Αναφέραμε προηγουμένως ότι ορισμένα πνεύματα κατοικούν σε πυκνότερη και άλλα σε λεπτότερη ύλη. Ορισμένα κατοικούν σε σύνθετα και άλλα σε απλούστερα σώματα. Ορισμένα κατοικούν σε σύνθετα και άλλα σε απλούστερα σώματα. Κατά συνέπεια, οι λειτουργίες της ψυχής είναι άλλοτε ευκολότερες και άλλοτε δυσκολότερες, πότε κατεσταλμένες και πότε καλά προσαρμοσμένες, άλλοτε πάλι εντελώς αδύνατες. Επιπλέον, ορισμένα πνεύματα δρουν αποτελεσματικότερα ανάλογα με το είδος της εκάστοτε λειτουργίας. Έτσι, στους ανθρώπους επιτρέπονται κάποιες λειτουργίες, πράξεις και ηδονές τις οποίες στερούνται οι δαίμονες και αντιστρόφως. Οι τελευταίοι, για παράδειγμα, μπορούν ευκολότερα να διεισδύουν στα σώματα και να μας υποβάλλουν σκέψεις, για το λόγο ότι διαβιβάζουν ορισμένες εντυπώσεις απευθείας στις εσωτερικές μας αισθήσεις, τις οποίες εμείς νομίζουμε ότι αισθανόμαστε αυθόρμητα. Αυτή η επίδραση μοιάζει να στηρίζεται στην εξής αναλογία: εάν κάποιος θελήσει να γεννήσει μια σκέψη σε κάποιον τρίτο που βρίσκεται σε μακρινή απόσταση, είναι αναγκασμένος να φωνάξει δυνατά ώστε η σκέψη να παραχθεί στην εσωτερική αίσθηση μέσω της ακοής. Εάν, πάλι, ο δέκτης βρίσκεται σε κοντινότερη απόσταση, ο πομπός δεν χρειάζεται να φωνάξει αλλά να μιλήσει με χαμηλότερη φωνή, και, τέλος, εάν οι δύο άνθρωποι στέκονται δίπλα-δίπλα, αρκεί ένας ψίθυρος στο αυτί. Οι δαίμονες ωστόσο δεν χρειάζονται ούτε αυτιά ούτε φωνές ούτε και ψιθύρους, επειδή – όπως ήδη ειπώθηκε – εισδύουν άμεσα στην εσωτερική αίσθηση. Κατ' αυτό τον τρόπο μας στέλνουν όνειρα, μας κάνουν να ακούμε φωνές και να βλέπουμε παράξενα πράγματα και, επιπλέον, μας υποβάλλουν στον ξύπνιο μας συγκεκριμένες σκέψεις που εμείς αγνοούμε ότι μας τις υπαγορεύει μια εξωτερική δύναμη. Άλλοτε ενσταλάζουν αλήθειες μέσα από αινίγματα, άλλοτε τις φανερώνουν καθαρότερα και άλλοτε πάλι πασχίζουν να μας εξαπατήσουν. Φυσικά, δεν διαθέτουν όλοι όλες αυτές τις ικανότητες, καθότι τα πάντα συμβαίνουν ακολουθώντας μια δεδομένη αλληλουχία και σειρά.
Επομένως, δεν είναι τα πάντα στη διάθεση όλων των πνευμάτων και των δαιμόνων, ούτε στη δύναμή τους αλλά ούτε και στην αντίληψή τους. Γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι υπάρχουν πολύ περισσότερα είδη πνευμάτων και δαιμόνων απ' ό,τι αισθητών πραγμάτων. Έτσι, ορισμένα από αυτά είναι άλογα όντα που βλάπτουν άνευ λόγου και, ενώ υπολείπονται σημαντικά από τους ανθρώπους με σοφία, ωστόσο είναι σε θέση να τους βλάψουν όσο τα άγρια ή δηλητηριώση θηρία. Πρόκειται για τα κατά Μάρκον “άλαλα και κωφά”(1) πνεύματα, δηλαδή αυτά που στερούνται λογικής, καθώς δεν αναγνωρίζουν καμία εντολή, όπως επίσης δεν ακούν ούτε καταλαβαίνουν από απειλές ή δεήσεις. Για τον λόγο αυτόν οι αρχαίοι δήλωναν ανίκανοι να διώξουν τέτοια πνεύματα, παρόλο που υποστήριζαν επίσης ότι το συγκεκριμένο είδος δύναται να ελεγχθεί και να νικηθεί με τη νηστεία, την εγκράτεια, την προσευχή ή την ανύψωση της ψυχής προς τον Θεό και τη δύναμη των αισθήσεων. Πρόκειται μάλλον για ιατρικό θέμα, μια και τέτοιου είδους τραχιά πνεύματα – όπως το φαγητό και οι απολαύσεις – είναι οι χυμοί της πιο βαριάς και γήινης μελαγχολίας, την οποία μπορεί να ελέγξει ο ιατρός είτε ελαττώνοντας τη μέσω νηστείας είτε αποβάλλοντας τη με τη σωστή χορήγηση καθαρτικού.
