Το λεξικό Σούδα στη λέξη Κάβειροι λέει ότι ήταν όνομα έθνους (λαού) αλλά σημαίνει και δαίμονες. Και στο λεξικό του Ησύχιου στην ίδια λέξη αναφέρονται: Κάβειροι καρκίνοι. «Πάνυ δε τιμώνται ούτοι εν Λήμνω ως θεοί. Λέγονται δε είναι Ηφαίστου παίδες». (Δηλαδή Κάβειροι είναι τα Καβούρια. Στη Λήμνο τιμούνται πολύ ως θεοί. Λέγεται ότι είναι παιδιά του Ηφαίστου).
Το όνομα Κάβειροι μερικοί από τους αρχαίους συγγραφείς το θεώρησαν σημιτικής καταγωγής. Υποστηριζόταν ότι οι δαίμονες αυτοί είχαν έρθει από τη Φοινίκη, (απ’ όπου έχει έρθει και ο Κάδμος). Το Καβίρ στις σημιτικές γλώσσες σημαίνει μεγάλος. Στην αραβική γράφεται Kebir. Υπάρχει όμως και μια ανάλογη ρίζα, στα σανσκριτικά: το Cawiras που σημαίνει επίσης μεγάλος. Ο Κ. Κουρτίδης παραθέτει και άλλες απόψεις για την ερμηνεία του ονόματος των Καβείρων. Έτσι οι Βέλκερ (Welcker) και Μαουρύ (Maury) υποστηρίζουν ότι το όνομα των Καβείρων είναι ελληνικό και βγαίνει από το ρήμα καίω (καίειν-ΚαFeiροι). Και με τη ρίζα αυτή οι Κάβειροι έχουν σχέση με τη φωτιά και τα ηφαίστεια. Είναι δηλαδή παιδιά του Ηφαίστου που είναι στα ελληνικά ο θεός της φωτιάς, ο τεχνίτης που δουλεύει τα μέταλλα στη φωτιά. Είναι ασφαλώς δαίμονες της θάλασσας που από τα βάθη της εξακοντίζουν τη φωτιά του πατέρα τους του Ήφαιστου και καταστρέφουν τα πάντα. Πρέπει να σημειώσουμε ότι στα μέρη που λατρευόταν (Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο και Σαμοθράκη) ήταν ηφαιστιογενή και μια τέτοια υπόθεση έχει γερά στηρίγματα. Όμως δεν μπορεί να είναι αληθινή. Ο Ηρόδοτος δίνει μια εντυπωσιακή πληροφορία. Λέει ότι όταν ο Πέρσης βασιλιάς κατέλαβε την Αίγυπτο το 525 π.Χ. βεβήλωσε τα ιερά στην Μέμφιδα.
Και συγκεκριμένα λέει για το άγαλμα του θεού Πτα: Με την ίδια ασέβεια περιγέλασε το άγαλμα του θεού. Το άγαλμα μοιάζειμε τους Παταϊκους που οι Φοίνικες τους βάζουν στις πλώρες των πλοίων τους. Για όσους δεν τους έχουν δει τους πληροφορώ ότι οι Παταϊκοί είναι ομοιώματα πυγμαίων ανθρώπων. Ο Καμβύσης μπήκε ακόμα και στο ιερό των Καβείρων, στο οποίο μόνο ο ιερέας μπορεί να μπαίνει και αφού ειρωνεύτηκε τους θεούς έκαψε τα αγάλματά τους. Ήταν και αυτά όμοια με εκείνα του Ηφαίστου. Λένε ότι οι Κάβειροι ήταν παιδιά του.
Και σε άλλο σημείο ο Ηρόδοτος κάνει τις εξής παρατηρήσεις: Τα έθιμα αυτά (για τη λατρεία των θεών) και πολλά άλλα για τα οποία θα σας μιλήσω, οι Έλληνες τα πήραν από τους Αιγυπτίους. Το να φτιάχνουν όμως τα αγάλματα του Ερμή με όρθια αιδοία (ιθυφαλλικά) δεν το έφεραν από τους Αιγυπτίους αλλά από τους Πελασγούς.
Στα λεγόμενα του Ηροδότου στέκουν δύο παρατηρήσεις που ρίχνουν πιο άπλετο φως στους παράξενους δαίμονες, τους Καβείρους.
