Η αυτοερμήνευση του εδωνά-Είναι ως «μέριμνας» - Martin Heidegger

Η παρακάτω αυτοερμήνευση του εδωνά-Είναι ως «μέριμνας» έχει κατατεθεί σε ένα αρχαίο μύθο:

«Όταν κάποτε η «Μέριμνα» διάβαινε ένα ποτάμι, είδε χώμα αργιλώδες. Έλαβε σκεφτικά ένα κομμάτι, κι άρχισε να του δίνη μορφή. Όταν έπιασε μετά να συλλογίζεται τι είχε πλάσει, πλησίασε ο Δίας. Η «Μέριμνα» τον παρακάλεσε να παράσχη πνεύμα στο χώμα που μορφοποίησε, κι ο Δίας ευχαρίστως παρέσχε. Αλλά όταν αυτή θέλησε να απονείμη στο πλάσμα της το όνομά της, ο Δίας της το απαγόρεψε, κι απαίτησε να δοθή το δικό του. Ενώ η «Μέριμνα» κι ο Δίας μάλλωναν, ορθώθηκε η Γη (Tellus), κι ήθελε να δοθή το δικό της όνομα στο πλάσμα, εφόσον αυτή του είχε προσφέρει μέρος από το κορμί της. Ζήτησαν από τον Κρόνο να διαιτητεύση, κι αυτος αποφάσισε τα ακόλουθα, που φαίνονται δίκαια: “Μια κι έδωσες, Δία, το πνεύμα, ας λάβης το πνεύμα του όταν πεθάνη. Μια και του χάρισες το σώμα, Γη, το σώμα ας λάβης. Αφού όμως η «Μέριμνα» πρώτη διαμόρφωσε αυτό το ον , ας το κατέχη όσο είναι ζωντανό. Αλλά επειδή διαφωνείτε για το όνομα, ας ονομαστή «homo> [άνθρωπος], μια και φτιάχτηκε από humus [γη]”»

Αυτό το προοντολογικό ντοκουμέντο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, όχι μόνο γιατί η «μέριμνα» εμφανίζεται εδώ ως αυτή στην οποία το ανθρώπινο εδωνά-Είναι ανήκει «ισόβια», παρά και γιατί προβάλλει η προτεραιότητα της «μέριμνας» σε συνάφεια προς τη γνωστή αντίληψη, που θεωρεί τον άνθρωπο ως σύνθεση σώματος (γης) και πνεύματος. Cura prima finxit: στη μέριμνα έχει αυτό το ον την αρχέγονη πηγή του Είναι του. Cura teneat, quamdiu vixerit: Δεν θα αποσπάται το ον από αυτή την πηγή, παρά θα διατηρήται μέσα της, και θα κυριαρχήται από αυτήν όσο «είναι μές στον κόσμο». Το «μες-στον-κόσμον-Είναι» έχει τον οντολογικό χαρακτήρα της «μέριμνας». Αυτό το ον παίρνει το όνομα «homo» όχι γιατί λαβαίνεται υπόψη το Είναι του, παρά γιατί συνίσταται από humus. Την απόφαση για το που πρέπει να ειδωθή το «αρχέγονο» Είναι αυτού του πλάσματος την παίρνει ο Κρόνος, δηλαδή ο «χρόνος». Ο προοντολογικός ορισμός της ουσίας του ανθρώπου, που εκφράζεται με αυτό το μύθο, έφερε λοιπόν δίχως άλλο σε φως το είδος του Είναι που διακατέχει τη χρονική διαβίωση του ανθρώπου μες στον κόσμο.

Η ιστορία της σημασίας της οντικής έννοιας «cura» [μέριμνα] επιτρέπει να διείδουμε κι άλλες θεμελιώδεις δομές του εδωνά-Είναι. Ο Burdach επισύρει την προσοχή στο διπλό νόημα του όρου «cura», ο οποίος δεν σημαίνει μόνο «αγωνιώδης προσπάθεια» αλλά και «φροντίδα», «αφοσίωση». Έτσι ο Σενέκας γράφει στην τελευταία του επιστολή (Εp. 124): «Από τις τέσσερις φύσεις που υπάρχουν (δέντρο, ζώο, άνθρωπος, Θεός), διακρίνονται οι δύο τελευταίες, οι μόνες προικισμένες με λογική, κατά το ότι ο Θεός είναι αθάνατος, ενώ ο άνθρωπος θνητός. Η αγαθότητα του ενός, δηλαδή του Θεού, τελειούται από τη φύση του. Του άλλου, του ανθρώπου, από τη μέριμνα (cura): unius bonum natura perficit, dei scilicet, alterius cura, hominis».