Υπάρχει και ένα άλλο είδος δαιμόνων – δειλοί, καχύποπτοι μα εύπιστοι – οι οποίοι ακούν μεν και κατανοούν τους λόγους, αλλά δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το δυνατό από το αδύνατο, το κατάλληλο από το ακατάλληλο. Μοιάζουν λίγο με τους ονειροπόλους ή όσους ανθρώπους έχουν διαταραγμένη φαντασία. Αυτού του είδους οι δαίμονες τρέπονται συνήθως σε φυγή όταν απειληθούν με θάνατο, ειρκτή, ρίψη στην πυρά και άλλα παρόμοια. Υπάρχουν όμως και άλλοι, πιο φρόνιμοι δαίμονες, των οποίων η απλή ουσία είναι πιο αέρινη, που δεν τους αγγίζει καμία λατρεία, καμία ιεροτελεστία, καμία προσευχή, και οι οποίοι μπορούν να πλάθουν κατά βούληση κάθε είδους μύθευμα. Εξαπατώντας τους ανθρώπους, προσομοιάζουν το φόβο, το θυμό, την ευσέβεια και άλλα παρόμοια, ενώ όμως δείχνουν άριστοι γνώστες των γλωσσών και των επιστημών, δεν εκφράζουν ποτέ καμία βεβαιότητα. Και έτσι αυτή η μισητή ράτσα ενσταλάζει τη σύγχυση και την αμφιβολία στον ανθρώπινο νου και τις αισθήσεις.
Υπάρχουν ακόμη τα αιθέρια πνεύματα που είναι αγνά και φωτεινά. Όλοι συμφωνούν ότι δεν είναι εχθρικά απέναντι σε κανέναν και είναι εντελώς αγαθά και φιλικά προς τους ενάρετους ανθρώπους. Τα αέρια πνεύματα όμως διάκεινται φιλικά απέναντι σε ορισμένους, αλλά εχθρικά και απειλητικά απέναντι σε κάποιους άλλους.
Οι δαίμονες του νερού και της γης είναι εχθρικοί ή, αν μη τι άλλο, μη φιλικοί, καθώς είναι λιγότερο λογικοί και άρα πιο φοβισμένοι, σύμφωνα με το ρητό: “Μιλούν όποιον φοβούνται”(2). Αρέσκονται να βλάπτουν.
Οι δαίμονες της φωτιάς ωστόσο, που κανονικά ονομάζονται θεοί και ήρωες, λέγεται ότι είναι θεράποντες του Θεού: αυτούς αποκαλούν οι καββαλιστές Φισσείμ, Σεραφείμ και Χερουβίμ, ενώ ο προφήτης των Ψαλμών λέει: “ο ποιών τους αγγέλους αυτού πνεύματα και τους λειτουργούς αυτού πυρός φλόγα”(3). Συνεπώς ο Βασίλειος και ο Ωριγένης ορθώς συνάγουν ότι οι άγγελοι δεν είναι εντελώς ασώματοι αλλά είναι πνευματικές ουσίες, πρόκειται δηλαδή για πλάσματα προικισμένα με ένα εξαιρετικά λεπταίσθητο σώμα, πράγμα το οποίο δηλώνει η θεία Αποκάλυψη με τις φωτιές και τις πύρινες φλόγες.
