Το Σύμβολο του Ερμή – ΛΕΩΝΙΔΑΣ Χ. ΚΟΒΑΤΣΗΣ

Ο Ερμής, ήταν ακόμα μωρό στην κούνια του, όταν «έκλεψε τα βόδια του Απόλλωνα». Αυτό υποδηλώνει την παντοδυναμία των παιδικών φαντασιώσεων. Είναι ακριβώς το «μαγικό φαλλικό» στάδιο ωρίμανσης του Εγώ, το στάδιο που η φαντασία «πετά».

Όντας στο δρόμο και πριν κάνει την κλοπή, ο Ερμής «φτιάχνει μια λύρα από το καύκαλο μιας χελώνας». Προσπαθεί δηλαδή, να συμφιλιώσει το γήινο με το ουράνιο. Από μωρό, ακόμα, γίνεται ένας «μεσολαβητής». Η ουράνια μελωδία, που βγαίνει από τη λύρα έχει μέσα της κάτι το γήινο, κάτι από τη χθόνια πλευρά του όντος, που στον ύμνο συμβολίστηκε με το καύκαλο της χελώνας.

Η χελώνα, που έρχεται σε άμεση σχέση με τη γη, συμβολίζει την υλική ή καλύτερα τη σωματική διάσταση της ύπαρξης. Το σώμα, που έχει άμεση σχέση με το χώμα και το έδαφος της ύπαρξης, είναι το πρωταρχικό στοιχείο και η βασική βαθμίδα, απ' όπου θα γεννηθεί το πνεύμα με τη μορφή της λύρας και ύστερα με τη μορφή της μουσικής.

Και αν το καύκαλο της χελώνας με το σχήμα που έχει συμβολίζει τη «σωματική μήτρα», η λύρα που είναι κι αυτή όργανο με καμπύλες και κοιλότητες, συμβολίζει την «πνευματική μήτρα».

Ο Ερμής είναι ένα σύμβολο που αναμειγνύει τη σωματική και γήινη διάσταση του σώματος με την αιθέρια και την ουράνια. Και το σύμβολο του Ερμή μας αποκαλύπτει, ότι έχουμε μια γήινη και μια ουράνια υπόσταση και πάντα θα μας οδηγεί, στο να τις βρούμε και να τις συνταιριάξουμε αρμονικά, στο σύνολο της προσωπικότητάς μας.

Συνεπώς, η μελωδία της λύρας είναι ουράνια, αφού θα δοθεί αργότερα σαν δώρο στον Απόλλωνα. Αλλά, αυτή η μελωδία κάπου «ακουμπά», κάτι την περιέχει. Είναι ακριβώς αυτό το σκοτεινό μυστηριώδες καύκαλο της χελώνας.

Ο Ερμής είναι γιος της Μαίας. Έχει δηλαδή και «μαιευτικές ικανότητες», δηλαδή μπορεί να «εκμαιεύσει» μια ενσωματωμένη γνώση, που είναι το ίδιο σαν να οδηγεί κάποιον στο βαθύτερό του εαυτό(1).

Η παντοδυναμία των φαντασιώσεων, η μεσολάβηση για τη συμφιλίωση των αντιθέτων, ο μαιευτικός τρόπος αποκάλυψης της ήδη υπάρχουσας ενσωματωμένης γνώσης και πνευματικοποίηση (μελοποίηση) του σωματικού καιτου γήινου, είναι ορισμένα από τα πρώτα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Ερμή, όπως προκύπτουν από τον ύμνο.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό γνώρισμα του Ερμή, είναι η ιδιότητα του «κλέφτη». Ο Ερμής «κλέβει» κάτι από την ηλιακή θεότητα. Δεν το αποσπά ούτε δια της βίας, ούτε φανερά. Βρίσκει τον Απόλλωνα «στον ύπνο» και του κλέβει κάτι σημαντικό. Αυτού του είδους «η κλοπή», είναι κάτι ανάλογο με την εκμαίευση της ενσωματωμένης γνώσης που τονίσαμε πριν. Δηλαδή, η εσωτερική γνώση θα πρέπει να αποσπασθεί από το χώρο των Αρχετύπων «κρυφά και μυστικά». Το Αρχέτυπο κρατά τη γνώση ζηλόφθονα, την περιφρουρεί. Δεν τη «δίνει» εύκολα και φανερά. Η γνώση και στην προκειμένη περίπτωση η αυτογνωσία, αποσπώνται με αυτόν τον παράδοξο τρόπο «της κλοπής». Θα πρέπει να εισέλθει κανείς με προσοχή στο χώρο της θεότητας και των αρχετύπων και να «τσακώσει» τη γνώση, ακριβώς, όπως πιάνει έναν κλέφτη, αλλά και φοβούμενος μην «πιαστεί», δηλαδή να μην παγιδευτεί στο Αρχέτυπο.