Η perfecto [τελειότητα] του ανθρώπου δηλαδή το να γίνη ο άνθρωπος ό,τι μπορεί να είναι χάρη στην ελευθερία του για τις πιο δικές του δυνατότητες (χάρη στην προβολή) είναι «επίτευγμα» της «μέριμνας». Ισαρχέγονα όμως η «μέριμνα» καθορίζει το θεμελιώδες είδος αυτού του όνοτς, σύμφωνα προς το οποίο τούτο έχει παραδοθή στον κόσμο της βιομέριμνας (ρίξιμο). Το «διπλό νόημα» της «cura» σημαίνει μια θεμελιώδη σύσταση με την ουσιαστικά διπλή δομή της ριγμένης προβολής.

Σε σύγκριση με αυτή την οντική ερμήνευση, η υπαρκτικο-οντολογική ερμηνεία δεν είναι απλώς μια θεωρητικο-οντική γενίκευση. Τούτο θα σήμαινε ότι οντικά όλοι οι σχετισμοί του ανθρώπου είναι «περίφροντεις» [«sorgenvoll»] και πραγματώνονται με αφοσίωση σε κάτι. Η γενίκευση μας είναι απριορικο-οντολογική. Δεν αναφέρεται σε διαρκώς αναδυόμενες οντικές ιδιότητες, παρά σε μια οντολογική σύσταση, η οποία στέκει εκάστοτε ήδη ως θεμέλιο. Αυτή η σύσταση πρωτοκαθιστά οντολογικά δυνατό, το να χαρακτηριστή αυτό το ον οντικά ως cura. Η υπαρκτική συνθήκη της δυνατότητας «βιοτικής μέριμνας» [«Lebenssorge»] και αφοσίωσης πρέπει να νοηθή με αρχέγονο, δηλαδή οντολογικό νόημα, ως μέριμνα.

Η υπερβασιακή «γενικότητα» του φαινόμενου της μέριμνας και όλων των θεμελιωδών υπαρκτικών χαρακτηριστικών είναι εξάλλου αρκετά ευρεία για να σταθή ως θεμέλιο, πάνω στο οποίο κινείται κάθε οντικο-κοσμοθεωρητική ερμήνευση του εδωνά-Είναι, είτε κατανοεί το εδωνά-Είναι ως «βιοτική μέριμνα» και ανάγκη, είτε ολωσδιόλου αντίθετα.

Αν οι υπαρκτικές δομές παρουσιάζονται οντικά «κενές» και «γενικές», είναι οντολογικά καθορισμένες και πλήρεις. Το σύνολο της σύστασης του εδωνά-Είναι δεν είναι λοιπόν απλό μες στην ενότητά του, παρά φανερώνει μια δομική διάρθρωση, η οποία εκφράζεται με την υπαρκτική έννοια της μέριμνας.

Η οντολογική ερμηνεία του εδωνά-Είναι ανήγαγε την προοντολογική αυτοερμήνευση αυτού του όντος ως «μέριμνας» στην υπαρκτική έννοια της μέριμνας. Αλλά η Αναλυτική του εδωνά-Είναι δεν αποβλέπει σε οντολογική θεμελίωση της Ανθρωπολογίας, ο σκοπός της είναι θεμελιακοοντολογικός. Αυτός καθόρισε άρρητα την πορεία των ως τώρα σκέψεων, την εκλογή των φαινομένων και τα όρια μες στα οποία προχώρησε η ανάλυση. Λαβαίνοντας όμως υπόψη το οδηγητικό ερώτημα για το νόημα του Είναι και την επεξεργασία του, η έρευνά μας πρέπει να εξασφαλίση τώρα ρητά όσα πέτυχε ως εδώ. Αλλά κάτι τέτοιο δε μπορεί να επιτευχθή με επιπόλαιη συγκεφαλαίωση όσων συζητήθηκαν. Πρέπει αντίθετα, όσα αναφέραμε χοντροκομμένα αρχίζοντας την υπαρκτική Αναλυτική, να οξυνθούν, με τη βοήθεια όσων πετύχαμε, σε διεισδυτικώτερη κατανόηση του προβλήματος.

Martin Heidegger

ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ

ΤΟΜΟΣ ΠΡΩΤΟΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΖΑΒΑΡΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ 1978

Anesthetize - Porcupine Tree

A good impression of myself
Not much to conceal
I'm saying nothing
But I'm saying nothing with feel

I simply am not here
No way I...
Shut up, be happy
Stop whining please

Because of who we are
We react in mock surprise
The curse of "there must be more"
So don't breathe here,
Don't leave your bags

I simply am not here
No way I...
Shut up, be happy
Stop whining please

The dust in my soul
Makes me feel the weight in my legs
My head in the clouds
And I'm zoning out

I'm watching TV
But I find it hard to stay conscious
I'm totally bored
But I can't switch off

Only apathy from the pills in me
It's all in me, all in you
Electricity from the pills in me
It's all in me, all in you
Only MTV, cod philosophy

We're lost in the mall
Shuffling through the stores like zombies
What is the point?
What can money buy?

My hand's on a gun
And I find the range, God tempt me
What did you say?
Think I'm passing out

Only apathy from the pills in me
It's all in me, all in you
Electricity from the pills in me
It's all in me, all in you
Only MTV, cod philosophy

Water so warm that day (water so warm that day)
I counted out the waves (I counted out the waves)
As they broke into shore
I smiled into the sun

The water so warm that day
I was counting out the waves
And I followed their short life
As they broke on the shoreline
I could see you
But I couldn't hear you

You were holding your hat in the breeze
Turning away from me in this moment
You were stolen as black across the sun

Water so warm that day (water so warm that day)
I counted out the waves (I counted out the waves)
As they broke into shore (as they broke into shore)

ΜΟΝΑΔΑ – ELIPHAS LEVI

Η μονάδα είναι η αρχή και η σύνθεση των αριθμών. Είναι η ιδέα του Θεού και του ανθρώπου. Είναι η σύνδεση της λογικής και της πίστης.

Η πίστη δεν μπορεί να έρθει σε αντίθεση με τη λογική. Γίνεται απαραίτητη μέσω της αγάπης και ταυτίζεται με την ελπίδα. Αγάπη σημαίνει να πιστεύεις και να ελπίζεις. Και αυτή η τριπλή έκρηξη της ψυχής ονομάζεται αρετή, επειδή για την επίτευξή της προϋποτίθεται το θάρρος. Τι θα χρησίμευε όμως το θάρρος αν δεν υπήρχε αμφιβολία; Για να μπορούμε να αμφισβητούμε, χρειάζεται η αμφιβολία. Αυτή είναι η δύναμη που εξισορροπεί την πίστη και αυξάνει την όλη αξία της.

Η ίδια η φύση μας ωθεί να πιστεύουμε. Οι διάφορες μορφές της πίστης, όμως, εκφράζουν τις κοινωνικές τάσεις μιας δεδομένης εποχής. Κάτι τέτοιο καθιστά φανερή την ανάγκη του αλάθητου της Εκκλησίας στην πράξη.

Ο Θεός είναι αναγκαστικά το πιο άγνωστο από όλα τα όντα, επειδή ορίζεται μόνο από αρνητική εμπειρία. Είναι ό,τι δεν είμαστε εμείς. Έχει υποτεθεί πως αντιπροσωπεύει το άπειρο σε αντίθεση με το πεπερασμένο.

Η πίστη και συνεπώς η ελπίδα και η αγάπη, είναι τόσο ελεύθερες, ώστε ο άνθρωπος, πέρα από το ότι δεν μπορεί να τις επιβάλλει στους άλλους, δεν μπορεί να τις επιβάλλει ούτε στον ίδιο του τον εαυτό.

«Αυτές», λέει η θρησκεία, «είναι χάρες». Τώρα, κατά πόσο γίνεται αντιληπτό ότι η χάρη θα πρέπει να είναι υποκείμενο αίτησης και θερμής αναζήτησης; Δηλαδή, θα μπορούσε κάποιος να πιέσει τους ανθρώπους για ένα πράγμα το οποίο έρχεται ελεύθερα και δωρεάν από τους Ουρανούς; Δεν είναι δυνατό να κάνουμε τίποτε περισσότερο από το να τις επιθυμούμε διαρκώς.

Η προσήλωση της σκέψης στην πίστη σημαίνει έλλειψη λογικής, εφόσον το αντικείμενο της πίστης είναι έξω από τον κόσμο της λογικής. Εάν κάποιος με ρωτήσει: «Υπάρχει Θεός;» θα απαντήσω: «Το πιστεύω». «Μα είσαι βέβαιος γι' αυτό;» «Εάν ήμουν βέβαιος, δεν θα το πίστευα, αλλά θα το γνώριζα».

Η διαμόρφωση της πίστης πρέπει να συμφωνεί με τους όρους της κοινής υπόθεσης.

