Μουσική τέχνη, Τέχνη του Ερμή – Francoise Bonardel

Από τη μια πλευρά ο Άνθρωπος, και ειδικότερα αυτό ο μεγάλος μύστης που είναι ο Ερμής, αποτελούν τους μεσολαβητές του θεϊκού Λόγου: «Σ’ ευχαριστώ πατέρα, ενέργεια των δυνάμεων. Σ’ ευχαριστώ θεέ, δύναμη των ενεργειών μου. Ο δικός σου Λόγος μέσα από μένα σε υμνεί. Από μένα, δέξου το Παν με λόγια, ως πνευματική θυσία» (Ποιμ. ΧΙΙΙ, 18). Όχι μόνο όλες οι ενέργειες δημιουργίας και εμψύχωσης συνοδεύονται στο Corpus από «μυστικές επωδές» αλλά ο Ερμής επιμένει στη σύνδεση που υπάρχει ανάμεσα στην αληθινή φιλοσοφία, τη μουσική και την αναγέννηση.

Συμβουλεύοντας το γιο του Τατ, να λατρεύει το θεϊκό λόγο, ο Ερμής του λέει: «Και μια είναι η θρησκεία του θεού: να μην είναι κάτι το κακό» (Ποιμ. ΧΙΙ, 23), για να προσθέσει αμέσως: δεν είναι κακό αυτό που εναρμονίζει μέσα του τα Στοιχεία ώσπου να διυλίσει μέσα στην και μέσα από την Νόηση. Αυτή είναι επίσης η αληθινή φιλοσοφία, ενώ η ψεύτικη δεν αποτελεί παρά διαφθορά, ανάμειξη και «κακή περιέργεια του πνεύματος» (Ασκλ. ΙΙΙ, 14), κατ’ όνομα συσχετισμένη με «την πονηρία των σοφιστών», οι οποίοι αναμειγνύουν την αληθινή φιλοσοφία «με διάφορες ακατανόητες επιστήμες, την αριθμητική, τη μουσική και τη γεωμετρία» (Ι f, 13). Ακριβώς όπως η φιλοσοφία, μπορεί λοιπόν και η μουσική να είναι αληθινή ή ψεύτικη.

Η αληθινή μουσική θεωρείται ως η υψηλότερη μορφή της Γνώσης, γιατί «αν εκπαιδευόμαστε στη μουσική, είναι μόνο για να μάθουμε να λατρεύουμε το σύνολο του σύμπαντος και με πόση τάξη τα έχει διαμοιράσει ο θεϊκός λόγος, γιατί αυτή η τάξη, κατά την οποία όλα τα ιδιαίτερα πράγματα συγκροτούν ένα ενιαίο σύνολο κατά κάποιο τρόπο αριστουργηματικό, αποτελεί μια άπειρη, γλυκιά και αληθινή αρμονία σε θεϊκή μουσική» (Ι f, 13). Βεβαίως ούτε η ιδέα ούτε η εικόνα δεν είναι αυτές καθεαυτές νέες.

Ωστόσο, ο Ερμητισμός διευκρινίζει την παλαιά πυθαγόρεια έννοια για αρμονία των σφαιρών. Ο ρόλος του Ερμή είναι να κάνει να αντηχήσει σωστά κάθε πράγμα, «εμπνεόμενος από το ευμενέστερο όνομα κι από το γεγονός πως η ενέργειά της ήταν σύμφωνη μ’ αυτό το όνομα» (ΚΚ. 15). Ο ερμησιανός Λόγος επιτυγχάνει λοιπόν, στο ηχητικό πεδίο, την ίδια συμφωνία με εκείνη που διακρίνει τα δημιουργήματα και την τέλεια μορφή τους στο οπτικό πεδίο. Από την άποψη αυτή ο Ερμητισμός θα ήταν μια τέχνη της σωστής έντασης, που θα βρει τη φυσική της προέκταση στην αλχημική Τέχνη (Επιστήμη της Ισορροπίας, σύμφωνα με την έκφραση του Jabir Ibn Hayyan).

Μέσα από «την αρμόζουσα ευλογία» (Ποιμ. ΧΙΙΙ, 16) ο Ερμής κάνει το σύμπαν να αντηχήσει, ψάλλοντας τον ύμνο της αναγέννησης:

«Έτσι λοιπόν παιδί μου, αφού σταθείς όρθιος σε χώρον ανοιχτό, στραμμένος προς τον νότιο άνεμο και την ώρα που ο ήλιο πάει να δύσει, προσκύνησε και ακόμη να κάνεις το ίδιο και την ώρα που ο ήλιος ανατέλλει, στρεφόμενος προς τον ανατολικό άνεμο. Σιωπή, λοιπόν, παιδί μου.