Στη συνέχεια, ο Ερμής, προσπαθεί να ξεγλιστρήσει και να κρυφτεί στην αγκαλιά της μητέρας του. Κοροϊδεύει και περιγελά τον Απόλλωνα.

Η «κλοπή» στη συμβολική διάσταση που δώσαμε, η «φυγή» και το «κρυφτό», η «κοροϊδία και ο περίγελος» συγκροτούν μια άλλη σειρά χαρακτηριστικών του Ερμή, που μαζί με τα προηγούμενα, δείχνουν τον ιδιαίτερο τρόπο, που θα πρέπει κανείς να «εισέλθει» στα ενδότερα της αλήθειας και να αποσπάσει τη γνώση.

Το Δικαστήριο των θεών, με εκπρόσωπο τον Δία συμφιλιώνει τελικά τους δύο αυτούς θεούς (τον Ερμή και τον Απόλλωνα). Απονέμει δικαιοσύνη. Η δικαιοσύνη των θεών απαιτεί ακριβώς τη συμφιλίωση του Ερμή με τον Απόλλωνα, δηλαδή του χθόνιου με το ουράνιο στοιχείο της ύπαρξής μας μετά την αρχική τους διαμάχη. Αυτή η διαμάχη και η συμφιλίωση παίρνει στον ύμνο χαρακτήρα κωμικό.

Η «ανώτερη δικαιοσύνη των θεών» είναι ακόμα η συνειδητοποίηση και αναγνώριση όλων των ιδιοτήτων του Ερμή, που ήδη προαναφέραμε. Όλες αυτές οι ιδιότητες, θα συνειδητοποιηθούν και θα γίνουν αποδεκτές. Θα έρθουν στον Όλυμπο και στο «Απολλώνιο φως» και θα «δικαιωθούν». Έτσι, τα «Δώρα των Θεών», που είναι η «επίγνωση του εαυτού» θα κερδιθούν με αυτό τον ιδιόρρυθμο, πονηρό τρόπο.

Στην αρχή θα «κλαπούν»(2) και μετά από έντονη διαμάχη θα «φανερωθούν» και θα «ομολογηθούν». Έτσι αυτό που είναι «κλεμμένο», δηλαδή μη συνειδητό, θα «δωριθεί», δηλαδή θα συνειδητοποιηθεί και θα γίνει γνώριμο κομμάτι της προσωπικότητας.

Επακόλουθο αυτής της διαδικασίας θα είναι η συμφιλίωση και η «ανταλλαγή των δώρων». Ο Ερμής χαρίζει τη λύρα του στον Απόλλωνα και ο Απόλλωνας του χαρίζει ένα χρυσό ραβδί.

Η ωραία μουσική της λύρας βγαίνει από το σκοτεινό καύκαλο της χελώνας και τη γη. Έχει κάτι το χθόνιο και το μυστηριώδες. Το δώρο του Απόλλωνα έχει ένα παρόμοιο συμβολισμό. Αν η λύρα μεταμορφώνει σε επίπεδο συγκινησιακό και κάνει το χθόνιο πάθος, «ουράνια μελωδία», η χρυσή ράβδος μεταμορφώνει σε επίπεδο «ανώτερης όρασης» – πνευματικό. Εκφράζει τη μεταμόρφωση και τη μετάβαση του πάθους, σε επίπεδο μιας ανώτερης ηλιακής όρασης, την απεικόνιση του πάθους, σε ιδέα, σε σχήμα και σε μορφή.

Ο Ερμής στην Αλχημεία συμβολίζεται με τον υδράργυρο και το αργυρούν χρώμα αυτού του μετάλλου, είναι το χρώμα του «ελάσσονος φωτός». Ο χρυσός είναι το σύμβολο του Απόλλωνα και του «μείζονος φωτός».

Ο Υδράργυρος(3) είναι ένα μέταλλο που ξεγλιστρά και η λάμψη του είναι πιο ελάσσων από αυτή του χρυσού. Το «στάδιο του υδραργύρου» είναι στην αλχημεία, ένα στάδιο μεταμόρφωσης πιο πρώιμο απ' αυτό του χρυσού. Στο στάδιο αυτό «το αργυρούν», όπου κανείς όπως είπαμε θα πρέπει να κατανοήσει και να αναγνωρίσει όλα τα χαρακτηριστικά του Ερμή, η «αλήθεια» δεν εμφανίζεται ακόμα στο καθαρό φως της ημέρας. Κρύβεται περιπαιχτικά και λάμπει κατά ένα τρόπο μυστηριώδη και αινιγματικό. Ακριβώς, όπως το φεγγάρι όταν παίρνει ένα χρώμα ασημί και κρύβεται περιγελαστικά πίσω από τα νυχτερινά σύννεφα.

Το «ασημένιο» στάδιο της μεταμόρφωσης, το στάδιο του «Ερμή», είναι το στάδιο του «φεγγαρόφωτος». Εδώ, κυριαρχεί αυτό το αμυδρό και απαλό εσωτερικό φως της σελήνης, η «ευλογημένη όραση. Και η ουσία αυτής της όρασης είναι η γεμάτη μυστηριακή γοητεία και ωραιότητα, χειρονομία της ευλογίας, όπως η παλάμη αυτού που ευλογεί, κρύβεται από τα άλλα δάκτυλα του χεριού και δεν αναδεικνύεται ολόκληρη(4).

Το συνθετικό – be – υποδηλώνει ακριβώς αυτή την ενόραση με επιγνωση, που προσδίδει την ωραιότητα και την ιερότητα σε ό,τι κανείς θεάται.

Το «χρυσό» στάδιο της μεταμόρφωσης έχει για σύμβολά του τον Απόλλωνα, τον ήλιο, τη μείζονα όραση (illumination, Ηλύσια, albus κλπ.), όπου το συνθετικό – il – υποδηλώνει τη θέαση της Αλήθειας με το ανώτερο μάτι της ενόρασης, την «εποπτεία».

Στα δύο αυτά είδη «όρασης» υπάρχει αντίστοιχα το στοιχείο του μυστηρίου και του θαυμασμού. Και τα δύο είδη όρασης έχουν να κάνουν αντίστοιχα με το «ευ» (καλό) και το «να» (δείχνω).

Στο Αργυρούν στάδιο της μεταμόρφωσης ή καλύτερα της μύησης, στο στάδιο δηλαδή που δεσπόζει το σύμβολο του Ερμή, η αλήθεια φανερώνεται κατά ένα μέρος και μόνο. Εμφανίζεται αναπάντεχα σαν μια φευγαλέα οπτασία. Είναι σαν το φεγγάρι που φεύγει και μισοκρύβεται όπως ο κλέφτης, ή σαν τον υδράργυρο που κυλά και φεύγει, ή όπως μια ξαφνική ασημένια λάμψη της ουράς ενός ψαριού στο βυθό. Είναι ακριβώς αυτό το «ας έρθει» και το «ας χαθεί», αυτή η διάνοιξη του νου προς το αναπάντεχο, η βαθύτερη ουσία της «ευχής» της «ευχαριστίας» και της προσευχής. Αυτή η στιγμή της επικοινωνίας με τα βάθη της ψυχής, που είναι μια στιγμή αντάμωσης μαζί και αποχαιρετισμού. Ο Αντικατοπτρισμός αυτής της φευγαλέας λάμψης, δεν μπορεί να κρατηθεί και να γίνει «χειροπιαστός». Δεν μπορεί να προσδιορισθεί ακόμα πλήρως με το Λόγο.