Η πίστη αρχίζει εκεί όπου τελειώνει η επιστήμη. Η αύξηση του πεδίου της επιστήμης επιφανειακά ελαττώνει το πεδίο της πίστης; Στην πραγματικότητα, όμως, το πεδίο της πίστης αυξάνεται αναλογικά, επειδή διευρύνεται η βάση του.

Το άγνωστο μπορεί να οριστεί μόνο από τις υποτιθέμενες και εννοούμενες σχέσεις του με το γνωστό.

Η αναλογία ήταν το μοναδικό δόγμα των αρχαίων μάγων. Πραγματικά, τούτο το δόγμα αποτελεί ένα «ενδιάμεσο» σημείο, επειδή κατά το ήμισυ είναι επιστημονικό και κατά το ήμισυ υποθετικό. Κατά το ήμισυ λογικό και κατά το ήμισυ ποιητικό. Αυτό το δόγμα ήταν και πάντα θα είναι ο πατέρας όλων των άλλων.

Τι είναι ο Θεάνθρωπος; Εκείνος ο οποίος διάγοντας την πλέον ανθρώπινη ζωή πραγματώνει τις ύψιστες θεϊκές ιδέες.

Η πίστη είναι ένας οιωνός διάνοιας και αγάπης, όταν αυτές καθοδηγούνται από φυσικά και λογικά σημεία.

Έτσι, λοιπόν, από τη φύση τους τα δεδομένα της πίστης είναι άβατα για την επιστήμη, αμφισβητήσιμα για τη φιλοσοφία και απέχουν κάθε επιβεβαίωσης.

Η πίστη είναι μια υποθετική πραγμάτωση και ένας συμβατικός προσδιορισμός των τελευταίων σκοπών της ελπίδας. Αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ της ορατής και της αόρατης πλευράς των πραγμάτων.

«Πίστη είναι η ουσία των αναμενόμενων να εκπληρωθούν ελπίδων μας, η απόδειξη ύπαρξης των αόρατων πραγμάτων».

Για να θέσωουμε σωστά το τι είναι ή τι δεν είναι ο Θεός, θα πρέπει να αρχίσουμε με ένα λογικό ή μη λογικό ορισμό του Θεού. Τώρα, για να είναι αυτός ο ορισμός λογικός, θα πρέπει να είναι υποθετικός, αναλογικός και να περιλαμβάνει μια άρνηση του γνωστού και πεπερασμένου. Ακόμη και αν αρνηθεί κανείς κάποιον ιδιαίτερο θεό, είναι το ίδιο αδύνατο να αποκηρύξει τον απόλυτο Θεό όσο και να αποδείξει την ύπαρξή του. Ο Θεός αποτελεί μια λογική υπόθεση στην οποία κάποιος πιστεύει.

«Μακάριοι όσοι έχουν καθαρή καρδιά, επειδή θα δουν το Θεό», είπε ο Κύριος. Να βλέπεις με την καρδιά σημαίνει να πιστεύεις. Και αν αυτή η πίστη συνδεθεί με το αληθινό καλό, ποτέ της δεν θα εξαπατηθεί, αρκεί να μην αναζητά να καθορίζει όλα τα πράγματα, σύμφωνα με τα επικίνδυνα συμπεράσματα που απορρέουν από την προσωπική άγνοια. Οι κρίσεις μας όσον αφορά τα ζητήματα της πίστης είναι καθαρά προσωπικές. Θα μας επηρεάσουν ανάλογα με αυτά που πιστέψαμε. Δηλαδή, δομούμε τους εαυτούς μας κατ' εικόνα του ιδανικού μας.

«Αυτοί που κατασκευάζουν τους θεούς τους, γίνονται σαν αυτούς», λέει ο ψαλμωδός, «και εναποθέτουν όλη την πίστη επάνω τους».

Το θείο ιδεώδες του αρχαίου κόσμου δημιούργησε τον πολιτισμό, ο οποίος έφτασε σε ένα τέλος και δε θα πρέπει να απελπιζόμαστε βλέποντας ότι ο θεός των βαρβάρων πατέρων μας κατέστη ο διάβολος των πιο φωτισμένων παιδιών μας. Οι διάβολοι δημιουργούνται από εγκαταλειμμένους θεούς και ο Σατανάς είναι τόσο ασυνάρτητος και τόσο αδιαμόρφωτος επειδή έγινε από τα κουρέλια των αρχαίων θεογονιών. Είναι η σφίγγα χωρίς το μυστικό, το αίνιγμα χωρίς απάντηση, το μυστήριο χωρίς αλήθεια, το απόλυτο χωρίς πραγματικότητα και χωρίς φως.

