Η χρηματιστηριακή απάτη - JOHN ALLEN PAULOS

 

Σύμβουλοι χρηματιστηριακών επενδύσεων υπάρχουν παντού, και μάλλον μπορείτε να βρείτε κάποιον που να λέει σχεδόν οτιδήποτε θα θέλατε να ακούσετε. Συνήθως είναι κατηγορηματικοί, δίνουν την εντύπωση αυθεντίας και μιλούν μια παράξενη γλώσσα με «puts», «calls», «Ginnie Maes» και ομόλογα zero coupons*. Η ταπεινή μου πείρα λέει ότι στην πραγματικότητα οι περισσότεροι δενξέρουν τι λένε, αλλά κάποιοι ενδεχομένως ξέρουν.

Εάν είχατε λάβει με το ταχυδρομείο, από κάποιο χρηματιστηριακό σύμβουλο, επί έξι εβδομάδες στη σειρά έξι ορθές προβλέψεις για το δείκτη ορισμένων μετοχών και σας ζητούσαν να πληρώσετε για την έβδομη αντίστοιχη πρόβλεψη, θα πληρώνατε; Ας υποθέσουμε ότι ενδιαφέρεστε πράγματι να κάνετε κάποιου είδους επένδυση, και ας υποθέσουμε επίσης ότι αντιμετωπίζετε αυτό το ζήτημα πριν από την κατάρρευση των μετοχών που έγινε στις 19 Οκτωβρίου του 1987. Εάν θα ήσαστε διατεθειμένος να πληρώσετε για την έβδομη πρόβλεψη (ή ακόμη και εάν δεν είσαστε), σκεφτείτε την ακόλουθη κομπίνα.

Ένας επίδοξος χρηματιστηριακός σύμβουλος χτυπάει ένα λογότυπο σε επιστολόχαρτο πολυτελείας και στέλνει 32.000 επιστολές σε πιθανούς ενδιαφερόμενους για επένδυση σε μετοχές. Οι επιστολές μιλάνε για τον πολύπλοκο ηλεκτρονικό υπολογιστή της εταιρείας του, τη χρηματιστική του πείρα και τις εσωτερικές του διασυνδέσεις. Σε 16.000 απ' αυτές τις επιστολές προβλέπει άνοδο του δείκτη

ορισμένων μετοχών και στις άλλες 16.000 προβλέπει πτώση. Ανεξάρτητα από το αν ο δείκτης σημειώνει άνοδο ή πτώση, ακολουθεί δεύτερη επιστολή, αλλά μόνο προς τα 16.000 άτομα που έλαβαν αρχικά τη σωστή «πρόβλεψη». Σε 8.000 από αυτούς οι επιστολές προβλέπουν άνοδο για την επόμενη εβδομάδα και στις άλλες 8.000 πτώση. Ό,τι κι αν συμβεί τώρα, 8.000 άτομα θα έχουν λάβει δύο σωστές προβλέψεις. Και πάλι, μόνο σ' αυτά τα 8.000 άτομα στέλνονται επιστολές σχετικά με την πορεία του δείκτη την επόμενη εβδομάδα: 4.000 προβλέπουν άνοδο, 4.000 πτώση. Ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα, 4.000 άτομα έχουν λάβει τώρα τρεις συνεχείς σωστές προβλέψεις.

Αυτό συνεχίζεται μερικές φορές ακόμη, μέχρις ότου 500 άτομα να έχουν λάβει έξι συνεχείς σωστές «προβλέψεις». Τότε σ' αυτά τα 500 άτομα υπενθυμίζεται η επιτυχία και τους δηλώνεται ότι για να συνεχίσουν να παίρνουν αυτή την πολύτιμη πληροφόρηση για έβδομη εβδομάδα, θα πρέπει καθένας τους να συνεισφέρει 500 δολάρια. Εάν πληρώσουν όλοι, ο σύμβουλός μας εισπράττει 250.000 δολάρια. Εφόσον αυτό γίνεται εν γνώσει του δράστη και με πρόθεση εξαπάτησης συνιστά παράνομη κομπίνα. Ωστόσο θεωρείται αποδεκτό εφόσον το κάνουν εν αγνοία τους ειλικρινείς αλλά αδαείς εκδότες χρηματιστηριακών πληροφοριακών δελτίων, ή κομπογιαννίτες γιατροί ή τηλεοπτικοί ευαγγελιστές. Υπάρχει πάντα αρκετή τυχαία επιτυχία ώστε να δικαιώνεται σχεδόν οτιδήποτε για κάποιον που θέλει να πιστεύει.

Ένα άλλο πολύ διαφορετικό πρόβλημα διαφαίνεται σε τέτοιες χρηματιστηριακές προβλέψεις και φαντασιώδεις εξηγήσεις της επιτυχίας. Επειδή είναι διαφορετικής μορφής, συχνά μη συγκρίσιμες και πολυάριθμες, κανείς δεν μπορεί να τις χρησιμοποιήσει όλες. Αυτοί που θα δοκιμάσουν την τύχη τους και δεν θα τα πάνε καλά, συνήθως δεν θα μιλήσουν για την εμπειρία τους. Αλλά θα υπάρξουν πάντοτε ορισμένοι που θα τα πάνε εξαιρετικά καλά, κι αυτοί θα ορκίζονται μεγαλοφώνως για την αποτελεσματικότητα όποιου συστήματος ακολούθησαν. Σύντομα, άλλοι θα τους μιμηθούν, κι έτσι θα γεννηθεί μία μόδα που, παρ' ότι αβάσιμη, θα ευδοκιμήσει για ένα διάστημα.

