Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΛΙΚΟΥ ΚΟΣΜΟΥ – JOHANNES REUCHLIN

Όπως το Εν είναι η Πηγή του Νοητού Κόσμου, έτσι το Δύο θα είναι για εμάς η απαρχή του κόσμου των σωμάτων, ο οποίος δεν θα ήταν υλικός, εάν δεν συνίστατο στα τέσσερα αυτά σημεία:

• το σημείο,
• τη γραμμή,
• την επιφάνεια, και
• την παχύτητα(503) [δηλαδή τον όγκο],

κατά το παράδειγμα του σχήματος του κύβου, τον οποίο συγκροτούν το Εν, το Δύο, το Τρία και το Τέσσερα.

Όταν το Εν λάβει καθορισμένη θέση δημιουργεί το σημείο. Η γραμμή που χαράσσεται από ένα σημείο σ’ ένα άλλο, παράγεται από το Δύο. Η επιφάνεια γεννάται από τρεις γραμμές(504), η δε ταχύτητα από τέσσερις: εμπρός, πίσω, άνω και κάτω. Γι’ αυτόν το λόγο, όπως ακριβώς ο αριθμός Δύο, πολλαπλασιαζόμενος επί τον εαυτό του (δύο επί δύο) παράγει τον αριθμό τέσσερα, κατά τον ίδιο τρόπο η Δυάδα, επανερχόμενη στον εαυτό της και αντανακλώμενη (λέγοντας δύο επί δύο), δημιουργεί τον πρώτο κύβο.

Έπειτα από την Πεντάδα – την επί τετραγωνικής βάσεως Πυραμίδα και αρχή του νοητού κόσμου – έρχεται ο κύβος της Οκτάδας με τις έξι πλευρές(505), τον οποίο θεωρούμε ως αρχιτέκτονα στον κόσμο μας.

Μεταξύ των αρχών του κόσμου μας δεν συμπεριλαμβάνουμε ποτέ την Επτάδα, διότι είναι παρθένος και δεν γεννά τίποτε – γι’ αυτό το λόγο την αποκαλούμε Παλλάδα.

Ας επανέλθουμε λοιπόν στον πρώτο κύβο, αριθμό γόνιμο, αρχή της πολλαπλότητας και της ποικιλομορφίας, αφού συνίσταται από το Δύο και το Τέσσερα. Κι ο ίδιος ο Ζαράτας, ο παιδαγωγός του Πυθαγόρα, αποκαλούσε το Δύο μητέρα. Έτσι κι εμείς, τον κύβο, που προκύπτει από τη Δυάδα, τον ονομάζουμε ύλη, βυθό όλων των υλικών πραγμάτων, θεμέλιο και έδρα των ουσιαστικών μορφών(506).

Ο Τίμαιος ο Λοκρός, ο φημισμένος αυτός Πυθαγόρειος, στο βιβλίο του Περί της Ψυχής του Κόσμου, γράφει επί του προκειμένου θέματος: «Από το τετράγωνο γεννάται ο κύβος, σώμα στερεότατο και σταθερότατο, το οποίο έχει έξι πλευρές και οκτώ γωνίες»(507).

Πάνω σ’ αυτό το θεμέλιο εδράζεται μια μορφή, όταν βυθίζεται [εντός του κόσμου της ύλης]. Και επί της έδρας αυτής επανατοποθετείται, όταν τυχόν πέσει. Δεν λαμβάνεται [η μορφή] ομαδικώς ή μεταβατικώς, αλλά κατά τρόπο σταθερό και ιδιαίτερο καθίσταται ατομική και μη μεθεκτή – σαν ένας σκλάβος δεμένος στα χαμηλά της γης, που υπόκειται στο χώρο και στο χρόνο και έχει στερηθεί την ελευθερία του μέσα στη δουλεία της ύλης.

Βλέπουμε λοιπόν, από μια και μόνη πηγή να ξεπηδούν οι δίδυμες αρχές των προσωρινών πραγμάτων: η Πυραμίδα και ο Κύβος, δηλαδή η Μορφή και η Ύλη. Παρατηρούμε ότι προέρχονται από το ίδιο Τετράγωνο, του οποίου η Ιδέα – όπως καταδείξαμε παραπάνω- είναι η Τετρακτύς, το Θείο Υπόδειγμα κατά τον Πυθαγόρα.

Εξήγησα όσο συνοπτικότερα μπορούσα τα πρωταρχικά σύμβολα τα οποία – πράγματι – δεν υποδηλώνουν τίποτε άλλο από τη Μορφή και την Ύλη. Όμως πρέπει να θέσουμε κι έναν άλλον όρο, ώστε να τα ενοποιήσουμε. Διότι δεν ενώνονται αφ’ εαυτών. Η συγκέντρωση των οιωνδήποτε μορφών εντός της ύλης δεν λαμβάνει χώρα τυχαία. Η ύλη ενός πράγματος δεν μπορεί να δεχθεί τη μορφή ενός άλλου πράγματος κατά τρόπο τυχαίο.

Δηλαδή όταν η ψυχή του ανθρώπου αποχωρήσει, το σώμα του δεν γεννά… ορείχαλκο ή σίδηρο! Το μαλλί δεν μπορεί να προέλθει από την πέτρα! Γι’ αυτό, όπως οφείλουμε να θεωρήσουμε κάποιους δεσμούς που θα ενώνουν [τα προαναφερθέντα σύμβολα], είναι επίσης αναγκαίο – κατά τη γνώμη μου – να εισαγάγουμε μια αρχή άλλη από τη στέρηση του Αριστοτέλη, προκειμένου η Ύλη να κινείται επιθυμώντας τη Μορφή, ούτως ώστε η τάδε ή δείνα μορφή, παύοντας να είναι αυτή που είναι, να εισαχθεί με τη σειρά της(508).

Διότι η στέρηση και η ισχύς δεν κάνουν τίποτε το ουσιαστικό, αφού δεν έχουν καμία πραγματική δραστηριότητα, κατά συνέπειαν [έχουν] ελάχιστη υπόσταση. Ελάχιστα λοιπόν μπορούν να συνδέσουν ή να ενώσουν μια ακριβή Μορφή με κάποια Ύλη. Γι’ αυτό ορισμένοι λένε ότι αντί της στέρησης η κίνηση είναι η [ζητούμενη] τρίτη αρχή.

Δεδομένου όμως ότι πρόκειται περί συμβεβηκότος, πως θα μπορούσε να αποτελεί αρχή της υπόστασης, ή ποιος θα ήταν ο κινητήρας της κίνησής της; Γι’ αυτό, θεωρώντας το ζήτημα με μεγαλύτερη οξυδέρκεια, δύο Αθηναίοι – ο Σωκράτης, ο γιος του Σωφρονίσκου και ο Πλάτων, ο γιος του Αρίστωνος – στη θέση της κίνησης ή της στέρησης έθεσαν το Θεό.

Είπαν λοιπόν ότι υπήρχαν τρεις αρχές των πραγμάτων:

• ο Θεός
• η Ιδέα και
• η Ύλη

πράγμα που ο Πυθαγόρας πριν από αυτούς είχε παραστήσει αινιγματικώς μέσω μυστηριωδών συμβόλων, διδάσκοντας ότι οι τρεις αρχές των πάντων ήσαν:

• το Άπειρο
• το Εν και
• το Δύο.

Ως Απειροσύνη [θεώρησε] το Θεό. Ως Μονάδα, τη Μορφή. Κι ως Ετερότητα, την Ύλη. [Τοποθέτησε] το Άπειρο στον υπέρτατο και ασύγκριτο κόσμο. Το Εν ή ταυτότητα στον νοητό κόσμο. Το Δύο ή Ετερότητα στον αισθητό κόσμο.

Η Ύλη όντως είναι η μητέρα της διαφοράς, αλλά ο Θεός ένώνει την Ύλη και τη Μορφή δια του Νόμου που έχει επιβάλει στην ίδια τη Φύση. Γι’ αυτό το λόγο πριν από τον Πυθαγόρα, ο αρχαιότερος ποιητής ο Ορφέας, στους Ύμνους του, έπειτα από το Δία (δηλαδή τη Μορφή), τον οποίον αποκαλεί αρχή πάντων(509) κι έπειτα από την Ήρα (δηλαδή την Ύλη), την οποία αποκαλεί «σύνευνη του Διός» και «γεννήτειρα των πάντων»(510), απευθύνεται στην Ύλη υπό το όνομα της Ήρας, μ’ αυτά τα λόγια: «Χωρίς εσένα δεν γνωρίζει απολύτως τίποτε από τη φύση της ζωής. Διότι εσύ είσαι εκείνη που κοινωνείς με σεμνότητα, αναμεμειγμένη με τα πάντα»(511).

Ιδού γιατί μετά το Δία – τη Μορφή – και την Ήρα – την Ύλη – ο Ορφέας προσθέτει το Νόμο, δηλαδή τη διανομή, ως Τρίτη αρχή της φύσης. Αποκαλεί [το Νόμο] «βεβαιότητα της Φύσης»(512). Η λέξη Νόμος στην ελληνική γλώσσα προέρχεται, όπως γνωρίζετε, από το ρήμα Νέμω, μοιράζω, διανέμω. [λέγεται έτσι επειδή] διανέμει σ’ όλους ό,τι τους ανήκει.

Ο Ορφέας μιλά για Ουράνιο Νόμο, ο οποίος αποτελεί δίκαιη σφραγίδα(513) – αυτούς τους όρους μεταχειρίζεται στους ύμνους του. Ο Νόμος της φύσης σφραγίζει με μια μοναδική μορφή περισσότερες από μια Ύλες, όπως ακριβώς ένας συμβολαιογράφος σφραγίζει με την παράσταση της δακτυλιοσφραγίδας του περισσότερα από ένα βουλοκέρια. Ως εκ τούτου, όλες οι σφραγισμένες μορφές στη φύση δεν αποκαλούνται πλέον Ιδέες, αλλά Είδη (δηλαδή Μορφές), «σαν τα αποτυπώματα πάνω στο βουλοκέρι, τα οποία είναι αδιαχώριστα από την ύλη», όπως έγραψε ο Αμμώνιος(514).

Κατ’ αυτόν τον τρόπο μας αποκαλύπτεται τώρα η απαρχή του αισθητού τούτου κόσμου, τον οποίον παράγει ο ένδοξος γάμος της Πυραμίδας και του Κύβου δια του Νόμου της φύσης. Η τετραγωνική βάση των ενωμένων και αδιαχωρίστων αυτών σχημάτων σχηματίζει το Δωδεκάεδρο, σύμβολο των Πυθαγορείων που καθορίζει το Σύμπαν το οποίο συντίθεται από την Ύλη και τη Μορφή. Κάτι που συχνά μας υπενθυμίζει ο Αλκίνοος, αναφερόμενος στη δοξασία του Πλάτωνος.

Λέει: «Ο Θεός μεταχειρίσθηκε το Δωδεκάεδρο για το Σύμπαν – όταν δηλαδή κατεσκεύασε τον κόσμο»(515). Διότι εάν πάνω σε έναν οκταγωνικό Κύβο τοποθετήσετε μια Πυραμίδα που έχει κατασκευασθεί υψώνοντας ισόπλευρα τρίγωνα πάνω στις τέσσερις πλευρές [ενός τετραγώνου], θα έχετε επιδέξια κατασκευάσει το στερεό που ονομάζεται Δωδεκάεδρο, όπου ο Κύβος – σαν μητέρα – βρίσκεται στο κάτω τμήμα, ενώ η Πυραμίδα – σαν πατέρας – είναι στο επάνω μέρος.

Ο Τίμαιος ο Λοκρός, ο διάσημος τούτος Πυθαγόρειος, λέει στο Περί της Ψυχής του Κόσμου: «Η Μορφή κατάγεται από το άρρεν, από τον πατέρα. Η δε Ύλη κατάγεται από το θήλυ, από τη μητέρα. Ο τρίτος όρος είναι εκείνο που παράγεται από τη συνεύρεσή τους»(516).

Βασιζόμενοι στα παραπάνω, βεβαιώνουμε ότι όλα όσα βρίσκονται εντός του κόσμου τούτου δεν είναι αιώνια, αλλά παράγονται από ακριβή σπέρματα και από κάποια μυστική δυνητικότητα. Τα πράγματα, λοιπόν, εμφανίζουν μιαν εκπληκτική ποικιλομορφία, λόγω ακριβώς της διαφορετικής συμμετρήσεως(517) των Μορφών προς τις Ύλες τους και [λόγω] της πρόσθεσης συμβεβηκότων απείρου σχεδόν αριθμού, τα οποία ο Επίκουρος αποκαλεί Συμπτώματα. [δηλαδή] αφθονία και έλλειψη. Πόλεμο και ειρήνη. Κίνηση και ανάπαυση. Ορμή και ηρεμία. Σπανιότητα και πυκνότητα.

Από αυτά γεννώνται κόσμοι και αστέρες και τα Τέσσερα Στοιχεία απ’ όπου εξέρχονται το θερμό και το υγρό, το ψυχρό και το ξηρό κι οσαδήποτε θέλετε αντικείμενα των αισθήσεων. Έτσι όταν ένα συμβεβηκώς προστίθεται στα υπόλοιπα, έχει ως αποτέλεσμα τα πάντα να μετατρέπουν τη μορφή τους και ν’ αλλάζουν το χρώμα τους, κατά τη μαρτυρία του Λουκρητίου.

Όπως αντιλαμβάνεσθε, προχωρούμε τώρα μαζί με πλήθος φιλοσόφων, πορευόμενοι μιαν οδό πολυσύχναστη, αφού ερευνούμε τα φυσικά πράγματα. Γι’ αυτό, μια και πολλοί έχουν δια μακρών ασχοληθεί με τη φύση, απαιτούνται μικρότερες προσπάθειες προκειμένου να αποδείξουμε τα όσα που πίστευε ο Πυθαγόρας σχετικώς με τα φυσικά πράγματα.

____________________________

503 puncto, linea, superficie, crassitudine.

504 Κατά τη γεωμετρία, δύο τεμνόμενες ευθείες καθορίζουν μια επιφάνεια. Εδώ όμως ο συγγραφέας προφανώς παρατηρεί ότι τρεις γραμμές συγκροτούν το απλούστερο κλειστό ευθύγραμμο σχήμα (το τρίγωνο), το οποίο βεβαίως ορίζει μια επιφάνεια (σ.τ.μ.)

505 Ο κύβος έχει έξι πλευρές, αλλά οκτώ γωνίες (σ.τ.μ.)

506 fundamentum, sedemque, substantialium, formarum.

507 εκ δε τω τετραγώνω γεννάσθαι τον κύβον, εδραιότατον και σταδαίον πάντη σώμα. Εξ μεν πλευράς, οκτώ δε γωνίας έχον.

508 necesse principium aliud q, privatione Aristotelica addycere quo moveat material ad formoe desyderium, ita ut cessante hac & hac forma, introducat uicissim ista quoeda & ista.

509 Ορφικοί Ύμνοι XV, 7

510 Διός σύλλεκτρον, παντογένεθλον.

511 Χωρίς γαρ σέθεν ουδέν όλως ζωής φύσιν έγνω. Κοινωνείς γαρ άπασιν κεκραμένη πέρι σεμνώς.

512 Φύσεως το βέβαιον.

513 Ουράνιον νόμον, σφραγίδα δικαίαν.

514 Ως τα εν τοις κηροίς εκτυπώματα αχώριστα της ύλης.

515 Τω δε δωδεκαέδρω εις το παν ο Θεός κατεχρήσατο.

516 Το μεν είδος λόγον έχει άρρενος τε και πατρός. Α δ’ ύλα, θήλεός τε και ματέρος.

517 commensuratione

JOHANNES REUCHLIN

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΚΑΜΠΑΛΑ

(De Arte Cabalistica)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΗΣ

ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 1998