Ο άνθρωπος είναι ο γιος του Θεού, επειδή ο Θεός, όταν εκδηλώθηκε, πραγματώθηκε και ενσαρκώθηκε επάνω στη γη, αποκαλέστηκε Γιος του ανθρώπου.

Μόνον αφότου η ανθρωπότητα έκανε το Θεό κατ' εικόνα της διάνοιάς Του και της αγάπης Του, κατανόησε τον υπέρτατο Λόγο που είπε: «Γεννηθήτω φως!»

Ο άνθρωπος είναι η μορφή της θεϊκής σκέψης και ο Θεός είναι η ιδεατή σύνθεση της ανθρώπινης σκέψης.

Με αυτόν τον τρόπο, ο Λόγος του Θεού αποκαλύπτει τον άνθρωπο και ο Λόγος του ανθρώπου αποκαλύπτει το Θεό.

Ο άνθρωπος είναι ο Θεός του κόσμου, και ο Θεός είναι ο άνθρωπος των Ουρανών.

Προτού πει «ο Θεός θέλει», ο άνθρωπος έχει ήδη θελήσει.

Για να κατανοήσει και να τιμήσει τον Παντοδύναμο Θεό, ο άνθρωπος θα πρέπει πρώτα να είναι ελεύθερος.

Εάν ο άνθρωπος από φόβο υπάκουε και δεν έτρωγε τον καρπό του δέντρου της γνώσης, θα ήταν αθώος και χαζός σαν το πρόβατο, σκεπτικιστής και επαναστάτης σαν το άγγελο του φωτός. Έκοψε όμως από μόνος του τον ομφάλιο λώρο της αθωότητάς του και πέφτοντας στη γη παρέσυρε και το Θεό στην πτώση του.

Και μετά από αυτήν την υπέρτατη πτώση, υψώνεται πάλι ένδοξος μαζί με το μεγάλο κατάδικο του Γολγοθά και εισέρχεται μαζί Του στη Βασιλεία των Ουρανών.

Η Βασιλεία των Ουρανών ανήκει στη διάνοια και την αγάπη, και τα δύο παιδιά της ελευθερίας.

Ο Θεός έδειξε την ελευθερία στον άντρα μέσα από την εικόνα μιας όμορφης γυναίκας και θέλοντας να δοκιμάσει το θάρρος του, έβαλε το φάντασμα του θανάτου να περνάει ανάμεσά τους.

Ο άντρας αγάπησε και αισθάνθηκε να είναι Θεός. Της πρόσφερε αυτό που του είχε χαρίσει ο Θεός – την αιώνια ελπίδα.

Βαδίζει προς τη νύφη του, διαμέσου της σκιάς του θανάτου.

Ο άντρας κατείχε την ελευθερία. Είχε αγκαλιάσει τη ζωή.

Ω Προμηθέα, εξιλέωσε τώρα τη δόξα σου! Η κατασπαραγμένη σου καρδιά δεν μπορεί να πεθάνει. Είναι το όρνεο, είναι ο Δίας που θα πεθάνει!

Κάποια μέρα θα ξυπνήσουμε επιτέλους από τα οδυνηρά όνειρα μιας βασανισμένης ζωής. Οι δοκιμασίες μας θα τελειώσουν και θα είμαστε αρκετά δυνατοί ενάντια στη θλίψη για να γίνουμε αθάνατοι.

Τότε θα ζήσουμε εν Θεώ μια πιο ευτυχισμένη ζωή και θα συμμετέχουμε στα έργα Του με το φως της σκέψης Του και θα παρασυρθούμε στην αιωνιότητα από τους ψιθύρους της αγάπης Του.

Θα είμαστε, χωρίς αμφιβολία, οι πρεσβύτεροι αδελφοί μιας νέας φυλής, οι άγγελοι των μεταγενέστερων.

Ουράνιοι αγγελιαφόροι θα πλέουμε στο άπειρο και τα άστρα θα είναι τα ακτινοβόλα πλοία μας.

Θα μεταμορφωθούμε σε γλυκά οράματα για να ησυχάσουμε τα μάτια που κλαίνε. Θα μαζέψουμε ακτινοβόλα κρίνα από άγνωστα λειβάδια και θα σκορπίσουμε τη δροσιά τους στη γη.

Θα αγγίξουμε τα βλέφαρα του κοιμισμένου παιδιού και θα αγαλλιάσουμε την καρδιά της μητέρας του με το όραμα της ομορφιάς του πολυαγαπημένου της γιου!

ELIPHAS LEVI

ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΟΝΤΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ 1991