Ανθρώπινα, πολύ ανθρώπινα - Immanuel Kant

1. Εκείνος που το αίσθημά του ρέπει προς τη μελαγχολία δεν αποκαλείται έτσι επειδή, στερημένος από τις χαρές της ζωής, βυθίζεται σε ζοφερή διάθεση, αλλά επειδή τα αισθήματά του, εάν μεγεθύνονταν πέραν ενός ορισμένου βαθμού ή εάν λόγω κάποιων αιτίων ακολουθούσαν μια λανθασμένη κατεύθυνση, θα κατέληγαν ευκολότερα στη μελαγχολία παρά αλλού. Έχει κατ’ εξοχήν ένα αίσθημα για το υψηλό. Ακόμη και η ομορφιά, την αίσθηση για την οποία έχει εξ ίσου, θα πρέπει όχι μονάχα να τον θέλγει αλλά, καθώς του εμπνέει συνάμα θαυμασμό, και να τον συγκινεί. Η απόλαυση των διασκεδάσεων είναι σε αυτόν σοβαρότερη αλλά όχι για τούτο και μικρότερη. Όλες οι συγκινήσεις του υψηλού έχουν καθ’ εαυτές κάτι πιο μαγευτικό από τα απατηλά θέλγητρα του ωραίου. Η ευεξία του θα είναι μάλλον η ικανοποίηση παρά η ευθυμία. Είναι σταθερός.

2. Ο άνθρωπος με μελαγχολική ψυχική συγκρότηση λίγο νοιάζεται για το τι κρίνουν οι άλλοι, τι θεωρούν καλό ή αληθινό. Για τούτα στηρίζεται απλώς στη δική του κρίση. Επειδή σε αυτόν τα κίνητρα προσλαμβάνουν τον χαρακτήρα των αρχών, δεν είναι εύκολο να τον μεταπείσει κανείς. Η δε σταθερότητά του εκφυλίζεται ενίοτε σε ισχυρογνωμοσύνη. Παρατηρεί τις μεταβολές της μόδας με αδιαφορία και τη λάμψη της με περιφρόνηση. Η φιλία είναι κάτι υψηλό και για τούτο κατάλληλη για το αίσθημά του. Μπορεί ίσως να χάσει έναν ευμετάβολο φίλο, αυτός όμως δεν τον χάνει τόσο γρήγορα. Ακόμη και η ανάμνηση μιας περασμένης φιλίας είναι γι’ αυτόν ακόμη αξιοσέβαστη. Φυλάσσει καλά τα μυστικά τα δικά του και των άλλων. Η φιλαλήθεια είναι υψηλή, και αυτός μισεί το ψεύδος ή την προσποίηση. Έχει ένα υψηλό αίσθημα για την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης φύσης. Εκτιμά τον εαυτό του και θεωρεί τον άνθρωπο πλάσμα που αξίζει σεβασμό. Δεν ανέχεται την φαύλη δουλοπρέπεια και αποπνέει ελευθερία στην ευγενή του ψυχή. Όλες οι αλυσίδες, από τις χρυσές που φορούν στην Αυλή μέχρι τα βαριά σίδερα του δούλου στις γαλέρες, του είναι απεχθείς. Είναι αυστηρός δικαστής του εαυτού του και των άλλων και όχι σπάνια είναι απαυδισμένος με τον εαυτό του και τον κόσμο.

Όταν εκφυλίζεται ο χαρακτήρας αυτός, η σοβαρότητα κλίνει προς τη μελαγχολία, η στοχαστικότητα προς το ονειροπόλημα, ο ζήλος της ελευθερίας προς τον ενθουσιασμό. Η προσβολή και η αδικία του ανάβουν την εκδικητικότητα. Τότε είναι πολύ επίφοβος. Προκαλεί τον κίνδυνο και περιφρονεί τον θάνατο. Εάν διαφθαρεί το αίσθημά του και λείπει ο ευφρόσυνος Λόγος, υποπίπτει στην τάση για περιπέτεια... Κινδυνεύει να αποκτήσει καλπάζουσα φαντασία ή να γίνει ιδιότροπος.