Σε κάθε τάξη πνευμάτων συναντάμε πρωτοκάθεδρους και ηγεμόνες, πάστορες, στρατηγούς και κυβερνήτες, ιεραρχία που επιτρέπει στους σοφούς και τους ισχυρούς να άρχουν και να διοικούν τους ανίσχυρους και τους αμαθείς. Αυτή η κυριαρχία δεν είναι αιώνια αλλά ούτε και εξίσου εφήμερη με την ανθρώπινη ζωή, καθώς, για πολλούς λόγους, η ζωή τους δεν συγκρίνεται με τη δική μας. Είναι πράγματι ευκολότερο για μια ψυχή να συνδεθεί με ένα απλό σώμα απ' ό,τι με ένα σώμα που αποτελείται από αντίθετα, όπως το δικό μας. Δεν είναι δύσκολο να υποστηρίξει κανείς ότι τα σώματα αυτών των πνευμάτων είναι εκτεθειμένα στα πάθη, όπως ο αέρας και το νερό, που είναι πιο εκτεθειμένα στα πάθη απ' ό,τι ορισμένα σύνθετα σώματα. Στη συνέχεια όμως ανασυγκροτούνται με την ίδια ευκολία που συνενώνεται εκ νέου ο αέρας που έχει διαχωριστεί ή τα ύδατα που έχουν αυλακωθεί. Ο Βιργίλιος εξάλλου δεν φαντασιοκοπούσε, ούτε κατέφευγε απλώς σε ποιητικές εικόνες, όταν έλεγε ότι ο Αινείας(4) κατατρόμαξε τις σκιές τραβώντας από το θηκάρι του το σπαθί του και σχίζοντας το υποχθόνιο ενδιαίτημά τους.
Ορισμένα πνεύματα κατοικούν σε ανθρώπινα σώματα, ενώ άλλα στο σώμα διαφορετικών πλασμάτων, φυτών, λίθων, ορυκτών. Εν ολίγοις, δεν υπάρχει τίποτα που να στερείται πνεύματος, νόησης, και πουθενά το πνεύμα δεν κατέχει ένα αιώνιο ενδιαίτημα κατ' αποκλειστικότητα: τα πνεύματα κυμαίνονται από ύλη σε ύλη, η δε ύλη κυμαίνεται από πνεύμα σε πνεύμα, και από τη μια φύση ή σύνθεση στην άλλη. Αυτό είναι η αλλοίωση, η μεταβολή, το πάθος και, τέλος, η φθορά: ο χωρισμός δηλαδή ορισμένων μερών και ο ανασυνδυασμός τους με άλλα. Ο ίδιος ο θάνατος δεν είναι παρά μια ανάλογη διάλυση. Κανένα πνεύμα και κανένα σώμα δεν χάνεται ποτέ: στην ουσία, δεν πρόκειται παρά για μια συνεχή μεταβολή συνδυασμών και πραγματοποιήσεων.
Ανάλογα με τις εκάστοτε πραγματοποιήσεις που προκύπτουν από τους ετερόκλητους συνδυασμούς, υπάρχουν διαφόρων ειδών φιλίες και έχθρες. Όπως προαναφέραμε, τα πάντα επιθυμούν να διατηρούνται στην παρούσα τους κατάσταση ύπαρξης. Άρα υπάρχει, εν γένει, ένας δεσμός αμοιβαίας αγάπης της ψυχής προς το σώμα της και (με τον τρόπο του) του εν λόγω σώματος προς την ψυχή του. Έτσι γεννιέται, μέσα από την ποικιλία των φύσεων και των ωθήσεων, η ποικιλία των δεσμών που συνδέουν τα πνεύματα όπως και τα σώματα. Θα καταπιαστούμε με αυτούς τους δεσμούς αφότου πρώτα ορίσουμε την αναλογία μεταξύ πνευμάτων και συνθέσεων.
_______________
1.Κατά Μάρκον, Θ', 25 (“ιδών δε ο Ιησούς ότι επισυντρέχει όχλος επετίμησε τω πνεύματι τω ακαθάρτω λέγων αυτώ. Το πνεύμα το άλαλον και κωφόν, εγώ σοι επιτάσσω, έξελθε εξ αυτού και μηκέτι εισέλθης εις αυτόν”).
2.“Quem metuunt oderunt; quem quisque odit, perisse expetit”: ρήση του Κουίντου Έννιου (τραγικά αποσπάσματα), την οποία προφανώς ο Μπρούνο εντόπισε στον Κικέρωνα (De officiis, II, 7, 23)
3.Ψαλμοί, ΡΓ, 4.
4.Βιργίλιος, Αινειάδα, VI, 290-294.
GIORDANO BRUNO
ΠΕΡΙ ΜΑΓΕΙΑΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΥΓΕΝΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΟΠΟΥΛΟΥ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΣΜΑΡΩ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΞΑΝΤΑΣ-ΝΗΜΑΤΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου