ΕΙΜΑΣΤΕ ΞΥΠΝΙΟΙ; - Alfred Richard Orage

Πως μπορούμε να αποδείξουμε στον εαυτό μας, σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, ότι δεν κοιμόμαστε και δεν ονειρευόμαστε; Τα γεγονότα της ζωής είναι μερικές φορές τόσο παράδοξα όσο και τα γεγονότα των ονείρων. Και αλλάζουν με την ίδια ταχύτητα. Τι θα γινόταν αν ξυπνούσαμε και διαπιστώναμε ότι η ζωή του ξύπνιου είναι ένα όνειρο και ότι ο τωρινός μας ύπνος και τα όνειρά μας, είναι απλά όνειρα μέσα σε ένα όνειρο;

Υπάρχει ένα παραδοσιακό θεώρημα, που συνήθως συνδέεται με τη θρησκεία, αλλά εντοπίζεται και στην κλασική λογοτεχνία κατά καιρούς, που λέει ότι η τωρινή κατάσταση εγρήγορσης μας, δεν σημαίνει καθόλου, ότι στην πραγματικότητα, είμαστε ξύπνιοι. Δεν είναι σαν τον νυχτερινό ύπνο σίγουρα, ούτε σαν την συνηθισμένη νυχτοβασία ή υπνοβασία. Αλλά είναι, λέει η παράδοση, μία ειδική μορφή ύπνου που μπορεί να συγκριθεί με μια κατάσταση ύπνωσης στην οποία, ωστόσο, δεν υπάρχει υπνωτιστής αλλά μόνον υποβολή ή αυθυποβολή. Αρχικά, από τη στιγμή της γέννησης και μετά, βρισκόμαστε κάτω από την υποβολή της ιδέας ότι δεν είμαστε εντελώς ξύπνιοι. Και παγκοσμίως μας περνάνε στη συνειδητότητά μας την ιδέα να ονειρευόμαστε το όνειρο αυτού του κόσμου – όπως το ονειρεύονται οι γονείς και οι φίλοι μας. Τα μικρά παιδιά, είναι πασίγνωστο, δυσκολεύονται στην αρχή να ξεχωρίσουν αυτήν την ονειροφαντασία, δηλαδή, τις άλλες τους ονειροπολήσεις, από το όνειρο στο οποίο ζουν οι γονείς τους. Αργότερα, στην παιδική ηλικία, όταν έχουμε ήδη εισπράξει την αρχική υποβολή, η αυθυποβολή μας κρατάει λίγο ως πολύ, συνεχώς σε αυτήν την κατάσταση. Οι φίλοι και οι γείτονές μας, και όλα τα αντικείμενα που αντιλαμβανόμαστε, ενεργούν σαν υπνωτικά και σαν ονειρικές προβολές. Δεν τρίβουμε πια, όπως στην πρώιμη παιδική ηλικία, τα μάτια μας, αμφισβητώντας την πραγματικότητα αυτού του κόσμου. Είμαστε εντελώς πεισμένοι, όχι μόνο ότι είναι πραγματική αλλά και ότι δεν υπάρχει καμία άλλη. Ονειρευόμαστε, αλλά δεν αμφιβάλλουμε ότι είμαστε ξύπνιοι.

Η θρησκεία, είναι φανερό, προτάσει ότι η θνητή ζωή είναι μια κατάσταση ύπνου από την οποία είναι δυνατόν να ξυπνήσουμε στην αιώνια ζωή. Η Καινή Διαθήκη, για παράδειγμα, συνεχώς αναφέρεται στην εικόνα του ύπνου και της εγρήγορσης. Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια και τις Επιστολές, κοιμόμαστε με τον Αδάμ και ξυπνάμε με το Χριστό. Και αυτό που επαναλαμβάνεται συνεχώς στο Δόγμα είναι ότι πρέπει να πασχίσουμε να ξυπνήσουμε από την παρούσα κατάσταση ενσυνείδησης και να «ξαναγεννηθούμε». Στην σύγχρονη λογοτεχνία, η ιδέα αυτή έχει χρησιμοποιηθεί, ανάμεσα στους άλλους, από τον Ίψεν και τον Χ. Τζ. Γουέλς. Το θεατρικό έργο του Ίψεν, Όταν εμείς οι νεκροί ξυπνάμε, και το μυθιστόρημα του Γουέλς, Ο κοιμισμένος ξυπνάει, υποθέτουν, στους ίδιους τους τίτλους τους ότι εμείς οι άνθρωποι κοιμόμαστε αλλά μπορούμε να ξυπνήσουμε.

Είναι εκ φύσεως δύσκολο, βέβαια, να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι κοιμόμαστε. Κάποιος που κοιμάται δεν μπορεί συνήθως να ξυπνήσει τον εαυτό του στη μέση του ονείρου. Το όνειρο μπορεί να είναι τόσο δυσάρεστο που τον ξυπνάει. Ή ξυπνάει φυσικά. Ή μπορεί να τον ταρακουνήσουν και να ξυπνήσει. Πολύ σπάνια μπορεί κανείς να ξυπνήσει εκούσια τον εαυτό του. Είναι ακόμη πιο δύσκολο να ξυπνήσει κανείς εκούσια από τον ύπνο της ύπνωσης. Και αν από αυτές τις σχετικά ελαφρές καταστάσεις ύπνου είναι δύσκολο για μας να ξυπνήσουμε από δική μας απόφαση, μπορούμε να φανταστούμε τη δυσκολία του να ξυπνήσουμε εκούσια από τον πολύ βαθύτερο ύπνο και τα όνειρα του ξύπνιου μας.

Αλλά πως μπορούμε να πείσουμε τους εαυτούς μας ότι πραγματικά βρισκόμαστε σε ένα είδος ύπνου όταν, όπως μας φαίνεται, είμαστε στην πραγματικότητα ξύπνιοι; Συγκρίνοντας τις δύο κύριες καταστάσεις συνειδητότητας που μας είναι γνωστές, και παρατηρώντας τα εντυπωσιακά κοινά χαρακτηριστικά τους. Ποια, για παράδειγμα, είναι τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του συνηθισμένου μας ύπνου, όπως μας είναι γνωστά μέσα από τα όνειρα που θυμόμαστε; Το όνειρο συμβαίνει, δηλαδή, ούτε το ξεκινάμε εκούσια, ούτε δημιουργούμε τα πρόσωπα και τα γεγονότα του. Και από αυτήν την άποψη μοιάζει με τη ζωή του ξύπνιου μας, στο ότι δεν προαποφασίζουμε τις εμπειρίες μας, ούτε δημιουργούμε ή επινοούμε τα πρόσωπα και τα γεγονότα με τα οποία ερχόμαστε σε επαφή μέρα με τη μέρα.

Ένα άλλο κοινό στοιχείο της κατάστασης της ζωής μας στον ύπνο και της κατάστασης της ζωής μας στον ξύπνιο, είναι η μεταβλητότητα της συμπεριφοράς μας. Μερικές φορές τρομάζουμε, μερικές φορές ευχαριστιόμαστε, όταν θυμόμαστε πως συμπεριφερθήκαμε σε μια κατάσταση ενός ονείρου. Είναι αλήθεια ότι όποια κι αν ήταν η συμπεριφορά μας, ταπεινωτική ή κολακευτική για την περηφάνια μας, δεν θα μπορούσαμε να την είχαμε αλλάξει. Η δυσαρέσκεια ή η ικανοποίησή μας, οφείλεται αποκλειστικά σε μια υποτιθέμενη προβολή των μη συνειδητών εαυτών μας. Αλλά πόσο, στο βάθος, διαφέρουν αυτά τα γεγονότα από τα γεγονότα των ονείρων του ξύπνιου μας; Στα όνειρα της ζωής παρουσιάζουμε μια αξιοθρήνητη ή μια καλή στάση, όχι σύμφωνα με κάποιο προαποφασισμένο σκοπό αλλά τυχάρπαστα. Και η λύπη μας ή η ικανοποίησή μας, εξαρτάται εξίσου από την επίδραση που έχει το επεισόδιο πάνω στην περηφάνια μας. Αλλά μπορούμε ειλικρινά να πούμε, προκαταβολικά, πως ότι και αν συμβεί, εμείς θα συμπεριφερθούμε έτσι κι έτσι, και όχι αλλιώς; Δεν εξαρτιόμαστε από την υποβολή της στιγμής και δεν είμαστε επιρρεπείς στο να παρασυρθούμε μακριά από την απόφασή μας εξαιτίας του θυμού, της απληστίας ή του ενθουσιασμού; Ακριβώς όπως στα όνειρα του ύπνου, η ζωή του ξύπνιου μας πάντα μας εκπλήσσει. Και συνεχώς συμπεριφερόμαστε όπως δεν θα φανταζόμασταν ότι θα μπορούσαμε να συμπεριφερθούμε. Ούτε, εκ των υστέρων, μπορούμε ειλικρινά να πούμε ότι θα μπορούσαμε να τα είχαμε καταφέρει καλύτερα ή χειρότερα στο συμβάν. Εάν επαναλαμβανόταν με ακρίβεια, αναμφίβολα θα μπορούσαμε να το κάνουμε. Αλλά, παίρνοντας το, όπως ήταν στη στιγμή που ήταν, και με τον εαυτό μας, όπως ήταν τότε, δεν θα μπορούσε να είναι καθόλου διαφορετικό από τα νυχτερινά όνειρα που έχουμε βιώσει.

Η σοβαρή εξέταση του παραλληλισμού ανάμεσα στις δύο καταστάσεις ύπνου και ξύπνιου, αποκαλύπτει πολλές άλλες ομοιότητες. Μονάχα μια ακόμη χρειάζεται να αναφερθεί εδώ – η στενή ομοιότητα της μνήμης μας, όσον αφορά την εμπειρία των δύο καταστάσεων. Είναι αλήθεια ότι από τη ζωή του ξύπνιου μας διατηρούμε μια, λίγο ως πολύ, συνεχόμενη ανάμνηση, ενώ η ονειρική ζωή μας είναι μια σειρά διακεκομμένων αναμνήσεων. Αλλά εκτός από αυτή τη συγκεκριμένη διαφορά, η πραγματική λειτουργία της μνήμης μας μοιάζει να συμπεριφέρεται σχεδόν το ίδιο, όσον αφορά και τα δύο είδη εμπειρίας. Ξέρουμε πόσο δύσκολο είναι να θυμηθούμε κατά βούληση ένα όνειρο της προηγούμενης νύχτας. Το όνειρο ήταν ζωντανό και όλες του οι λεπτομέρειες υπήρχαν στο μυαλό μας καθώς ξυπνούσαμε. Αλλά σε μια στιγμή έχει εξαφανιστεί ολόκληρο, χωρίς να αφήσει πίσω ούτε ένα απομεινάρι. Η μνήμη της χθεσινής ονειρικής ζωής δεν είναι τόσο απατηλή ή ιδιότροπη όσον αφορά τα κύρια χαρακτηριστικά της. Αλλά που είναι σήμερα οι ζωντανές λεπτομέρειες του χθες; Είδαμε καθαρά χίλια δυο αντικείμενα, ασχοληθήκαμε κιόλας με αυτά. Ακούσαμε συζητήσεις, μιλήσαμε, είδαμε ανθρώπους και πράγματα στο δρόμο, διαβάσαμε βιβλία ή εφημερίδες, διαβάσαμε και γράψαμε γράμματα, φάγαμε και ήπιαμε και κάναμε ή αντιληφθήκαμε μια στρατιά πραγμάτων και πράξεων, που δεν προσμετριούνται. Αυτά ήταν μονάχα το χθες, το χθεσινό ζωντανό όνειρο του ξύπνιου. Πόσες από αυτές τις λεπτομέρειες παραμένουν στη μνήμη μας σήμερα. Πόσες θα μπορούσαμε να θυμηθούμε με κάποια προσπάθεια; Τόσο ολοκληρωτικά, όσο και τα όνειρα της νύχτας, το κύριο μέρος των ονείρων της χθεσινής, στις πιο ρομαντικές περιστάσεις της ζωής μας, χάνεται στη λήθη του ασυνειδήτου μας.

Μπορεί να υποθέσει κάποιος ότι υπάρχει κάτι το θλιβερό στις προηγούμενες σκέψεις. Και ότι μια προσπάθεια να δούμε τη ζωή του ξύπνιου μας απλά σαν μια ειδική μορφή ύπνου, θα μειώσει τη σημασία της για μας και στη δική μας για αυτή. Αλλά αυτή η στάση προς ένα δυνατό και πιθανό γεγονός είναι η ίδια θλιβερά άτολμη. Η αλήθεια είναι ότι ακριβώς όπως και στα νυχτερινά όνειρα το πρώτο σύμπτωμα για να ξυπνήσει κανείς είναι να υποψιαστεί ότι ονειρευόταν, το πρώτο σύμπτωμα για να ξυπνήσουμε από τη ζωή του ξύπνιου μας – το δεύτερο ξύπνημα κατά τη θρησκεία – είναι η υποψία ότι η παρούσα κατάσταση του ξύπνιου μας, είναι το ίδιο ονειρική. Το να αντιλαμβανόμαστε ότι κοιμόμαστε, μας κάνει να βρισκόμαστε στο σημείο που έχουμε τη δυνατότητα να ξυπνήσουμε. Και το να αντιληφθούμε ότι είμαστε μονάχα εν μέρει ξύπνιοι, είναι η πρώτη προϋπόθεση για να γίνουμε και να κάνουμε τους εαυτούς μας πιο ολοκληρωτικά ξυπνητούς.

Alfred Richard Orage

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΕΙΑ

ΔΟΚΙΜΙΑ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

για την εσωτερική εξέλιξη του ανθρώπου

Μετάφραση Στρατής Παπαναγιώτου

Εκδόσεις Πτερόεσσα 2006