Όλη η φύση του κόσμου ας ακούσει τον ύμνο. Ας ανοίξει η γη, ας ανοίξουν για χάρη μου όλες οι αμπάρες της βροχής, και σεις δέντρα μη σείεστε. Πρόκειται να υμνήσω τον Κύριο της Δημιουργίας, και το Παν, και το Ένα. Ας ανοίξουν οι ουρανοί, και σεις άνεμοι σταθείτε. Ο κύκλος ο αθάνατος του θεού ας δεχθεί το λόγο μου. Γιατί πρόκειται να υμνήσω εκείνον που έκτισε τα πάντα, που κατασκεύασε τη γη και έθεσε ψηλά τον ουρανό, που δέσμευσε από τον ωκεανό το γλυκό νερό για την οικουμένη, για να χρησιμεύει στη διατροφή και τη χρήση όλων των ανθρώπων, αυτόν που πρόσταξε τη φωτιά να εμφανιστεί σε κάθε πράξη των θεών και των ανθρώπων. (…) Αυτά φωνάζει ο δικός μου άνθρωπος, διαμέσου του αέρα, της γης, του νερού, του πνεύματος, των κτισμάτων σου. Από σένα πήρα την ευλογία του Αιώνα και, κατά την επιθυμία μου, με τη δική σου θέληση οδηγήθηκα στην ανάπαυση» (Ποιμ. ΧΙΙΙ, 16-20).

Θα μπορούσαμε να σκεφθούμε ότι ο ερμησιανός Λόγος, αντικαταστάτης του Λόγου του Νου, έχει ως ρόλο να ζωογονήσει τη Δημιουργία, και ακόμη να απελευθερώσει τη συμφωνία των Στοιχείων, όπως θα έκανε ένας μαέστρος. Επομένως ο ήχος της φωνής και η μυστική υμνωδία θα ανοίξουν και θα ξανακλείσουν συγχρόνως, θα ξεκλειδώσουν προκαλώντας την ακοή κι έπειτα θα ξανακρύψουν ό,τι ακούστηκε. Κι αυτό, τόσο ως προς το φυσικό σύμπαν όσο και ως προς τον μυούμενο: «Πρόσεχε παιδί μου, γιατί ακούς απόρρητα μυστήρια της γης, του ουρανού και όλου του ενδιάμεσου ιερού πνεύματος» (Απ. Στοβαίου ΧΧV, II). Επίσης, τα Στοιχεία, γενικώς θορυβώδη, προσκαλούνται να σιωπήσουν, ώστε να δεχθούν καλύτερα τη φωνή του Ενός του Παντός.

Ότι ο ερμησιανός Λόγος δεν είναι ανθρώπινος λόγος και δεν επιδιώκει να επιδείξει τη δύναμή του μόνο, δεν έχει κάτι το ιδιαίτερο «να πει» είναι περισσότερο η πράξη προβολής, με την οποία δημιουργείται ένας χώρος αντήχησης, που συγκρίνεται μ’ εκείνον χάρη στον οποίον αντανακλώνται αμοιβαία το αισθητό και το μη αισθητό, υποστηριζόμενα από το βλέμμα του μυούμενου, που εδώ έγινε θρησκευτική ακοή. Αυτή είναι αναμφίβολα η βαθύτερη έννοια του μυητικού μυστικού, που στην πραγματικότητα αποτελεί επαγρύπνηση σε ένα μυστήριο. Αν υπάρχει κάθαρση, τότε αυτή συνίσταται λιγότερο στη γνώση φύλαξης ενός μυστικού παρά στην προετοιμασία, προστασία και φύλαξη του χώρου αυτής της αποκάλυψης, απόκρυψης.

Το Corpus Hermeticum προσφέρει έτσι, μέσα από μια πραγματεία, από ένα λόγο, από μια επωδή σε άλλη, ένα παράδειγμα αυτής της αλυσίδας των μυστών, που θα συνεχίσει την ερμητική παράδοση: από τον Νου στον Ποίμανδρη, από τον Ποίμανδρη στον Ερμή, από τον Ερμή στον Τατ, από την Ίσιδα στον Ώρο… πρόκειται πάντα γι’ αυτόν το θεϊκό Λόγο που πνευματοποιεί τη Δημιουργία με τη μεσολάβηση εκείνων που είναι οι «ποιμένες». Γεγονός που επέτρεψε στον A.D. Nock να σημειώσει ότι «τα μόνα ερμητικά μυστήρια είναι τα ‘μυστήρια του Λόγου’, που δεν συνεπάγονται ούτε εξαγνισμό, ούτε τελετουργίες καθαρμού από το αμάρτημα, ούτε ακόμη της πρακτικές αυτές που προορίζονται να προκαλέσουν μια θεϊκή επιφάνεια». (1)

______________________________

1.Preface au Polmandres σ. VI. Η επιφάνεια (εμφάνιση, λάμψη) είναι η ορατή εκδήλωση του ουρανού.

FRANCOISE BONARDEL

Ο ΕΡΜΗΤΙΣΜΟΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Α. ΣΤΕΦΑΝΗΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ – Μ. ΚΑΡΔΑΜΙΤΣΑ 1994