Υπάρχει μια ισχυρή γενική τάση να ξεδιαλέγουμε και ν' αφήνουμε στην άκρη τις κακές και αποτυχημένες περιπτώσεις και να συγκεντρώνουμε την προσοχή μας στις καλές και επιτυχημένες. Τα καζίνα ενθαρρύνουν αυτή την τάση φροντίζοντας, για κάθε εικοσάρικο που κερδίζει κανείς στο μηχανάκι, ν' αναβοσβήνουν τα φώτα και να κουδουνίζουν τα κέρματα στον μεταλλικό δίσκο. Βλέποντας όλα τα φώτα κι ακούγοντας όλα τα κουδουνίσματα δεν είναι δύσκολο να σας δημιουργηθεί η εντύπωση ότι όλοι κερδίζουν. Οι χασούρες και οι αποτυχίες είναι σιωπηλές. Το ίδιο ισχύει για τα διατυμπανιζόμενα μεγάλα κέρδη στο χρηματιστήριο σε σύγκριση με τις σχετικά αθόρυβες χρηματιστηριακές καταστροφές, καθώς και γι' αυτούς που θεραπεύουν με την πίστη και θεωρούν επιτυχία τους οποιαδήποτε τυχαία βελτίωση, αλλά αρνούνται κάθε ευθύνη όταν λόγου χάρη ο τυφλός που διακόνευαν γίνεται στη συνέχεια κουτσός.

Αυτό το φαινόμενο του ξεδιαλέγματος είναι πολύ διαδεδομένο και εμφανίζεται με πολλούς τρόπους. Σχεδόν όποια διάσταση κι αν εξετάσει κανείς, η μέση τιμή ενός μεγάλου αριθμού μετρήσεων είναι περίπου η ίδια με τη μέση τιμή ενός μικρού αριθμού μετρήσεων, ενώ η ακραία τιμή ενός μεγάλου αριθμού μετρήσεων είναι πολύ πιο ακραία από αυτή ενός μικρού αριθμού. Για παράδειγμα, η μέση στάθμη νερού ενός ποταμού για μια περίοδο είκοσι πέντε ετών θα είναι περίπου η ίδια με τη μέση στάθμη νερού για μια περίοδο ενός έτους, αλλά η χειρότερη πλημμύρα σε μια περίοδο είκοσι πέντε ετών, θα είναι μάλλον κατά πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που θα συμβεί σε ένα έτος. Ο μέσος επιστήμονας στο μικροσκοπικό Βέλγιο είναι συγκρίσιμος με τον μέσο επιστήμονα των ΗΠΑ, παρόλο που ο καλύτερος επιστήμονας των ΗΠΑ, θα είναι κατά κανόνα καλύτερος από τον καλύτερο του Βελγίου (θα αγνοήσουμε εδώ τους προφανείς παράγοντες περιπλοκής και τα προβλήματα ορισμού που ανακύπτουν).

Και λοιπόν; Επειδή οι άνθρωποι συνήθως συγκεντρώνουν την προσοχή τους στους νικητές και τα ακραία φαινόμενα, είτε πρόκειται για τον αθλητισμό είτε για τις τέχνες είτε για τις επιστήμες, υπάρχει διαρκώς μια τάση να υποβαθμίζουμε τους σημερινούς πρωταθλητές, καλλιτέχνες και επιστήμονες συγκρίνοντάς τους με τις πλέον εξαιρετικές περιπτώσεις. Μια ανάλογη εντύπωση είναι ότι τα διεθνή νέα είναι συνήθως χειρότερα από τα εθνικά νέα, τα οποία με τη σειρά τους είναι συνήθως χειρότερα από τα τοπικά νέα, τα οποία είναι χειρότερα από τα νέα της γειτονιάς σας. Οι επιζώντες μιας τοπικής τραγωδίας παρουσιάζονται συνήθως στην τηλεόραση να λένε κάτι όπως: «Δεν μπορώ να καταλάβω. Τίποτε παρόμοιο δεν είχε συμβεί εδώ μέχρι σήμερα».

Μια τελευταία εκδήλωση των παραπάνω: πριν από την έλευση του ραδιοφώνου, της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, οι μουσικοί, οι αθλητές κ. ά., μπορούσαν να διαμορφώνουν αφοσιωμένα τοπικά ακροατήρια, αφού αποτελούσαν ό,τι καλύτερο έφταναν να δουν ποτέ οι περισσότεροι από αυτούς τους ανθρώπους. Σήμερα τα ακροατήρια, ακόμη και στις αγροτικές περιοχές, δεν είναι πλέον τόσο ικανοποιημένα από τους τοπικούς καλλιτέχνες και απαιτούν ταλέντα διεθνούς επιπέδου. Με αυτή την έννοια, τα μαζικά μέσα έκαναν καλό στα ακροατήρια και κακό στους καλλιτέχνες.

_________________

* Όροι χρηματιστηριακών πράξεων για την πώληση και την αγορά μετοχών.

JOHN ALLEN PAULOS

ΑΡΙΘΜΟΦΟΒΙΑ - Ο μαθηματικός αναλφαβητισμός και οι συνέπειες του

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΙΒΙΕΡΑΤΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ 1991