Το πέρασμα από το «αργυρό στάδιο της μύησης» σηματοδοτεί ακριβώς τη γνώση και την αποδοχή των ορίων της διάνοιας, τη δυνατότητα να βλέπει κανείς με το χαμηλωμένο, μισόκλειστο και ταπεινό βλέμμα της μύησης, προσπαθώντας να διακρίνει την ουσία και το βάθος των πραγμάτων. Είναι η όραση και η νόηση της «αγρύπνιας εν υπνώσει», όπου κανείς γνωρίζει και αποδέχεται την ατέλειά του ως προς την αλήθεια και τα όρια της γνώσης του, αποδεχόμενος εν τέλει αυτό που είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Εαυτού του, με μια φράση αποδέχεται το ατελές και το παροδικό της ύπαρξής του.

Έτσι επιφαίνεται το πνεύμα, στο στάδιο αυτό του «Ερμή». Σαν «ξαφνιασμα» και σαν «ανατριχίλα». Σαν τη σπιρτάδα που διαπερνά το σώμα και το δονεί, όταν πίνει κανείς ένα δυνατό ποτό. Αυτή είναι η βαθύτερη ουσία του πνεύματος. Η στιγμιαία δόνηση και αποκάλυψη που ύστερα χάνεται. Αλλά αυτό που έρχεται τόσο ξαφνικά και αναπάντεχα, το ίδιο όπως και όταν φεύγει, είναι ο ίδιος ο Ερμής, ο θεός των «κλεφτών» και των «εμπόρων».

Όλα όσα αναφέραμε στις παραπάνω παραγράφους, έχουν να κάνουν με το «πάρε» και το «δώσε». Με αυτό που μέλλεται να κατανοηθεί και ύστερα να δοθεί σαν δώρο. Το «πάρε» και το «δώσε» είναι το «άγνωστο», που έγινε «γνωστό», και ήρθε στην περιοχή της συνείδησης. Το «κλοπιμαίο» μαζί και το «δώρο».

Άλλα γνωρίσματα του Ερμή είναι η ζωηράδα και η αστάθεια. Ο θεός Ερμής ήταν ανέκαθεν «πειραχτήρι» και «σκανταλιάρης», έκανε γκάφες και χωρατά.

Τα πειράγματα και οι παρωνυμίες (παρατσούκλια) ενεργοποιούν το θυμό σ' αυτόν που τα υφίσταται, επειδή αναδεικνύουν ένα του ελάττωμα. Εμπλέκεται κανείς συναισθηματικά με μια παρωνυμία που του αποδίδουν, επειδή του δείχνει (το πείραγμα) το βαθύτερο εαυτό του, που δεν θέλει να γνωρίσει. Και δεν θέλει να τον γνωρίσει, επειδή αποκαλύπτεται, «ξεσκεπάζεται» και εκτίθεται.

Με αυτόν τον «σκωπτικό» τρόπο του παιχνιδιού, μας οδηγεί ο Ερμής στο βαθύτερο ασυνείδητό μας. Με το να μας προκαλεί κοροϊδευτικά και περιπαιχτικά να τον «πιάσουμε» και μετά να μας ξεφεύγει. Με άλλα λόγια «κλέβει» από την προσωπικότητά μας, αυτό που είναι ξένο και ένθετο και μας δίνει το «δώρο», αυτό που είναι δικό μας και γνήσιο.

Έτσι, μας τραβά περιπαιχτικά στα ενδότερα του Είναι μας. Είναι ένα «κακομαθημένο σκανταλιάρικο παιδί», που μας θυμώνει με τα καμώματά του. Μας οδηγεί στο να δούμε για μια στιγμή τη βαθύτερη σύγκρουσή μας κι ύστερα μας ξεγελά και φεύγει. Εμείς θυμώνουμε γιατί ξεχάσαμε αυτό το ακριβό, που για μια στιγμή κατανοήσαμε. Και αυτό το ακριβό είναι το δικό μας, το γνωστό και όμως ξεχασμένο, το ίδιο το δώρο της αυτογνωσίας. Άλλωστε, το ίδιο δώρο έχει μέσα του το στοιχείο της έκπληξης. Όταν ανοίγουμε ένα δώρο, διαπιστώνουμε με έκπληξη τι γνώμη έχουν οι άλλοι για μας. Το πόσο μας εκτιμούν και τι νομίζουν, ότι μας αρέσει. Άλλοτε πάλι το δώρο κομίζει κάποιο μήνυμα, αυτού που το χαρίζει. Αυτό που κάποιος χαρίζει, είναι κάτι από το βαθύτερο εαυτό του. Με το δώρο του προσπαθεί να μας πλησιάσει, να μας κάνει να τον γνωρίσουμε καλύτερα. Μας δείχνει μια άγνωστη πλευρά του εαυτού του, που δεν θα τολμούσε να εκφράσει διαφορετικά.

