Τα εις εαυτόν - ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ

Επιλεγμένα Αποσπάσματα

ΒΙΒΛΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

1. Να λες στον εαυτό σου το πρωινό κάθε ημέρας: θα συναντηθώ με ανθρώπους πολυάσχολους, αχάριστους, αλαζόνες, δόλιους, φθονερούς, ακοινώνητους, όλα αυτά τους συμβαίνουν επειδή αγνοούν το καλό και το κακό. Εγώ όμως, που έχω εννοήσει την φύση του καλού, ότι είναι ωραίο, και τη φύση του κακού, ότι είναι άσχημο, όπως και τη φύση εκείνου ο οποίος έσφαλε, ότι είναι συγγενής μου όχι από το ίδιο αίμα ή σπέρμα αλλά από τον ίδιο νου και επειδή μετέχει του θεϊκού μέρους, δεν μπορώ να βλαφτώ από κανένα τους, διότι κανείς δεν μπορεί να με εμπλέξει στο άσχημο ούτε επίσης μπορώ να οργίζομαι με τον συγγενή μου ή να τον μισώ, διότι δημιουργηθήκαμε για να συνεργαζόμαστε, όπως τα πόδια, όπως τα χέρια, όπως τα βλέφαρα, όπως η πάνω και η κάτω οδοντοστοιχία, το να αντιμαχόμαστε λοιπόν ο ένας τον άλλον είναι παρά φύση και αντιμαχόμαστε όταν αγανακτούμε και νιώθουμε αποστροφή.

[...] 17. Της ανθρώπινης ζωής η διάρκεια είναι όσο μια στιγμή, η ουσία της ρευστή, η αίσθησή της θολή, το σώμα -από τη σύστασή του έτοιμο να σαπίσει, και η ψυχή ένας στρόβιλος, η τύχη άδηλη, η δόξα αβέβαιη. Με δυο λόγια, όλα στο σώμα σαν ένα ποτάμι, όλα της ψυχής σαν όνειρο και σαν άχνη, η ζωή ένας πόλεμος κι ένας ξενιτεμός, η υστεροφημία λησμονιά. Ποιο είναι αυτό που μπορεί να μας δείξει τον δρόμο; Ένα και μόνο: η φιλοσοφία! Κι αυτό σημαίνει να φυλάμε τον θεό μέσα μας καθαρό κι αλώβητο, νικητή πάνω στις ηδονές και τους πόνους, να μην κάνουμε τίποτε στα τυφλά, τίποτε ψεύτικα και προσποιητά, να μην εξαρτιόμαστε από το τι θα πράξει ή τι δεν θα πράξει ο άλλος. Κι ακόμη, να αποδεχόμαστε όσα συμβαίνουν σαν κάτι που έρχεται κάπου από κει απ᾽ όπου έχουμε έλθει και εμείς· και πάνω απ᾽ όλα, να περιμένουμε τον θάνατο με γαλήνια διάθεση, θεωρώντας πως δεν είναι τίποτε άλλο παρά η διάλυση των συστατικών στοιχείων από τα οποία είναι συγκροτημένο κάθε ζωντανό πλάσμα.

ΒΙΒΛΙΟ ΤΡΙΤΟ

3. Ο Ιπποκράτης, αφού θεράπευσε πολλές αρρώστιες, αρρώστησε ο ίδιος και πέθανε. Οι Χαλδαίοι μάγοι προανήγγειλαν τον θάνατο πολλών ανθρώπων, κι ύστερα υποτάχτηκαν κι αυτοί στο πεπρωμένο. Ο Αλέξανδρος, ο Πομπήιος και ο Γάιος Καίσαρ, που τόσες φορές κατέστρεψαν συθέμελα πόλεις ολόκληρες και σε μάχες πετσόκοψαν πολλές μυριάδες ιππέων και πεζών, κι αυτοί κάποτε έφυγαν απ' τη ζωή. Ο Ηράκλειτος, που στη φυσιολογία του ανέφερε τόσα πολλά σχετικά με την εκπύρωση του κόσμου, γέμισε το εσωτερικό του σώματός του με νερό και πέθανε σκεπασμένος με κοπριά. Τον Δημόκριτο τον σκότωσαν οι ψείρες, τον Σωκράτη κάτι άλλες ψείρες. Τι θα πουν αυτά; Μπήκες στο πλοίο, ταξίδεψες, έφτασες. Κατέβα. Άμα πηγαίνεις σε άλλη ζωή, ούτε εκεί θα υπάρχει τίποτε κενό από Θεούς άμα όμως βρεθείς σε κατάσταση αναισθησίας, θα πάψουν οι πόνοι σου και οι ηδονές σου, θα πάψεις να λατρεύεις αυτό το αγγείο, το τόσο κατώτερο απ’ ότι αυτό το οποίο το υπηρετεί. Διότι το ένα είναι νους και δαίμων και το άλλο χώμα και σήψη.

4. Μη ξοδέψεις το υπόλοιπο της ζωής σου με σκέψεις για τους άλλους, όταν δεν ανάγεις το πράγμα σε κάτι καλό για όλους γιατί θα στερηθείς κάποιο άλλο έργο… δηλαδή σκεπτόμενος τι κάνει ο δείνα και για ποιο λόγο, τι λέει, τι συλλογιέται, τι μηχανεύεται και όσα τέτοιας λογής σε κάνουν να απομακρύνεσαι από την παρατήρηση του ηγεμονικού στοιχείου της ψυχής σου. Πρέπει λοιπόν να αποφεύγουμε τον άσκοπο και το μάταιο στον ειρμό των εντυπώσεων μας, και πολύ περισσότερο την πολυπραγμοσύνη και την κακοήθεια, συνηθίζοντας τον εαυτό μας να έχει μόνο τέτοιες εντυπώσεις για τις οποίες αν μας ρωτούσαν «τι σκέφτεσαι;» να απαντούσαμε αμέσως: «αυτό και αυτό» έτσι που να γίνεται ολοφάνερο ότι όλες οι σκέψεις μας είναι απλές και καλοπροαίρετες, και χαρακτηρίζουν ον κοινωνικό το οποίο αδιαφορεί για τις παραστάσεις της ηδονής και γενικά της απόλαυσης, το οποίο δεν έχει σκέψεις φιλόνικες, φθονερές, καχύποπτες ή άλλες για τις οποίες θα κοκκίνιζες αν έλεγες ότι αυτό είχες στο νου σου.

9. Τίμα την ικανότητα σου να σχηματίζεις κρίσεις. Από αυτήν εξαρτώνται όλα όσα οδηγούν στο να δημιουργηθεί μέσα στο ηγεμονικό μέρος της ψυχής σου κρίση όχι ανακόλουθη με την φύση και την ιδιοσυγκρασία του λογικού πλάσματος. Αυτός απαιτεί ορθή σκέψη, σχέση οικειότητας με τους ανθρώπους και υποταγή με τους Θεούς.

10. Πέταξε τα όλα, κράτησε μόνο τούτα τα λίγα· και να θυμάσαι ακόμη ότι καθένας ζει μόνο το παρόν -τούτο το ακαριαίο· τα άλλα ή τα έχει ζήσει πια ή είναι στη σφαίρα του άδηλου. Μικρή λοιπόν η ζωή του καθενός, μικρή και η γωνίτσα της γης όπου την ζει· μικρή ακόμη και η διαρκέστερη υστεροφημία: στηρίζεται κι αυτή σε ανθρωπάκια που διαδέχονται το ένα το άλλο και που αύριο κιόλας θα πεθάνουν και δεν γνωρίζουν ούτε τον εαυτό τους,  πολύ περισσότερο εκείνον που έχει πεθάνει από καιρό.

16. Σώμα, ψυχή, νους του σώματος είναι οι αισθήσεις, της ψυχής οι ορμές, του νου οι ιδέες. Το να αποτυπώνουν εντυπώσεις ανήκει και στα ζώα, το να κινούνται σαν μαριονέτες από τις ορμές ανήκει και στα θηρία και στους ερμαφρόδιτους, και στον Φάλαρι, και στον Νέρωνα το να χρησιμοποιούν το ηγεμονικό μέρος της ψυχής ως οδηγό για τα κατ’ επίφαση καθήκοντά τους ανήκει και σε όσους δεν πιστεύουν στους Θεούς και σε όσους εγκαταλείπουν την πατρίδα και σε όσους κάνουν οτιδήποτε μόλις κλείσουν την πόρτα. Αν λοιπόν όλα τα άλλα ανήκουν από κοινού στα παραπάνω, απομένει ως χαρακτηριστικό του καλού ανθρώπου η αγάπη και η αποδοχή για ό,τι συμβαίνει και του τυχαίνει από την μοίρα, επίσης το να μην αμαυρώνει τον δαίμονα τον εγκατεστημένο μέσα στα στήθη του και να μην τον ενοχλεί με θορυβώδεις εντυπώσεις, αλλά να τον διατηρεί εξευγενισμένο, ακολουθώντας με κοσμιότητα τον Θεό, χωρίς να λέει τίποτε παραβιάζοντας το δίκαιο. Αλλά και αν όλοι οι άνθρωποι δεν τον πιστεύουν ότι ζει με απλότητα, με σεβασμό και με χαρά, ωστόσο δεν οργίζεται με κανέναν τους ούτε παρεκτρέπεται από τον δρόμο που οδηγεί στο τέλος της ζωής, όπου πρέπει να φτάσει καθαρός, ήρεμος, έτοιμος, αβίαστα προσαρμοσμένος με την μοίρα του.

ΒΙΒΛΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

1. Αυτό που κυριαρχεί μέσα μας, όταν βρίσκεται σε συμφωνία με τη φύση, τοποθετείται απέναντι στα συμβαίνοντα έτσι ώστε να προσαρμόζεται κάθε φορά με ευκολία προς ό,τι είναι δυνατό και ό,τι μας δίνεται. Δεν συνδυάζεται δηλαδή με κάποια ορισμένη ύλη αλλά κατευθυνόμενο προς τα πράγματα που υπερέχουν λειτουργεί με επιφύλαξη και μετατρέπει σε δική του ύλη ό,τι του αντιτάσσεται, όπως συμβαίνει με την φωτιά που κυριαρχεί πάνω στα πράγματα που πέφτουν μέσα της, πράγματα όμως που θα έσβηναν ένα μικρό λυχνάρι. Η μεγάλη φωτιά ωστόσο κάνει γρήγορα δικά της ότι πέφτει μέσα της και μάλιστα σηκώνεται ψηλότερα καταναλώνοντάς τα.

2. Καμιά ενέργεια να μην κάνεις άσκοπα ή με άλλο τρόπο, παρά μόνο σύμφωνα με τις αρχές που ολοκληρώνουν την τέχνη.

3. Οι άνθρωποι επιδιώκουν να καταφεύγουν στην ύπαιθρο, στις παραλίες, στα βουνά, και συνήθισες και συ να επιθυμείς πολύ όλα τούτα. Η τάση αυτή είναι στο σύνολό της πολύ αφελής, αφού έχεις τη δυνατότητα όποια στιγμή θελήσεις να καταφύγεις στον εαυτό σου. Πράγματι, πουθενά ο άνθρωπος δεν καταφεύγει με περισσότερη ηρεμία και αταραξία απ' ό,τι στην ψυχή του, ιδίως όποιος έχει μέσα του στοιχεία τέτοια, που αν εισδύσει σε αυτά βρίσκεται μεμιάς σε γαλήνη. Και με γαλήνη δεν εννοώ άλλο από αρμονία. Να προσφέρεις λοιπόν πάντα στον εαυτό σου την καταφυγή αυτή και να τον ανανεώνεις”.

37. Σε λίγο πεθαίνεις κι ακόμη να γίνεις απλός, ατάραχος, ακόμα να απαλλαγείς από την υποψία ότι μπορεί να βλαφτείς από κάτι εξωτερικό, ακόμα να γίνεις ευμενής προς όλους και να αποδώσεις τη σημασία της φρόνησης μόνο στην δικαιοπραγία.

48. Να σκέφτεσαι συνεχώς πόσοι γιατροί πέθαναν, που πολλές φορές συνοφρυώθηκαν πάνω απ' τους ασθενείς τους. Πόσοι επίσης φιλόσοφοι που είχαν αναπτύξει χιλιάδες σκέψεις περί θανάτου ή αθανασίας. Πόσοι ανδρείοι που σκότωσαν πολλούς. Πόσοι τύραννοι που εξουσίασαν τις ζωές των άλλων με φοβερή έπαρση σαν οι ίδιοι να ήταν αθάνατοι. .. Πόσες επίσης ολόκληρες πόλεις, ας το πώς έτσι, πέθαναν, η Ελίκη, η Πομπηία το Ερκουλάνο και άλλες αναρίθμητες. Σκέψου επίσης όσους γνώρισες, τον ένα μετά τον άλλο, τούτος που κήδεψε τον άλλον ξαπλώθηκε κι ο ίδιος, και ομοίως αυτός που κήδεψε τον τελευταίο – και όλα μέσα σε λίγο χρόνο. Πρέπει εν γένει να αντιμετωπίζουμε τα ανθρώπινα ως εφήμερα και ευτελή – χθες μωρό, αύριο μούμια ή στάχτη. Την ακαριαία τούτη στιγμή του χρόνου να την περάσεις σύμφωνα με τη φύση, όπως η ελιά που ωριμάζει και πέφτει δοξολογώντας το δέντρο που τη γέννησε.

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

1. Όταν σηκώνεσαι κακοδιάθετος το πρωί, να σου είναι πρόχειρη η σκέψη ότι “σηκώνομαι για να κάνω το έργο ανθρώπου. Συνεχίζω λοιπόν να στεναχωριέμαι που βαδίζω προς την πραγματοποίηση αυτών για τα οποία γεννήθηκα και χάρη των οποίων ήρθα στον κόσμο; Ή μήπως φτιάχτηκα να μείνω ξαπλωμένος και να ζεσταίνομαι; “Τούτο όμως είναι πιο ευχάριστο”. Για την ευχαρίστηση λοιπόν γεννήθηκες, και γενικά για να υφίστασαι και όχι για να ενεργείς; Δεν βλέπεις τα μικρά φυτά, τα πουλάκια, τα μυρμήγκια, τις αράχνες, τις μέλισσες που εκτελούν το έργο τους, συμβάλλοντας όσο έχει να κάνει με αυτά στην τάξη του κόσμου; …” Πρέπει όμως ν' αναπαυόμαστε. Πρέπει, συμφωνώ κι εγώ. Η φύση έδωσε βέβαια το σωστό μέτρο και για τούτο, έδωσε μέτρο για το φαγητό και μέτρο για το ποτό αλλά εσύ προχωράς πέρα από τα μέτρα, πέρα από αυτό που αρκεί, ενώ στις πράξεις σου δεν πας παραπέρα αλλά μένεις μονάχα στα πλαίσια του δυνατού. Πράγματι δεν αγαπάς τον εαυτό σου, επειδή σε άλλη περίπτωση θα αγαπούσες και τη φύση σου και τη βούλησή σου.

ΒΙΒΛΙΟ ΕΚΤΟ

16. Πολύτιμο δεν είναι ούτε η διαπνοή, όπως την εκτελούν τα φυτά, ούτε η αναπνοή, όπως την εκτελούν τα ζώα και τα άγρια θηρία, ούτε οι εντυπώσεις που δημιουργούνται μέσω της παραστατικής δύναμης, ούτε οι σπασμωδικές κινήσεις που προκαλούν οι παρορμήσεις, ούτε ο συναγελασμός με τους άλλους, ούτε η θρέψη, που είναι ανάλογη με την αποβολή των περιττωμάτων της τροφής. Τι είναι, λοιπόν, πολύτιμο; Να σε χειροκροτούν; Όχι. Επομένως, ούτε να σε χειροκροτούνε με τη γλώσσα, γιατί χειροκροτήματα της γλώσσας είναι τα καλά λόγια εκ μέρους των πολλών. Φεύγει, λοιπόν, και η δόξα που δεν έχει καμιά σημασία. Τι μένει άρα που να είναι πολύτιμο; Το να αντιδράς, πιστεύω, και να βρίσκεσαι σε κατάσταση σύμφωνη με την ιδιοσυστασία σου, πράγμα στο οποίο οδηγούν όλες οι ασχολίες και οι τέχνες (γιατί και κάθε τέχνη στόχο της έχει να είναι το κατασκεύασμα κατάλληλο για το έργο για το οποίο δημιουργήθηκε• έτσι και ο καλλιεργητής και ο αμπελουργός και ο ιπποδαμαστής και ο εκπαιδευτής σκυλιών αυτό επιδιώκουν), ενώ η διαπαιδαγώγηση και η διδασκαλία τι επιδιώκουν; Αυτό λοιπόν είναι το πολύτιμο. Αν το έχεις αυτό, δεν θα έχεις να προσφέρεις τίποτε άλλο στον εαυτό σου. Δεν πρόκειται να πάψεις να εκτιμάς και πολλά άλλα; Τότε ούτε ελεύθερος θα είσαι, ούτε αυτάρκης, ούτε απαλλαγμένος από τα πάθη, γιατί αναγκαστικά θα φθονείς, θα ζηλεύεις, θα υποπτεύεσαι όσους έχουν αυτό που θεωρείς πολύτιμο και γενικά όποιος χρειάζεται κάποιο απ' αυτά αναγκαστικά θα αναστατώνεται και επί πλέον συχνά θα κατηγορεί τους θεούς. Αν σέβεσαι όμως και τιμάς τη δική σου διάνοια, και στον εαυτό σου θα αρέσεις και θα ζεις αρμονικά με τους συνανθρώπους και σύμφωνα με τους θεούς, επιδοκιμάζοντας όσα οι θεοί απένειμαν και όρισαν.

[Μάρκος Αυρήλιος, Τα εις Εαυτόν,

μτφ. Φιλολογική Ομάδα Κάκτου,

εκδ. Κάκτος, 1998]

ΒΙΒΛΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

(Το παρακάτω απόσπασμα σε μτφ Γιώργου Σεφέρη) 3. Κενοσπουδία για πομπές, δράματα πάνω στη σκηνή, κοπάδια και συναγελάσματα, λογχίσματα σε κορμιά, κοκαλάκια σε σκυλάκια, μπουκιές σε δεξαμενές ψαριών, ταλαιπωρίες φορτωμένων μυρμηγκιών, ποντικάκια που τρέχουν φοβισμένα, νευρόσπαστα που χειρονομούν. Πρέπει λοιπόν να στέκεσαι απέναντι τους με ευμένεια και χωρίς αλαζονεία, να προσέχεις όμως πως ο καθένας αξίζει τόσο, όσο τα πράγματα που τον απασχολούν.

Πηγή: https://hallofpeople.com/gr/books/avrilios.php