Η πρώτη είναι ότι οι Φοίνικες τους Καβείρους τους έλεγαν Παταϊκους. Κατά συνέπεια το όνομα δεν ήρθε από τη Φοινίκη. Η δεύτερη είναι ότι στην Αίγυπτο υπήρχε ιερό των Καβείρων στο οποίο επιτρεπόταν να μπαίνει μόνο ο ιερέας. Ο Κάδμος που μεταφέρει τους Καβείρους στη Σαμοθράκη, αλλά και στα άλλα νησιά του Β.Α. Αιγαίου ήταν από τη Μέμφιδα, αφού εκεί εγκαταστάθηκε η προ προγιαγιά του η Ιώ και κει γέννησε τον Έπαφο (που είναι ο θεός Άπης της Αιγύπτου).
Οπωσδήποτε υπήρχε ιερό των Καβείρων στην Αίγυπτο (Μέμφιδα) πολύ πριν να μπουν οι Κάβειροι στα μυστήρια της Σαμοθράκης. Και ακόμα και στην Αιγυπτιακή τελετουργία των μυστηρίων οι Κάβειροι παριστάνονται με όρθια αιδοία (ιθυφαλλικοί). Στη Φοινίκη τους έλεγαν Παταϊκούς. Κατά συνέπεια δεν πρέπει να έχουν έρθει από τη Φοινίκη. Είπαμε ότι τους φέρνει ο Κάδμος, που έμενε στη Φοινίκη (στην Τύρο), όταν εκδιώχθηκαν από την Αίγυπτο.
Οι Κάβειροι είναι στην ουσία δαίμονες της γονιμικής μαγείας. Αυτό προσδιορίζεται από τα όρθια αιδοία με τα οποία αναπαριστάνονται. Παρόμοιο ρόλο παίζουν και οι Σάτυροι και οι Σιληνοί στα Διονυσιακά μυστήρια. Συνοδεύουν την τέλεση των μυστηρίων ακριβώς για να ενισχύσουν του γονιμικό τους χαρακτήρα.
Οι Κάβειροι στην Αίγυπτο ήταν νάνοι με δυσανάλογα μεγάλα και υψωμένα αιδοία. Τη μορφή του νάνου είχε ο μεγάλος θεός της Μέμφιδας, ο Φθα ή Πτα που τον αποδίδει στα ελληνικά με το όνομα Ήφαιστος ο Ηρόδοτος. Νάνοι ήταν και οι Παταϊκοί των Φοινίκων που τους έβαζαν ακρόπρωρα των πλοίων τους, προσδιορίζοντάς τους και ως θεούς προστάτες των πλοίων και εκείνων που ταξίδευαν στη θάλασσα.
Πέρα από τα νησιά του Β.Α. Αιγαίου Καβείρια μυστήρια και ιερά των Καβείρων υπήρχαν και στην περιοχή της Βοιωτίας, έξω από τη Θήβα και στην πόλη Ανθηδονα στον Ευβοϊκό κόλπο, αλλά και σε άλλες πόλεις απ’ όπου πέρασε η πολεμική ομάδα του Κάδμου.
Για το ιερό των Καβείρων στην Ανθηδόνα ο Παυσανίας γράφει:
«Στο μέσο της πόλης των Ανθηδόνων βρίσκεται ο ναός των Καβείρων και γύρω του δάσος ιερόν. Κοντά σ’ αυτό είναι ο ναός της Δήμητρας και της Κόρης της και αγάλματα από λευκό μάρμαρο. Μπροστά στην πόλη προς το μέρος της ξηράς υπάρχει ναός του Διονύσου με άγαλμα του θεού».
Και πιο κάτω στο ίδιο βιβλίο ο Παυσανίας περιγράφει το Καβείριο που υπήρχε κοντά στη Θήβα: «Περί τα εικοσιπέντε στάδια πέρα από αυτό το σημείο υπάρχει το ιερό άλσος της Καβείριας Δήμητρας και της Κόρης. Εδώ επιτρέπεται η είσοδος μόνο σε αυτούς που παίρνουν μέρος στις τελετουργίες. Από το δάσος αυτό ο ναός των Καβείρων απέχει περί τα επτά στάδια. Για το ποιοι είναι οι Κάβειροι και ποια είναι τα δρώμενα προς τιμή τους και της Μητέρας θα μου επιτρέψουν οι φιλομαθείς αναγνώστες να τηρήσω σιωπή. Το μόνο που δεν κωλύομαι να φανερώσω σε όλους είναι τα όσα λένε οι Θηβαίοι για την αρχή των τελετουργιών αυτών (των δρώμενων).
»Λένε λοιπόν πως κάποτε σε αυτό το μέρος υπήρχε μια πόλη της οποίας οι κάτοικοι λέγονταν Κάβειροι. Ένας δε από αυτούς λεγόταν Προμηθέας και Αιτναίο έλεγαν το γιό του Προμηθέα. Όταν έφτασαν εδώ η Δήμητρα τους εμπιστεύθηκε τα μυστήρια και τις τελετές. Και τώρα, ποια είναι η μυστηριακή τελετή και τι ακριβώς γινόταν σ’ αυτήν δεν επιτρέπεται να το γράψω. Η τελετή ήταν δώρο της Δήμητρας στους Καβείρους.
»Κατά τον πόλεμο των Επιγόνων, όταν η Θήβα καταλήφθηκε από τους Αργείους, για ένα διάστημα σταμάτησε και η τελετή. Αργότερα όμως η Πελαργή, η κόρη του Ποτνέα και ο Ισθμιάδης που συζούσε με την Πελαργή λένε ότι ανασυγκρότησαν τα όργια από την αρχή, όμως τα μετέφεραν στο όνομα του Αλεξιάρη.
»Επειδή η Πελαργή μύησε ανθρώπους πέρα από τα παλιά πλαίσια, επέστρεψε εκεί ο Τηλώνδης και όσοι είχαν απομείνει από το γένος των Καβείρων. Για την Πελαργή καθιερώθηκαν, σύμφωνα με χρησμό του Μαντείου της Δωδώνης και θυσίες με θύμα τα έγγυα ζώα και άλλα προς τιμή της. Η οργή των Καβείρων είναι τρομερή, όπως έχει φανεί σε πολλές περιπτώσεις. Τα δρώμενα λοιπόν στη Θήβα τόλμησαν να τα μιμηθούν ιδιώτης στη Ναύπακτο και αμέσως τιμωρήθηκαν.
»Όσοι από το στρατό του Ξέρξη έμειναν στη Βοιωτία με το Μαρδόνιο και τόλμησαν να μπούνε στο ναό των Καβείρων, επειδή νομίζω, ότι υπολόγιζαν να πάρουν πολλά χρήματα, περιφρονώντας το θεϊκό, παραφρόνησαν την ίδια στιγμή και χάθηκαν πέφτοντας στη θάλασσα από γκρεμούς. Όταν αργότερα ο Αλέξανδρος κατέλαβε και πυρπόλησε τη Θήβα και όλη την περιοχή της, άντρες του Μακεδονικού στρατού πήγαν στο ναό των Καβείρων, θεωρώντας το εχθρική χώρα, αλλά εξοντώθηκαν με κεραυνούς και αστραπές από τον ουρανό. Έτσι λοιπόν αυτό το ιερό το θεωρούσαν άγιο από την αρχή».
Στον Κάβειρο της Θήβας και της Ανθηδόνας παρεμβαίνει το όνομα του Προμηθέα και του γιου του Αιτναίου. Αυτό κάνει πολλούς να συνδέουν τους Καβείρους με το πυρ.
Αλλά και ως παιδιά του Ηφαίστου έχουν άμεση σχέση με τη φωτιά. Όλες αυτές οι ενδείξεις μπερδεύουν το γενικό πλαίσιο των Καβείρων και κάνει ακόμα πιο δύσκολη την προβληματική γύρω από τη σημασία και το ρόλο τους. Οπωσδήποτε είναι γονιμικές θεότητες και αυτό τους το χαρακτήρα δεν τον αμφισβητεί κανένας.
Οπωσδήποτε Κάβειρος σημαίνει μεγάλος. Κι όμως στο ανάστημα οι Κάβειροι, οι Μεγάλοι Θεοί ήταν νάνοι. Αυτή η αντιφατικότητα κάπου μπερδεύει πολλούς. Τόσο στην Αίγυπτο όσο και στη Φοινίκη οι Μεγάλοι θεοί ήταν νάνοι, όπως νάνος ήταν και ο Φθα ή Πτα ή Ήφαιστος στη Μέμφιδα.
Ο Στησίμβροτος από τη Θάσο στο έργο του «περί τελετών» θεωρεί το όνομα Κάβειρος Φρυγικό. Πολλά τοπωνύμια της Μικράς Ασίας έχουν ως ρίζα τους το Καβ.