Την έννοια του «εμπορίου», του οποίου προστάτης είναι ο θεός Ερμής, δεν θα τη δούμε εδώ μόνο σαν έννοια εκμετάλλευσης, αλλά και σαν ένα «πάρε» και ένα «δώσε» σε επίπεδο βαθύτερο, συμβολικό.

Ο Ερμής όπως επίσης γνωρίζουμε, ήταν και ψυχοπομπός. Αυτό το ρόλο του «ψυχοπομπού» παίρνει στις μέρες μας ο ψυχαναλυτής, ο εξομολόγος ή και ένας καλός φίλος. Ο αναλυτής «άγει» τον αναλυόμενο σε κάποιο υπαρξιακό βάθος. Από την άλλη πλευρά, ο εξομολόγος ή ο φίλος μας βοηθά, να «δώσουμε» κάποιο δώρο. Να καταθέσουμε ή να ομολογήσουμε μια εγωική απαίτηση ή ένα βαθύτερο φόβο μας.

Άλλες φορές ο αναλυτής «κλέβει» από τον αναλυόμενο κάτι ακριβό. Κατανοεί δηλαδή μια βαθύτερη σύγκρουση, που ο αναλυόμενος δεν τη γνωρίζει. Αυτή τη βαθιά πραγματικότητα την κρύβει στην αρχή ο αναλυτής και στη συνέχεια τη δίνει πίσω στον αναλυόμενο σαν δώρο – έκπληξη, εφ' όσον βέβαια ο αναλυόμενος την αναζητήσει σωστά.

Τι ζητά κανείς; Τι δίνει για να το πάρει; Κατά πόσο μπορεί να αναζητήσει, αυτο που θέλει (δηλαδή αυτό που είναι), με σταθερότητα και κατά πόσο μπορεί να αντέξει τη βαθύτερή του πραγματικότητα; Κατά πόσο μπορεί να τη «δώσει σαν δώρο», δηλαδή να την «ομολογήσει» και να την «μοιραστεί» με κάποιον άλλο αφού πρώτα την «κλέψει» από την περιοχή της ασυνειδητότητας. Και αν όλα αυτά δεν είναι «παιχνίδια του Ερμή», τότε τι άλλο είναι;

Ο Ερμής, έχει ακόμη τις ιδιότητες του «μάγου» και του «θαυματοποιού», αφού με τη χρυσή του ράβδο, το δώρο του Απόλλωνα, μπορεί να μεταμορφώσει κάτι «κακό», σε κάτι «καλό», κάτι «ανόσιο» δηλαδή «ακατανόμαστο» σε κάτι «όσιο» δηλαδή «φανερωμένο».

Όλες αυτές είναι οι ιδιότητες του ταχυδρόμου, του μεσολαβητή και του κομιστή μηνυμάτων από το βαθύ ασυνείδητο.

______________________

1.Είναι δηλαδή ψυχοπομπός.

2.Η στιγμή της «κλοπής» είναι ακριβώς η «στιγμή της απώλειας» που συνειδητοποιεί δηλαδή κανείς την πνευματική του ένδεια και διερωτάται περί του νοήματος των πραγμάτων.

3.Mercurius Mercury (Ερμής).

4.benedictus, beautiful, Beatrice, blanca, bella.

ΛΕΩΝΙΔΑΣ Χ. ΚΟΒΑΤΣΗΣ

ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΩΔΩΝΗ 1997