3. Ο άνθρωπος με αιματώδη ψυχική ιδιοσυγκρασία έχει κυρίαρχο το αίσθημα του ωραίου. Για τούτο, οι χαρές του είναι γελαστές και ζωηρές. Όταν δεν είναι χαρούμενος, είναι δύσθυμος και δεν γνωρίζει καλά την ευχαριστημένη ησυχία. Η ποικιλία είναι ωραία και αυτός αγαπά τη μεταβολή. Αναζητεί τη χαρά μέσα του και γύρω του, ευθυμεί τους άλλους και είναι καλός στη συντροφιά. Αισθάνεται πολλή ηθική συμπάθεια. Η ευφροσύνη των άλλων τον διασκεδάζει και τα παθήματά τους τον συγκινούν. Το ηθικό του συναίσθημα είναι ωραίο, αλλά χωρίς αρχές, και εξαρτάται πάντοτε άμεσα από την τωρινή εντύπωση που του κάνουν τα αντικείμενα. Είναι φίλος όλων των ανθρώπων ή, πράγμα που σημαίνει το ίδιο, στην πραγματικότητα δεν είναι ποτέ φίλος, μολονότι είναι καλόκαρδος και καλοπροαίρετος. Δεν προσποιείται. Θα σας διασκεδάσει σήμερα με τη φιλικότητά και τον καλό του τρόπο, αύριο, αν είστε άρρωστοι ή δυστυχείτε, θα αισθανθεί αληθινό και ανυπόκριτο οίκτο, αλλά θα διαφύγει αθόρυβα μέχρι να μεταβληθούν οι περιστάσεις. Ουδέποτε πρέπει να είναι δικαστής. Οι νόμοι του φαίνονται συνήθως υπερβολικά αυστηροί και επηρεάζεται από τα δάκρυα. Δεν είναι ποτέ αληθινά καλός ή αληθινά κακός. Συχνά ασωτεύει και είναι φαύλος, πιο πολύ για εκδούλευση παρά από κλίση. Είναι γενναιόδωρος και ευεργετεί, αλλά κακός πληρωτής εκείνων που οφείλει, μάλλον επειδή έχει αρκετή αίσθηση της καλοσύνης αλλά όχι της δικαιοσύνης. Κανείς δεν έχει τόσο καλή γνώμη για τη δική του καρδιά όσο αυτός. Ακόμη και αν δεν τον σέβεστε, θα πρέπει να τον αγαπήσετε. Κατά τον μεγαλύτερο εκφυλισμό του χαρακτήρα του καταντά στην αηδία, γίνεται παραχαϊδεμένος και παιδαριώδης. Εάν δεν ελαττώσει η ηλικία την ζωηρότητά του ή δεν του δώσει περισσότερο νου, κινδυνεύει να γίνει γερο-λιμοκοντόρος.

4. Αυτός που εννοούμε με τη χολερική ψυχική ιδιοσυγκρασία, έχει ένα κυρίαρχο αίσθημα για το είδος εκείνο του υψηλού που μπορούμε να ονομάσουμε μεγαλοπρεπές.

Ο χολερικός θεωρεί τη δική του αξία και την αξία των πραγμάτων και των πράξεών του από την ευπρέπεια ή τη λάμψη με την οποία φαίνεται. Σε σχέση με την εσωτερική υφή και τα κίνητρα τα οποία το ίδιο το αντικείμενο περιέχει, είναι ψυχρός, και δεν θερμαίνεται από την αληθινή καλή προαίρεση ούτε συγκινείται από τον σεβασμό.* Η συμπεριφορά του είναι τεχνητή... Η αφέλεια, η ευγενής και ωραία τούτη απλότητα η οποία φέρει τη σφραγίδα της φύσης και όχι της τέχνης, του είναι εντελώς ξένη. Γι’ αυτό, όταν η καλαισθησία του διαστρέφεται, η λάμψη του γίνεται εκκωφαντική, δηλαδή με έναν απεχθή τρόπο κομπαστική... Ενόσω είναι απλώς ματαιόδοξος, δηλαδή επιζητεί τιμές και επιζητεί να κάμει εντύπωση, μπορεί ακόμη να γίνει ανεκτός, εάν όμως, ενώ του λείπουν τελείως τα πραγματικά προτερήματα και ταλέντα, γίνεται υπερφίαλος, τότε είναι εκείνο το οποίο τουλάχιστον του αξίζει να θεωρείται, δηλαδή ανόητος.

____________________

Θεωρεί μάλιστα τον εαυτό του ευτυχισμένο μόνον εφ’ όσον εικάζει πως θεωρείται ευτυχισμένος από τους άλλους.

Immanuel Kant

Επιλογή από το έργο του

Μετάφραση Κώστας Ανδρουλιδάκης

Εκδόσεις στιγμή 2008