Κάθε φορά που διαβάζω διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε με βασανίζει ένα ερώτημα, που καταλήγει σε θλίψη. Το ερώτημα είναι πώς είναι δυνατόν να επικράτησε για δεκαετίες το αγγλικό αστυνομικό μυθιστόρημα, όταν προηγήθηκε ένας συγγραφέας όπως ο Έντγκαρ Άλαν Πόε, και την εποχή της κυριαρχίας του αγγλικού αστυνομικού υπήρχε ένας συγγραφέας όπως ο Ζορζ Σιμενόν; Ο Πόε επηρέασε καθοριστικά το αμερικανικό αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά στην Ευρώπη παρέμεινε απλώς μια ενδιαφέρουσα περίπτωση.
Στα τρία διηγήματα αυτού του τόμου (ΟΙ ΦΟΝΟΙ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΜΟΡΓΚ, ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΑΡΙ ΡΟΖΕ και ΤΟ ΚΛΕΜΜΕΝΟ ΓΡΑΜΜΑ), πρωταγωνιστές είναι ο αφηγητής και ο φίλος του, Ντιπέν. Κανείς από τους δυο δεν διαθέτει την ιδιοφυΐα του Σέρλοκ Χολμς, ή του Ηρακλή Πουαρό. Η διαφορά αυτή έχει ως αφετηρία την άποψη του Πόε περί ιδιοφυΐας. Αρκεί να διαβάσει κάποιος ένα απόσπασμα στην αρχή του πρώτου διηγήματος, «Οι φόνοι της οδού Μοργκ».
«Η δύναμη της ανάλυσης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την υπέρμετρη ευφυΐα· γιατί, παρότι ο αναλυτής είναι κατ’ ανάγκη ευφυής, ο ευφυής άνθρωπος συχνά είναι εξαιρετικά ανίκανος για ανάλυση». Όταν διαβάζω αυτή τη φράση, θυμάμαι την πολύ γνωστή ατάκα του Σέρλοκ Χολμς «elementary my dear Watson», «στοιχειώδες, αγαπητέ μου Ουάτσον». Ακολουθεί η ανάλυση του ιδιοφυούς Χολμς, κι εγώ γίνομαι έξαλλος, επειδή ο ιδιοφυής ντετέκτιβ θεωρεί τον συνεργάτη και φίλο του ηλίθιο.
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση στα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, την οποία πολλοί δεν προσέχουν, ή την αντιπαρέρχονται. Είναι η σχέση τους με το νουάρ. Έχει επικρατήσει η άποψη ότι το νουάρ μυθιστόρημα ξεκινά από τη δεκαετία του ’40 του περασμένου αιώνα. Ωστόσο στοιχεία του νουάρ υπάρχουν και στα τρία διηγήματα του Πόε, αρχίζουν μάλιστα από τον τίτλο του πρώτου διηγήματος: «The Murders in the Rue Morgue». Στα ελληνικά: «Οι φόνοι στην οδό Νεκροτομείου». Ο απόλυτος νουάρ τίτλος. Αλλά και στο διήγημα κυριαρχεί το νουάρ, από την αρχή ως την αποκάλυψη του δολοφόνου.
Το άλλο συγγενικό στοιχείο ανάμεσα στα διηγήματα και στο νουάρ είναι η σχέση με την πόλη. Και τα τρία διηγήματα εκτυλίσσονται στο Παρίσι, το οποίο πρωταγωνιστεί. Δεν βρισκόμαστε στην αγγλική ύπαιθρο, την countryside της Άγκαθα Κρίστι, με τις επαύλεις πολυτελείας. Ειδικά, όταν ο Πόε μεταφέρει τη δράση στις όχθες του Σηκουάνα, έχω πολλές φορές την εντύπωση ότι διαβάζω μυθιστόρημα του Σιμενόν.
Εκτός από το νουάρ, υπάρχει και ένας δεύτερος κοινός παρονομαστής που συνδέει τα τρία διηγήματα: ο τρόμος. Ο τρόμος παραπέμπει σε έναν πολύ γνωστό Γερμανό συγγραφέα του 18ου αιώνα, τον Ε. Τ. Α. Χόφμαν, ο οποίος εισήγαγε στην πεζογραφία τον «γοτθικό τρόμο». Την πόρτα γι’ αυτή τη σχέση μού την άνοιξε το απόσπασμα από τον Γερμανό ποιητή Νοβάλις, που παραθέτει ο Πόε ως προμετωπίδα στο δεύτερο διήγημά του. Ο Νοβάλις έζησε την ίδια εποχή με τον Χόφμαν και ανήκε στους ρομαντικούς όπως εκείνος.
Η άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι η απουσία του ντετέκτιβ στα διηγήματα. Κατ’ αρχάς, ο αφηγητής των τριών διηγημάτων δεν είναι αυτός που ρίχνει φως στα εγκλήματα. Η διαλεύκανσή τους ανήκει στον φίλο του, Ντιπέν, έναν αποτυχημένο, που μετά βίας κατόρθωσε να περισώσει ένα σπιτάκι για να επιβιώσει.
Ο πλούτος του βλέμματος στον Πόε προκύπτει από τη διαφορετικότητα των εγκλημάτων και της έρευνας που ακολουθεί. Στο πρώτο διήγημα, ο Ντιπέν κάνει μια κανονική έρευνα. Στο δεύτερο, αφετηρία είναι οι ειδήσεις και τα ρεπορτάζ των εφημερίδων. Στο τρίτο, ο Ντιπέν αγωνίζεται να ανακαλύψει το αντικείμενο του τρόμου.
Όταν διαβάζει κάποιος τα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε δεν μπορεί να μη θαυμάσει το βλέμμα του πάνω στην κοινωνία και στους ανθρώπους. Η έκπληξη δεν είναι οι παγίδες που στήνει ο συγγραφέας στους αναγνώστες μέχρι την αποκάλυψη του δολοφόνου, όπως στο αγγλικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Η έκπληξη είναι η αδιάκοπη σχέση των ανθρώπων με τη βία και τον τρόμο.
Edgar Allan Poe
Οι Φόνοι της Οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες
Μετάφραση Βιολέττα Ζεύκη
Εισαγωγή Πέτρος Μάρκαρης
Εκδόσεις Διόπτρα 2023
Στα τρία διηγήματα αυτού του τόμου (ΟΙ ΦΟΝΟΙ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΜΟΡΓΚ, ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΑΡΙ ΡΟΖΕ και ΤΟ ΚΛΕΜΜΕΝΟ ΓΡΑΜΜΑ), πρωταγωνιστές είναι ο αφηγητής και ο φίλος του, Ντιπέν. Κανείς από τους δυο δεν διαθέτει την ιδιοφυΐα του Σέρλοκ Χολμς, ή του Ηρακλή Πουαρό. Η διαφορά αυτή έχει ως αφετηρία την άποψη του Πόε περί ιδιοφυΐας. Αρκεί να διαβάσει κάποιος ένα απόσπασμα στην αρχή του πρώτου διηγήματος, «Οι φόνοι της οδού Μοργκ».
«Η δύναμη της ανάλυσης δεν θα πρέπει να συγχέεται με την υπέρμετρη ευφυΐα· γιατί, παρότι ο αναλυτής είναι κατ’ ανάγκη ευφυής, ο ευφυής άνθρωπος συχνά είναι εξαιρετικά ανίκανος για ανάλυση». Όταν διαβάζω αυτή τη φράση, θυμάμαι την πολύ γνωστή ατάκα του Σέρλοκ Χολμς «elementary my dear Watson», «στοιχειώδες, αγαπητέ μου Ουάτσον». Ακολουθεί η ανάλυση του ιδιοφυούς Χολμς, κι εγώ γίνομαι έξαλλος, επειδή ο ιδιοφυής ντετέκτιβ θεωρεί τον συνεργάτη και φίλο του ηλίθιο.
Υπάρχει, όμως, και μια άλλη διάσταση στα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε, την οποία πολλοί δεν προσέχουν, ή την αντιπαρέρχονται. Είναι η σχέση τους με το νουάρ. Έχει επικρατήσει η άποψη ότι το νουάρ μυθιστόρημα ξεκινά από τη δεκαετία του ’40 του περασμένου αιώνα. Ωστόσο στοιχεία του νουάρ υπάρχουν και στα τρία διηγήματα του Πόε, αρχίζουν μάλιστα από τον τίτλο του πρώτου διηγήματος: «The Murders in the Rue Morgue». Στα ελληνικά: «Οι φόνοι στην οδό Νεκροτομείου». Ο απόλυτος νουάρ τίτλος. Αλλά και στο διήγημα κυριαρχεί το νουάρ, από την αρχή ως την αποκάλυψη του δολοφόνου.
Το άλλο συγγενικό στοιχείο ανάμεσα στα διηγήματα και στο νουάρ είναι η σχέση με την πόλη. Και τα τρία διηγήματα εκτυλίσσονται στο Παρίσι, το οποίο πρωταγωνιστεί. Δεν βρισκόμαστε στην αγγλική ύπαιθρο, την countryside της Άγκαθα Κρίστι, με τις επαύλεις πολυτελείας. Ειδικά, όταν ο Πόε μεταφέρει τη δράση στις όχθες του Σηκουάνα, έχω πολλές φορές την εντύπωση ότι διαβάζω μυθιστόρημα του Σιμενόν.
Εκτός από το νουάρ, υπάρχει και ένας δεύτερος κοινός παρονομαστής που συνδέει τα τρία διηγήματα: ο τρόμος. Ο τρόμος παραπέμπει σε έναν πολύ γνωστό Γερμανό συγγραφέα του 18ου αιώνα, τον Ε. Τ. Α. Χόφμαν, ο οποίος εισήγαγε στην πεζογραφία τον «γοτθικό τρόμο». Την πόρτα γι’ αυτή τη σχέση μού την άνοιξε το απόσπασμα από τον Γερμανό ποιητή Νοβάλις, που παραθέτει ο Πόε ως προμετωπίδα στο δεύτερο διήγημά του. Ο Νοβάλις έζησε την ίδια εποχή με τον Χόφμαν και ανήκε στους ρομαντικούς όπως εκείνος.
Η άλλη ενδιαφέρουσα παράμετρος είναι η απουσία του ντετέκτιβ στα διηγήματα. Κατ’ αρχάς, ο αφηγητής των τριών διηγημάτων δεν είναι αυτός που ρίχνει φως στα εγκλήματα. Η διαλεύκανσή τους ανήκει στον φίλο του, Ντιπέν, έναν αποτυχημένο, που μετά βίας κατόρθωσε να περισώσει ένα σπιτάκι για να επιβιώσει.
Ο πλούτος του βλέμματος στον Πόε προκύπτει από τη διαφορετικότητα των εγκλημάτων και της έρευνας που ακολουθεί. Στο πρώτο διήγημα, ο Ντιπέν κάνει μια κανονική έρευνα. Στο δεύτερο, αφετηρία είναι οι ειδήσεις και τα ρεπορτάζ των εφημερίδων. Στο τρίτο, ο Ντιπέν αγωνίζεται να ανακαλύψει το αντικείμενο του τρόμου.
Όταν διαβάζει κάποιος τα διηγήματα του Έντγκαρ Άλαν Πόε δεν μπορεί να μη θαυμάσει το βλέμμα του πάνω στην κοινωνία και στους ανθρώπους. Η έκπληξη δεν είναι οι παγίδες που στήνει ο συγγραφέας στους αναγνώστες μέχρι την αποκάλυψη του δολοφόνου, όπως στο αγγλικό αστυνομικό μυθιστόρημα. Η έκπληξη είναι η αδιάκοπη σχέση των ανθρώπων με τη βία και τον τρόμο.
Edgar Allan Poe
Οι Φόνοι της Οδού Μοργκ και άλλες ιστορίες
Μετάφραση Βιολέττα Ζεύκη
Εισαγωγή Πέτρος Μάρκαρης
Εκδόσεις Διόπτρα 2023
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου