Ο ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ – RENE GUENON

Στις περισσότερες παραδοσιακές διδασκαλίες η πραγμάτωση του «Παγκοσμίου Ανθρώπου» παριστάνεται με το ίδιο σύμβολο, που βρίσκεται παντού επειδή όπως είπαμε στην αρχή, είναι ένα από εκείνα που συνδέονται άμεσα με την Πρωταρχική Παράδοση. Αυτό το σύμβολο είναι το σημείο του σταυρού, που απεικονίζει πολύ καθαρά πως επιτυγχάνεται αυτή η πραγμάτωση με την τέλεια επικοινωνία όλων των εναρμονισμένων και ιεραρχημένων καταστάσεων του όντος, στην πλήρη ανάπτυξή του με τη διπλή έννοια της «εξάπλωσης» και της «εξύψωσης»(1). Πράγματι αυτή διπλή ανάπτυξη του όντος μπορεί να θεωρηθεί ότι λαμβάνει χώρα αφενός μεν οριζόντια, δηλαδή σε ένα οριζόντιο επίπεδο ή σε μια ορισμένη βαθμίδα της ύπαρξης, αφετέρου δε κατακόρυφα, δηλαδή στην ιεραρχική υπέρθεσαη όλων των βαθμίδων.

Η οριζόντια διεύθυνση λοιπόν παριστάνει την «εξάπλωση» ή την ολοκληρωτική επέκταση της ατομικότητας που λαμβάνεται ως βάση για την πραγμάτωση, μια επέκταση που συνίσταται στην απροσδιόριστη ανάπτυξη ενός συνόλου δυνατοτήτων κάτω από ορισμένες ιδιαίτερες συνθήκες της εκδήλωσης. Θα πρέπει όμως να γίνει καλά κατανοητό ότι στην περίπτωση του ανθρώπινου όντος, η επέκταση αυτή δεν περιορίζεται στο σωματικό μέρος της ατομικότητας, αλλά περιλαμβάνει όλες τις τροπικότητες της, αφού η σωματική κατάσταση δεν είναι παρά μόνο μια από αυτές. Η κατακόρυφη διευθυνση παριστάνει την παρόμοια και κατά μείζονα λόγο απροσδιόριστη ιεραρχία των πολλαπλών καταστάσεων, κάθε μια από τις οποίες, θεωρούμενη στην ολότητά της, συνιστά ένα από τα σύνολα των δυνατοτήτων – αντίστοιχο ενός εκ των «κόσμων» ή βαθμίδων – που εμπεριέχονται στην όλη σύνθεση του «Παγκόσμιου Ανθρώπου»(2). Επομένως στη σταυροειδή παράσταση η οριζόντια επέκταση αντιστοιχεί στην απροσδιοριστία όλων των δυνατών τροπικοτήτων μιας και της αυτής κατάστασης του όντος, θεωρουμένης στην πληρότητά της, και η κατακόρυφη υπέρθεση στην απροσδιόριστη σειρά των καταστάσεων του ολικού όντος.

Περαιτέρω, είναι αυτονόητο ότι η ανάπτυξη που εικονίζεται από την οριζόντια γραμμή μπορεί να αναφέρεται σε μια οποιαδήποτε κατάσταση. Για την ακρίβεια, αυτή θα είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται επί του παρόντος τοποθετημένο το εκδηλωμένο ον που πραγματώνει τον «Παγκόσμιο Άνθρωπο», κατάσταση που θα αποτελεί γι' αυτό το ον το σημείο εκκίνησης και το υπόβαθρο της ολοκλήρωσής του. Όπως θα φανεί πιο καθαρά στη συνέχεια, κάθε κατάσταση, οποιαδήποτε κι αν είναι, μπορεί να χρησιμεύσει ως τέτοιου είδους βάση για ένα ον. Εάν εδώ οι θεωρήσεις μας επικεντρώνονται ιδιαιτέρως στην ανθρώπινη κατάσταση, ο λόγος έγκειται στο ότι αυτή είναι η δική μας κατάσταση και συνεπώς μας αφορά περισσότερο άμεσα, πόσο μάλλον αφού ασχολούμαστε με την περίπτωση των όντων που εκκινούν από αυτήν προκειμένου να εκπληρώσουν την υπό συζήτηση πραγμάτωση. Αλλά θα πρέπει να καταλάβουμε καλά ότι, από καθαρά μεταφυσική άποψη, η περίπτωση αυτή δεν είναι κατ' ουδένα τρόπο προνομιούχα.

Πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι η ολοκληρωτική πραγμάτωση του όντος, επειδή υπερβαίνει κάθε συνθήκη, είναι το ίδιο πράγμα με ό,τι η Ινδουιστική διδασκαλία ονομάζει «Απολύτρωση» (Μόκσα), καθώς και με ό,τι στον Ισλαμικό εσωτερισμό καλείται «Υπέρτατη Ταύτιση». Άλλωστε είναι χαρακτηριστικό ότι στην Ισλαμική παράδοση, ο «Παγκόσμιος Άνθρωπος», εφόσον παριστάνεται από το ζεύγος «Αδάμ-Εύα», έχει τον ίδιο αριθμό με τον Αλλάχ, κάτι που μπορεί να εκληφθεί ως ένας τρόπος έκφρασης της «Υπέρτατης Ταύτισης»(3). Όμως αυτό απαιτεί μια σύντομη επεξήγηση, γιατί θα μπορούσε να προβληθεί η αντίρρηση ότι ο χαρακτηρισμός «Αδάμ-Εύα», αν και ασφαλώς επιδέχεται υπέρθεση, δεν εφαρμόζεται κυριολεκτικά παρά μόνο στην πρωταρχική κατάσταση του ανθρώπου. Ωστόσο, μολονότι η «Υπέρτατη Ταύτιση» δεν πραγματώνεται ουσιαστικά παρά μόνο κατά την ολοκλήρωση των πολλαπλών καταστάσεων, μπορούμε να πούμε πως είναι κατά κάποιον τρόπο ήδη πραγματοποιημένη δυνητικά στο στάδιο της «Εδέμ», όπου το ανθρώπινο ον επιστρέφει εφόσον τελειοποιείται, και η οποία συνιστά το πρωταρχικό κέντρο της ανθρώπινης κατάστασης. Το κέντρο αυτό, όπως θα δείξουμε αργότερα, αποτελεί συνάμα το σημείο της άμεσης επικοινωνίας με τις άλλες καταστάσεις(4).

Θα μπορούσε ακόμα να ειπωθεί πως η τελειοποίηση της ανθρώπινης κατάστασης, όπως και οποιασδήποτε άλλης, απεικονίζει, στη δική της τάξη και βαθμίδα, την ολική πραγμάτωση του όντος. Αυτό θα γίνει σαφέστερο με τον γεωμετρικό συμβολισμό που θα εκθέσουμε στη συνέχεια. Ο λόγος γι' αυτό βρίσκεται στο ότι μπορούμε να ανακαλύψουμε στο κάθε τι, στον ατομικό άνθρωπο για παράδειγμα, ή, ακόμη ειδικώτερα, στον σωματικό άνθρωπο, ένα σύμβολο και μια εικόνα του «Παγκοσμίου Ανθρώπου», αφού κάθε μέρος του Σύμπαντος, είτε πρόκειται για έναν κόσμο είτε για ένα μεμονωμένο ον, είναι παντού και πάντοτε ανάλογο προς το Όλον. Επομένως ο Λάιμπνιτζ δικαιολογημένα παραδεχόταν ότι κάθε «ατομική υπόσταση» (τηρουμένων των επιφυλάξεων που αναφεραμε νωρίτερα για την αξία αυτής της έκφρασης) εμπεριέχει μια ακέραιη αναπαράσταση του Σύμπαντος. Αυτό είναι μια ακριβής εφαρμογή της αναλογίας μεταξύ «μακρόκοσμου» και «μικρόκοσμου»(5). Αλλά με τον αυτοπεριορισμό του στη θεώρηση της «ατομικής υπόστασης» και στην προσπάθειά του να την εξισώσει με το ον καθεαυτό, μετατρέποντάς την σε μια «κλειστή» και αυτόνομη οντότητα που δεν έχει καμμιά πραγματική επικοινωνία με οτιδήποτε το υπερβατικό, απαγόρευσε στον εαυτό του να περάσει από την έννοια της «εξάπλωσης» στην έννοια της «εξύψωσης», και έτσι στέρησε τη θεωρία του από κάθε αληθινή μεταφυσική αξία(6). Δεν έχουμε καμμιά πρόθεση να εξετάσουμε εδώ τις διάφορες φιλοσοφικές αντιλήψεις ή ό,τι άλλο σχετίζεται με την περιοχή του «εξωτερισμού». Όμως το παραπάνω παράδειγμά μας ήρθε στο μυαλό εντελώς φυσικά, ως μια σχεδόν άμεση εφαρμογή των όσων αναφέραμε μόλις πριν για τις δυο διευθύνσεις κατά τις οποίες συντελείται η ανάπτυξη του ολικού όντος.

Επιστρέφοντας στο θέμα του συμβολισμού του σταυρού, πρέπει ακόμα να επισημάνουμε ότι εκτός από τη μεταφυσική και πρώτιστη σημασία του, για την οποία μιλήσαμε μέχρι τώρα, ο σταυρός περιλαμβάνει ποικίλες άλλες έννοιες, λιγότερο ή περισσότερο δευτερεύουσες και σχετικές. Αυτό είναι απόλυτα φυσιολογικό και επόμενο των όσων είπαμε σε γενικές γραμμές για την πολλαπλότητα των εννοιών που περιέχονται σε κάθε σύμβολο.

_______________________

1.Τούτοι οι όροι είναι παρμένοι από τη γλώσσα του Ισλαμικού εσωτερισμού ο οποίος είναι ιδιαίτερα σαφής σε αυτό το σημείο. - Το σύμπλεγμα του ρόδου και του σταυρού είχε για τον κόσμο της Δύσης ακριβώς την ίδια συμβολική σημασία, προτού η σύγχρονη ακατανοησία του προσδώσει όλων των ειδών τις παράδοξες και ασήμαντες ερμηνείες. Η σημασία του ρόδου θα εξηγηθεί αργότερα.

2.«Όταν ο άνθρωπος εξυψώνεται μέχρι την «παγκόσμιο βαθμίδα» προσεγγίζοντας το Θείο, όταν αναφαίνονται εντός του τελείως ανεπτυγμένες οι άλλες βαθμίδες (οι μη-ανθρώπινες καταστάσεις), τότε είναι ο «Παγκόσμιος Άνθρωπος». Η εξάπλωση και εξύψωση έχουν επιτευχθεί πλήρως στον Προφήτη (ο οποίος ταυτίζεται με τον «Παγκόσμιο Άνθρωπο»). (από την Επιστολή σχετικά με την Εκδήλωση του Προφήτη, του Σεΐχη Μουχάμεντ ιμπν Φαντλαλάχ ελ-Χίντι). - Αυτό εξηγεί επίσης τα λόγια που είπε πριν είκοσι περίπου χρόνια μια προσωπικοτητα που ανέλαβε κατόπιν ένα υψηλό αξίωμα στο Ισλάμ: «Αν οι Χριστιανοί έχουν το σημείο του Σταυρού οι Μουσουλμάνοι έχουν τη διδασκαλία του». Συμπληρώνουμε ότι, από εσωτερική άποψη, η σχέση του «Παγκόσμιου Ανθρώπου» με τον Λόγο αφενός και με τον Προφήτη αφετέρου, δεν αφήνει περιθώρια για καμμιά ουσιαστική διαφορά μεταξύ των Χριστιανικών και Ισλαμικών διδασκαλιών. - Η αρχαία Περσική σύλληψη του Βοχού-Μάνα, επίσης μοιάζει να αντιστοιχεί σε αυτήν του «Παγκοσμίου Ανθρώπου».

3.Ο αριθμός αυτός που είναι το 66, αποτελεί το άθροισμα της αριθμητικής αξίας των γραμμάτων που απαρτίζουν τα ονόματα «Αδάμ» και «Εύα». Σύμφωνα με την Εβραϊκή Γένεση, ο άνθρωπος που πλάστηκε ως «άρσεν και θήλυ», δηλαδή ο ανδρόγυνος άνθρωπος, είναι «κατ' εικόνα Θεού». Περαιτέρω, σύμφωνα με την Ισλαμική παράδοση, ο Αλλάχ διέταξε τους αγγέλους να λατρεύουν τον άνθρωπο (Κοράνι, ΙΙ, 34 και XVII, 61). Η πρωταρχική ανδρογυνικότητα είναι η πλήρης ανθρώπινη κατάσταση, όπου τα συμπληρωματικά, αντί να αντιτίθενται, βρίσκονται σε τέλεια ισορροπία. Θα επανέλθουμε σε αυτό αργότερα. Προσθέτουμε μόνο ότι, στην Ινδουιστική παράδοση, μια έκφραση της κατάστασης αυτής απαντάται συμβολικά στη λέξη Χάμσα, στην οποία οι δύο συμπληρωματικοί πόλοι του όντος αντιστοιχούν στις δύο φάσεις της αναπνοής, που αναπαριστούν τις ανάλογες φάσεις της παγκόσμιας εκδήλωσης.

4.Τα δύο προαναφερόμενα στάδια της «Υπέρτατης Ταύτισης» αντιστοιχούν στη διάκριση μεταξύ αυτών που μπορούν να ονομαστούν «ενεργός αθανασία» και «δυνητική αθανασία» (βλ. L' Homme et son devenir selon le Vedanta, κεφ. XVIII).

5.Έχομε επισημάνει και άλλοτε ότι ο Λάιμπνιτζ, εν αντιθέσει με άλλους σύγχρονους φιλοσόφους, κατείχε από αυτή την άποψη κάποια παραδοσιακά δεδομένα, οπωσδήποτε στοιχειώδη και ατελή, και τα οποία, κρίνοντας από το πως τα χρησιμοποίησε, δεν φαίνεται να τα είχε κατανοήσει πλήρως.

6.Ένα άλλο βασικό λάθος του Λάιμπνιτζ, το οποίο λίγο-πολύ συνδέεται στενά με το προηγούμενο, είναι η εισαγωγή της ηθικής σε θεωρήσεις μεταφυσικής τάξης, δια της «αρχής του βέλτιστου», αρχής στην οποία ο φιλόσοφος αυτός ισχυρίζεται ότι ανακάλυψε τον «αποχρώντα λόγο» κάθε ύπαρξης. Σημειώνουμε ακόμη πως η διάκριση που προσπάθησε να καθιερώσει ο Λάιμπνιτζ μεταξύ δυνατού και πραγματικού, δεν έχει καμμιά μεταφυσική αξία, διότι κάθε τι δυνατό, λόγω αυτής ακριβώς της ιδιότητάς του, είναι κατά κάποιον τρόπο και πραγματικό συγχρόνως.

RENE GUENON

Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ 1993