χέρια των Ναϊτών. Έτσι το Τάγμα μερικές φορές ασκούσε καθήκοντα εκτελεστή της διαθήκης για περιουσιακά στοιχεία που είχαν μείνει στη φροντίδα τους. Οι Ναΐτες επίσης συχνά γίνονταν δέκτες μεγάλων χρηματικών ποσών. Σε ορισμένες περιπτώσεις τα χρήματα παραχωρούνταν ειδικά για τους στόχους μιας σταυροφορίας. Σε άλλες περιπτώσεις δωρίζονταν στο Τάγμα. Η τήρηση των αρχείων έπρεπε, συνεπώς, να γίνεται με ακρίβεια.

Με το πέρασμα του χρόνου η δεξιοτεχνία που ανέπτυξε το Τάγμα στον χειρισμό των χρημάτων έγινε ακόμη μεγαλύτερη. Ειδικά στη Γαλλία, η χρηματοοικονομική γραφειοκρατία των Ναϊτών χρησίμευε για την παροχή εκτεταμένων τραπεζικών υπηρεσιών στη μοναρχία. Αυτές οι δραστηριότητες περιλάμβαναν βεβαίωση και είσπραξη φόρων, μεταφορά κεφαλαίων, διαχείριση χρεών και πιστώσεων και πληρωμή συντάξεων. Οι ευγενείς ενθαρρυμένοι από την εμπιστοσύνη που έδειχνε στο Τάγμα η βασιλική οικογένεια, χρησιμοποιούσαν με τον ίδιο τρόπο τις υπηρεσίες των αδελφών.

Η ένοπλη ασφάλεια που πρόσφεραν οι καλά φρουρούμενοι οίκοι των Ναϊτών ήταν τόσο εντυπωσιακή, που στην Αγγλία χρησιμοποιούνταν για τη φύλαξη τμήματος του βασιλικού θησαυρού, ήδη από το 1185. τα κοσμήματα του θρόνου κατατέθηκαν στον Ναό του Λονδίνου το 1204. Χώροι φύλαξης των Ναϊτών χρησιμοποιούνταν ακόμη για κεφάλαια σε λογαριασμούς μεσεγγύησης για συμβατικές εγγυήσεις μεταξύ διαφόρων μερών. Εκτός από πολύτιμα αντικείμενα όπως χρυσάφι, κοσμήματα και έγγραφα, είναι γνωστό ότι στην Αραγονία ανατέθηκε στους Ναΐτες η φύλαξη ζώων, ακόμη και δούλων. Και πάλι η άριστη τήρηση αρχείων ήταν αναγκαία για την επιτυχία τους, όπως και η σωστή και αξιόπιστη γραφειοκρατία, ικανή να καθορίσει με ακρίβεια την αξία των κατατιθέμενων αγαθών.

Η παποσύνη χρησιμοποίησε επίσης την ειδίκευση του Τάγματος στα χρηματοοικονομικά. Οι Ναΐτες ξεκίνησαν να έχουν τέτοιου τύπου οικονομικές δραστηριότητες, διευθετώντας δάνεια για τον πάπα Αλέξανδρο, το 1163. Το 1198 ο πάπας Ιννοκέντιος Γ’ άρχισε να επιβάλλει φόρους στους κληρικούς και το 1208 κάλεσε τους Ναΐτες να τον βοηθήσουν να εισπράττει τον φόρο. Ο διάδοχός του Ονώριος Γ’ στράφηκε προς τους Ναΐτες για να τον βοηθήσουν να συγκεντρώσει κεφάλαια για την Πέμπτη Σταυροφορία, κανονίζοντας να πληρώνονται οι φόροι των κληρικών απευθείας στον Ναό των Παρισίων και μετά να μεταφέρονται στον παπικό λεγάτο που διοικούσε τον σταυροφορικό στρατό στην Αίγυπτο. Το 1307 και το 1308, μετά τη σύλληψη των μελών του Τάγματος στη Γαλλία, ο πάπας Κλήμης Ε’ εξαίρεσε του Ναΐτες οικονομικούς υπαλλήλους του από την τύχη των αδελφών τους.

Το συνολικό ευρωπαϊκό δίκτυο των Ναϊτών συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη για πρώτη φορά στην Ευρώπη μιας οικονομίας βασισμένης στο ρευστό χρήμα. Για παράδειγμα, από τα αγροκτήματα των Ναϊτών ξεκίνησε η πρακτική της καλλιέργειας αγροτικών προϊόντων προς πώληση. Μέχρι τότε η απασχόληση με τη γεωργία είχε ως στόχο τη συντήρηση εκείνων που παρείχαν τη γη ή και την εργασία. Η διαρκής ζήτηση κεφαλαίων για τη συνέχιση της σταυροφορικής προσπάθειας ανάγκασε τους Ναΐτες να καινοτομήσουν στον οικονομικό τομέα. Οι Άγιοι Τόποι λειτουργούσαν ήδη κυρίως ως οικονομία ρευστού χρήματος. Ο πλούτος σε κινητά αγαθά ήταν πιο σημαντικός από την ακίνητη περιουσία, η οποία ήταν ευάλωτη στη συνεχώς μεταβαλλόμενη πολιτικοστρατιωτική κατάσταση. Οι Ναΐτες κατάφεραν να προσαρμοστούν στις περιστάσεις. Η εξοικείωση με τη λειτουργία της οικονομίας του ρευστού χρήματος έδωσε στο Τάγμα την πείρα που θα το τοποθετούσε στην πρωτοπορία, καθώς η ευρωπαϊκή οικονομία σταδιακά μετατοπιζόταν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Η μεσαιωνική απαγόρευση ενάντια στην τοκογλυφία παρακάμφθηκε προσεκτικά, με περίτεχνες μορφές συμβολαίων. Οι πληρωμές τόκων συγκαλύπτονταν ως διοικητικά έξοδα, αφαιρούνταν εκ των προτέρων από τα χρήματα που έδινε ο δανειζόμενος ή εισπράττονταν μέσω προσεκτικών χειρισμών της ισοτιμίας των ξένων νομισμάτων. Ο δανεισμός χρημάτων από τους Ναΐτες χρονολογείται από τις πρώτες ημέρες του Τάγματος υπό τον Ούγο ντε Πεν, ο οποίος τον αντιλαμβανόταν ως ένα από τα καθήκοντα του Τάγματος – παρά το γεγονός ότι ο Βερνάρδος ήταν κατηγορηματικά αντίθετος με τον υλισμό και με το εμπόριο του χρήματος γενικά. Σχεδόν όλοι οι Ευρωπαίοι μονάρχες σε κάποια περίπτωση δανείστηκαν από τους Ναΐτες, όπως και αρκετά μοναστήρια.

Μολονότι οι Ναΐτες ήταν πλούσιοι τόσο σε γη όσο και σε κεφάλαια, ο μυθικός πλούτος που συχνά αποδίδεται στο Τάγμα αποτελεί αναμφίβολα υπερβολή. Τα τεράστια έξοδα που συνεπαγόταν η διεξαγωγή μιας στρατιωτικής εκστρατείας διακοσίων ετών πρέπει να συνυπολογιστούν στον μύθο του εξαιρετικού πλούτου τους. Χρειάζονταν συνεχώς κεφάλαια για τα φυσιολογικά έξοδα που σχετίζονται με τον εξοπλισμό, τη μεταφορά, τη στέγαση και τη διατροφή του τεράστιου σε αριθμό προσωπικού που διέθεταν. Επιπλέον, η οικοδόμηση κάστρων, η συντήρηση και η ανοικοδόμησή τους προκαλούσαν τεράστια οικονομική αιμορραγία, όπως και τα μεγάλα ποσά που πληρώνονταν για λύτρα, χάνονταν σε απλήρωτα δάνεια και έπεφταν στα χέρια του εχθρού στη μάχη.

JAMES WASSERMAN

ΝΑΪΤΕΣ ΚΑΙ ΑΣΑΣΙΝΟΙ Οι στρατιές του Θεού

Μετάφραση Τιτίνα Σπερελάκη

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΑΛΙΟΣ 2004