Η ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΥΛΗ – CHERRY GILCHRIST

Ο αλχημιστής πρέπει να ξεκινήσει την εργασίας του με κάποια ύλη. Ποια όμως θα πρέπει να είναι αυτή η «πρώτη ύλη»; Εδώ έχουμε να κάνουμε με τα πιο ζηλότυπα φυλασσόμενο μυστικό της αλχημείας. Αφού όμως η τέλεια Λίθος θα δημιουργηθεί από κάτι που προφανώς είναι ποταπό και ευτελές, η ύλη που χρησιμοποιείται συνήθως περιγράφεται ως κάτι που παραβλέπεται από τον άνθρωπο και κάτι που επίσης του είναι απεχθές – «ο ακρογωνιαίος λίθος που απέρριψαν οι χτίστες». Στις πιο υποβαθμισμένες μορφές της αλχημείας, ειδικά κατά τον Μεσαίωνα, αυτό εκλαμβανόταν ως σημάδι του ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η οποιαδήποτε ρυπαρή ουσία, όπως «κονιοποιημένα ανθρώπινα κόπρανα, στάχτες, ούρα και πηλός» (Chaucer, The Canon Yeoman’s Tale. Σώσερ, «Παραμύθια του Καντέρμπουρι»), για να μην αναφέρουμε το αίμα, τις τρίχες, τα κόκαλα και τα σάλια. Οι πιο έμπειροι αλχημιστές περιφρονούσαν αυτή την πρακτική και θεωρούσαν ότι η πρώτη ύλη δεν είναι μια κοινή ουσία αλλά ένα μυστηριώδες συστατικό του σύμπαντος, που είναι:

γνωστό σε όλους τους ανθρώπους, νέους και γέρους. Το βρίσκει κανείς στην εξοχή, στο χωριό, στην πόλη, σε όλα τα πράγματα που δημιούργησε ο Θεός – όμως όλοι το περιφρονούν. Πλούσιοι και φτωχοί το μεταχειρίζονται καθημερινά. Πετιέται στο δρόμο από τους υπηρέτες. Τα παιδιά παίζουν μ’ αυτό. Κι όμως κανείς δεν το εκτιμάει, παρότι, μετά την ψυχή του ανθρώπου είναι ό,τι ομορφότερο κι ό,τι πολυτιμότερο πάνω στη γη κι έχει τη δύναμη να καταστρέψει βασιλιάδες και πρίγκιπες. Κι όμως λογίζεται το πιο πρόστυχο και σιχαμερό πράγμα στον κόσμο(1).

Κάποιοι ειδικοί θεωρούν ότι τις πρώτες ημέρες της αλχημείας, η καταπληκτικά εύφορη μαύρη αιγυπτιακή λάσπη μπορεί να έδωσε την ιδέα μιας ευτελούς ουσίας με μεγάλες θρεπτικές και δημιουργικές δυνάμεις. Ασχέτως του αν αυτό αληθεύει ή όχι, γεγονός είναι ότι κατά τον δέκατο έκτο και τον δέκατο έβδομο αιώνα, η ιδέα είχε γίνει πολύ πιο περίπλοκη. Μερικοί συγγραφείς λένε ότι η πρωτογενής ύλη είναι μεταλλική, διότι είναι αδύνατο να δημιουργηθεί χρυσός από κάτι που δεν έχει μεταλλική βάση – οι ίδιοι όμως αφήνουν επίσης να εννοηθεί ότι η μορφή της μεταλλικής αυτής ύλης δεν μοιάζει με ό,τι εμείς συνήθως σκεπτόμαστε ως μέταλλο. Και σε μερικά κείμενα, η διαφορά μεταξύ της πρωτογενούς ύλης και της Λίθου, του τελικού δηλαδή προϊόντος της διαδικασίας, είναι δύσκολο να ορισθεί – κι εδώ το επαγωγικό συμπέρασμα φαίνεται να είναι ότι η Λίθος «απελευθερώνεται» από το ευτελές βασικό υλικό με την αλχημική διαδικασία, στο οποίο ήδη ενυπάρχει όταν ο αλχημιστής παίρνει να το επεξεργασθεί:

Η Ύλη βρίσκεται σε ένα πράγμα, από το οποίο και μόνο παρασκευάζεται η Λίθος μας... χωρίς καμιά πρόσμιξη. Και η ποιότητά της, η εμφάνιση και οι ιδιότητές της έχουν διατυπωθεί ως εξής: αποτελείται από τρία πράγματα, κι όμως είναι μόνο μία... Την λένε επίσης παγκόσμια Μαγνησία, ή σπόρο του κόσμου, από τον οποίο έλκουν την καταγωγή τους όλα τα φυσικά πράγματα. Οι ιδιότητές της είναι μοναδικές – γιατί πέρα απ’ τη θαυμαστή φύση και τη μορφή της, δεν είναι ούτε ζεστή ούτε ξηρή σαν τη γη, αλλά τέλεια συμμετρική... Όσον αφορά την εξωτερική της εμφάνιση, το σχήμα και τη μορφή, την ονομάζουν λίθο, αλλά όχι οποιαδήποτε λίθο... Βρίσκεται παντού και στα πάντα, αλλά σε όλη της την τελειότητα και πληρότητα μονάχα σε ένα πράγμα... Ο αδαής και ο αρχάριος νομίζουν ότι είναι το ευτελέστερο και αηδέστερο όλων των πραγμάτων. Πολλοί Σοφοί το αναζητούν, αλλά λίγοι το βρίσκουν – εκείνοι που βρίσκονται μακριά του το υποψιάζονται, κι εκείνοι που είναι κοντά το αποκτούν, το βλέπουν όλοι, αλλά το γνωρίζουν ελάχιστοι...(2)

Συνδέεται επίσης με τον Ουροβόρο , το κυκλικό ερπετό που έχει την ουρά του στο στόμα του. Η σύνδεση αυτή φαίνεται να είναι πολύ παλιά, αφού σε ένα αρχαίο ελληνικό κείμενο διαβάζουμε:

Ιδού το μυστήριο: το ερπετό Ουροβόρος είναι το σκεύασμα που στην εργασία μας καταβροχθίζεται και λιώνει, διαλύεται και μεταμορφώνεται με τη ζύμωση. Παίρνει χρώμα σκουροπράσινο από το οποίο προκύπτει το χρυσό. Από αυτό προέρχεται το κόκκινο, τ’ ονομαζόμενο χρώμα της κινναβάρεως – είναι το κιννάβαρι των φιλοσόφων.

Το στομάχι και η πλάτη του έχουν το χρώμα του κρόκου, το κεφάλι του είναι πράσινο σκούρο, τα τέσσερα πόδια του, τα τέσσερα ατελή μέταλλα (μόλυβδος, χαλκός, κασσίτερος, σίδηρος), τα τρία αυτιά του είναι τα τρία εξευγενισμένα αέρια (ίσως το αλάτι, ο υδράργυρος και το θείο).

Το Ένα δίνει το αίμα του στο Άλλο, και το Ένα γεννάει το Άλλο. Η Φύση ευφραίνεται μέσα στη φύση, η φύση μαγεύει τη φύση, η φύση θριαμβεύει στη φύση και η φύση καταλαβαίνει τη φύση, κι αυτό δεν προέρχεται από την αντίθεση μιας φύσης προς την άλλη, αλλά από την ίδια τη φύση, μέσω της αλχημικής διαδικασίας που γίνεται με φροντίδα και μεγάλη προσπάθεια(3).

Στο βιβλίο Η Δημιουργία Χρυσού από την Κλεοπάτρα (περίπου 100 μ.Χ.) υπάρχει σκίτσο του Ουροβόρου και επεξηγηματικό κείμενο που λέει: «Ένα είναι το Όλο και από εκείνο προέρχεται το Όλο και σ’ εκείνο βρίσκεται το Όλο και αν δεν περιέχει το Όλο δεν είναι τίποτα». Παρότι οι μετέπειτα αλχημιστές, ιδιαίτερα τον δέκατο έβδομο αιώνα, αναβίβασαν τη φιλοσοφία της εργασίας τους στο απόγειο της καλλιέργειάς της, όμως ακόμη βάσιζαν τη διαδικασία στην απλότητα και την ενότητα αυτής της πρότασης. Η μεταμόρφωση επέρχεται κυρίως δια του εξαγνισμού και της τελειοποίησης του αρχικού υλικού. Πρόκειται για μια δήλωση πίστεως στο ότι η θεϊκή σπίθα βρίσκεται μέσα σε κάθε άτομο, οσοδήποτε διεφθαρμένο και ευτελές κι αν φαντάζει στα μάτια μας.

_______________________

1) Στο Gloria Mundi (1526), απόσπασμα στον Read, Prelude to Chemistry

2) The Sophic Hydrolith (HM)

3) Μεταφρασμένο από το Collection des Anciens Alchimistes Grecs του Berthelot

CHERRY GILCHRIST

ΑΛΧΗΜΕΙΑ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΦΡΑΓΚΩ ΚΑΡΑΟΓΛΑΝ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ι. ΦΛΩΡΟΣ 1997