Η ύπαρξη αυτών των τοπωνυμίων μαρτυράει οπωσδήποτε την επέκταση σ’ αυτό το χώρο των Καβειρίων. Τίποτα όμως δεν στηρίζει την άποψη ότι τα Καβείρια ήρθαν στο Αιγαίο από τη Μικρά Ασία. Αντίθετα μάλιστα ο μύθος της Μεγάλης Μητέρας λέει καθαρά ότι η λατρεία τους προωθήθηκε από την Τρωάδα προς την κεντρική Μικρά Ασία.
Οι Κάβειροι έχουν μεταφερθεί στο Αιγαίο ως τμήμα μυστηριακής τελετουργίας από την Αίγυπτο. Και τους μετέφερε ασφαλώς ο Κάδμος. Όπου πέρασε ο Κάδμος έχουμε και Καβείρια μυστήρια. Ο μύθος για το γάμο του με την Αρμονία είναι στην ουσία η πρώτη Καβειριακή τελετουργία. Με τη δική του παρέμβαση τα μυστήρια της Μεγάλης Μητέρας μετατράπηκαν σε Καβείρια.
Σε καμία επιγραφή από εκείνες που βρέθηκαν στη Σαμοθράκη δεν αναφέρεται το όνομα Κάβειροι. Σε όλες τις επιγραφές αναφέρονται πρώτα ως μεγάλοι θεοί, ως θεοί Σαμοθράκες και απλά Σαμοθράκες.
Στα Καβείρια της Σαμοθράκης αναφέρονται τέσσερις Μεγάλοι θεοί, δύο θηλυκοί και δύο αρσενικοί. Και τα ονόματα που αναφέρονται είναι Αξίερος και Αξιοκέρσα οι θηλυκές θεότητες και Αξιόκερσος και Καδμίλος ή Κασμίλος τα αρσενικά. Το πρώτο συνθετικό άξιος κατά την ερμηνεία παλιότερων και νεότερων σημαίνει άγιος.
Κατά συνέπεια τα ονόματα Αξίερος, Αξιοκέρσα και Αξιόκερσος είναι προσωνυμίες των Μεγάλων θεών και όχι ονόματά τους. Οι δύο θηλυκές θεότητες ταυτίζονται με τη Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη. Ο Αξιόκερσος ταυτίζεται με τον Πλούτωνα ενώ ο Καδμίλος με τον Ερμή τον ιθυφαλλικό. Με την ταύτιση αυτή βρισκόμαστε στο πεδίο των Ελευσινίων μυστηρίων, αλλά μόνο συμπερασματικά. Υπάρχουν σημαντικές αποστάσεις ανάμεσα στα δύο μυστήρια.
Αινιγματική οπωσδήποτε είναι η παρουσία του ιθυφαλλικού Καδμίλου που φαίνεται να παίζει κάποιο ιδιαίτερο ρόλο στην όλη τελετουργία και δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον Ίακχο των Ελευσινίων.
Σε ετρουσκικά αγγεία υπάρχουν παραστάσεις από Καβείρια μυστήρια. Στις αναπαραστάσεις αυτές υπάρχουν τρεις αδελφοί Κάβειροι που είναι κάτι διαφορετικό από του Ερμή. Σε μια παράσταση σε ετρουσκικό καθρέπτη οι δύο μεγαλύτεροι σε ηλικία Κάβειροι θυσιάζουν το μικρότερο αδελφό. Σε άλλο ετρουσκικό αγγείο υπάρχει η παράσταση με το νεκρό Καδμίλο. Δεξιά και αριστερά του παραστέκουν οι δύο μεγαλύτεροι αδελφοί του. Ανάμεσα στους δύο αυτούς στέκεται ο Ερμής με το χαρακτηριστικό του σκούφο και ανασταίνει το νεκρό Καδμίλο με το άγγιγμα της μαγικής του ράβδου.
Κατά τη μυθολογία οι Κάβειροι και οι θηλυκές θεότητες Καβειρίδες είναι παιδιά του Ηφαίστου και της Καβειρώς. Η Καβειρώ είναι κόρη του Πρωτέα και της Αγχινόης και απέκτησε από τον Ήφαιστο τρία αγόρια και τρία κορίτσια, τους Κάβειρους και τις Καβειρίδες.
Κατά μια άλλη παράδοση ο Ήφαιστος από την Καβειρώ απόκτησε μόνο τον Καδμίλο και τα παιδιά του Καδμίλου είναι οι Κάβειροι και οι Καβειρίδες. Σε κάποια άλλη παράδοση αναφέρεται ως καταγόμενη από τη Θράκη η μητέρα των Καβείρων Άλκωνα και Ευρυμέδοντα. Και αλλού πάλι ως Λήμνια την καταγωγή.
Μια συνόψιση
Οι Κάβειροι είναι θεότητες που έρχονται από την Αίγυπτο με τον Κάδμο που έζησε για μεγάλο διάστημα στη Μέμφιδα και ύστερα στην Τύρο της Φοινίκης. Δεν έχει προσδιοριστεί ο αριθμός τους. Οπωσδήποτε υπάρχουν τρεις Κάβειροι που παρεμβαίνουν στα μυστήρια της Μεγάλης Μητέρας (Ρέας ή Κυβέλης) δίνοντας μια νέα διάσταση στην παράδοση του θνήσκοντα θεού, με διαστάσεις που είχε ο Όσιρης στην Αιγυπτιακή μυστηριακή παράδοση.
Στη Φοινική μυθολογία όπως την περιγράφει ο ιστορικός Σαγχουκιάθωνας υπάρχουν οκτώ Κάβειροι που λέγονται και Διόσκουροι οι οποίοι είναι παιδιά του Σηδίκ. Ανάμεσα στους οκτώ είναι και ο Ασκληπιός που στα Φοινικικά αναφέρεαι με το όνομα Εσμούνος.
Ο χριστιανός Δαμάσκιος αναφέρει τα εξής σχετικά με τους Φοίνικες Καβείρους:
Ο εν Βηρυττώ Ασκληπιός ουκ εστί Έλλην ουδέ Αιγύπτιος, αλλά τις επιχώριος Φοίνιξ. Σαδύκων γαρ εγένετο παίδες ους Διοσκούρους ερμηνεύουσι και Καβείρους όγδοος δε εγένετο επί τούτοις ο Εσμούνος, ον Ασκληπιόν ερμηνεύουσι.
Είναι φυσικό να πούμε ότι οι Διόσκουροι των Φοινίκων δεν έχουν άμεση σχέση με τους Καβείρους των νησιών του Β.Α. Αιγαίου.
Μια ακόμα μαρτυρία μπορεί να μας εξηγήσει την ουσία των Καβείρων. Ο Αισχύλος στην τραγωδία του «Κάβειροι» που χάθηκε μιλάει για τους Καβείρους της Λήμνου με τους οποίους συναναστράφηκαν οι Αργοναύτες όταν αποβιβάστηκαν εκεί.
Αυτό σημαίνει ότι Κάβειροι ήταν οι στενά μυημένοι στα Καβείρια μυστήρια, το ιερατείο. Έτσι Κάβειροι ήταν το ιερατείο των μυστηριακών τελετουργιών που γίνονται για την ευκαρπία της γης και όπου τιμάται η Μητέρα Γη (Δήμητρα καταλήγει να λέγεται) και η κόρη της. Στην τελετουργία αυτή παρεμβαίνει και η ιδιαίτερη τελετουργία του θνήσκοντα θεού, για τον οποίο έχουμε και την ανάσταση.
Οπωσδήποτε οι Κάβειροι είναι θεότητες της γονιμότητας, αλλά και θεότητες που έχουν σχέση με τη μεταλλοτεχνία. Ο Ήφαιστος, ο πατέρας τους είναι ο θεός τεχνίτης. Ο Κάδμος είναι από τους μεγάλους κυνηγούς μετάλλων και θαλασσοπόρος.
Αυτός τους φέρνει στο Αιγαίο, είναι προστάτης τους και στα μέταλλα και στη θάλασσα, ενώ η ουσία τους είναι γονιμικές θεότητες.
Ο Κάδμος όπως αργότερα και ο Πυθαγόρας έχει την ευρύτητα να αναγνωρίζει τους υπάρχοντες σε κάθε τόπο θεούς και να κινείται μέσα στα υπάρχοντα πλαίσια.
Έτσι δέχτηκε τα μυστήρια της Μεγάλης Μητέρας (Ρέας αρχικά και Δήμητρας κατοπινά) και παρεμβάλλει τα δικά του. Οι Κάβειροι είναι δυναμικές γονιμικές θεότητες που υπηρετούν τα μεγάλα μυστήρια της Μητέρας Γης, αλλά δεν πρέπει να ταυτίζονται με τη Μητέρα Γη. Και παράλληλα είναι θεότητες που έχουν σχέση με τις τέχνες, τα μέταλλα και τη φωτιά, όπως ο πατέρας τους ο Ήφαιστος.
ΠΕΡΙΚΛΗΣ ΡΟΔΑΚΗΣ
ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ 2012
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου