Μάιστερ Έκχαρτ – Jonathan Black

Ελάχιστα γνωρίζουμε για τον Μάιστερ Έκχαρτ, τον μυστηριώδη Γερμανό μυστικιστή του 13ου, όπως όμως ο σύγχρονος του Δάντης μπορεί να θεωρηθεί η πηγή της Αναγέννησης, έτσι και ο Έκχαρτ μπορεί να θεωρηθεί η πηγή της ευρύτερα αλλά βραδύτερα διαδιδόμενης Μεταρρύθμισης. Στο πρόσωπο του Έκχαρτ μπορούμε επίσης να δούμε την πηγή μιας νέας μορφής συνειδητότητας που έμελλε να οδηγήσει τη βόρεια Ευρώπη στην παγκόσμια κυριαρχία.

Γεννημένος στην Γκόθα της Γερμανίας το 1260, εισήλθε σε μια μονή Δομινικανών, έγινε ηγούμενος και εντέλει διαδέχτηκε τον Θωμά Ακινάτη στην έδρα της Θεολογίας στο Παρίσι. Το μεγαλεπίβολο έργο του Opus Tripartitum, εξίσου φιλόδοξο στη στόχευσή του με τη Summa Theologica, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Πέθανε μαχόμενος για τη ζωή του κατά τη διάρκεια της δίκης του ως αιρετικού.

Ορισμένα κηρύγματά του και κάποιες λιγοστές, διάσπαρτες ρήσεις του διασώθηκαν ως τις μέρες μας. Μερικά από αυτά μετέγραψαν κάτοικοι του Στρασβούργου. Ποτέ ως τότε δεν είχαν ακούσει να διατυπώνονται έννοιες όπως οι παρακάτω:

Προσεύχομαι στο Θεό να με απαλλάξει από το Θεό.

Αν δεν υπήρχα εγώ, δε θα υπήρχε ούτε ο Θεός.

Αν δεν υπήρχα εγώ, ο Θεός δεν θα ήταν Θεός.

Ο Θεός είναι εντός, και εμείς είμαστε εκτός.

Ο οφθαλμός δια του οποίου βλέπω το Θεό και ο οφθαλμός δια του οποίου με βλέπει ο Θεός είναι ο ίδιος οφθαλμός.

Εκείνος είναι Εκείνος επειδή Εκείνος δεν είναι Εκείνος. Αυτό δεν μπορεί να το κατανοήσει ο εξωτερικός άνθρωπος αλλά μόνο ο εσωτερικός.

Βρες τον ένα πόθο πίσω από όλους τους πόθους.

Ο Θεός είναι στο σπίτι. Εμείς είμαστε που βγήκαμε περίπατο.

Μέσα από το τίποτε γίνομαι αυτό που είμαι.

Μόνο το χέρι που σβήνει μπορεί να γράψει την αλήθεια.

Όλα αυτά ακούγονται εκπληκτικά σύγχρονα. Ίσως μάλιστα, προς κατάπληξή σας, θα μπορούσατε να τα ακούσετε σήμερα από το στόμα του τοπικού σας ιερέα.

Όπως οι διδάσκαλοι του Ζεν, ο Μάιστερ Έκχαρτ επιδιώκει να μας απομακρύνει απότομα από τους παγιωμένους τρόπους σκέψης, ενίοτε με ρήσεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν κενές νοήματος.

Επίσης διδάσκει έναν ανατολικού τύπου διαλογισμό ο οποίος προϋποθέτει αποστασιοποίηση από τον υλικό κόσμο και ταυτόχρονα κένωση του νου. Υποστηρίζει πως όταν όλες οι δυνάμεις αποσυρθούν από τη σωματική μορφή και τις σωματικές τους λειτουργίες, όταν ο άνθρωπος αποκοπεί από τις αισθήσεις, τότε «βυθίζεται στη λήθη των πραγμάτων και του εαυτού του».

Όπως η βουδιστική «κενότητα», η λήθη αυτή είναι ένα κενό που εμπεριέχει άπειρες και ανεξάντλητες δυνατότητες, και επομένως είναι ένας χώρος αναγέννησης και δημιουργίας. Είναι επίσης ένα μέρος δύσκολο και επικίνδυνο. Ο Έκχαρτ έδειχνε το δρόμο όχι της παρηγοριάς για μια σκληρή, καταπιεσμένη ζωή, όχι των καθυστερημένων ανταμοιβών, αλλά μια παράξενη διάσταση δοκιμασίας όπου εισέρχεται κανείς με δική του ευθύνη, την «έρημο της Θεότητας όταν δεν υπάρχει κανείς στο σπίτι».

Όπως ο Μωάμεθ, όπως ο Δάντης, ο Έκχαρτ έχει άμεση προσωπική εμπειρία των πνευματικών κόσμων. Συχνά τα όσα κομίζει από αυτούς δεν είναι ό,τι θα ανέμενε κανείς. Ιδού μια εκτενέστερη εκδοχή της ρήσης που μνημονεύσαμε προηγουμένως.

«Όταν φοβάσαι να πεθάνεις και γαντζώνεσαι από τη ζωή, θα δεις δαίμονες να σου την αφαιρούν διασπαράσσοντάς την. Αν έχεις γαληνέψει εσωτερικά, θα δεις ότι οι δαίμονες είναι στην πραγματικότητα άγγελοι που σε ελευθερώνουν από τη γη. Τα μόνα πράγματα που σε καίνε είναι αυτά που δε θέλεις να αποχωριστείς, οι μνήμες σου, οι δεσμοί σου».

Ο Έκχαρτ ενίοτε μνημονεύεται ως ένας από τους «δώδεκα υψηλούς Διδασκάλους των Παρισίων», μια φράση που μας θυμίζει τις αρχαίες παραδόσεις περί κρυμμένων διδασκάλων και μαθητών, τη Μεγάλη Λευκή Αδελφότητα, τους Τριάντα Έξι Δίκαιους της καμπαλιστικής παράδοσης, την Αδελφότητα της Στέγης του Κόσμου, τον Εσώτερο Κύκλο των Μυστών ή τους Εννέα Αγνώστους. Σύμφωνα με τις αρχαίες παραδόσεις, οι τρόποι άμεσης βίωσης των πνευματικών κόσμων παραδίδονται από διδάσκαλο σε μαθητή μέσω μιας αλυσίδας μεταβίβασης. Στην ανατολή η αλυσίδα αυτή αποκαλείται ενίοτε σατσόνγκ. Δεν πρόκειται απλώς για πληροφορίες που μεταδίδονται προφορικά, αλλα για μια μαγική διαδικασία μέθεξης μεταξύ διανοιών. Σε κάτι παρόμοιο μπορεί να θεωρηθεί ότι αναφέρεται ο Πλάτων όταν χρησιμοποιεί τον όρο μίμησις. Στην Αλληγορία του Σπηλαίου, καλεί το μαθητή του να πλάσει μια φανταστική εικόνα η οποία θα επιδράσει στο νου του με έναν τρόπο που υπερβαίνει τα στενά όρια του λογικού. Κατά τον Πλάτωνα, τα άριστα κείμενα – αναφέρεται στα ποιήματα του Ησίοδου – ασκούν μια υπνωτιστική μαγεία που χρησιμοποιείται ως όχημα για τη μετάδοση της γνώσης.

Ένας γνωστός μου μυημένος μου διηγήθηκε πως, όταν νεαρός ζούσε ακόμη στη Νέα Υόρκη, τον επισκέφθηκε μια μέρα ο Διδάσκαλός του, σχεδίασε έναν κύκλο πάνω στο τραπέζι και τον ρώτησε τι έβλεπε.

«Μια επιφάνεια τραπεζιού», απάντησε εκείνος.

«Καλώς», είπε ο Διδάσκαλος. «Τα μάτια ενός νέου πρέπει να είναι στραμμένα προς τα έξω». Κατόπιν, χωρίς να πει τίποτε άλλο, έγειρε προς τα εμπρός και άγγιξε με το προτεταμένο δάχτυλό του το φίλο μου στο μέτωπο, ανάμεσα στα μάτια.

Αμέσως ο κόσμος έσβησε και ο φίλος μου θαμπώθηκε από ένα όραμα: του φάνηκε ότι είδε μια ψυχρή, λευκή θεά της Σελήνης που κρατούσε ένα κρανίο και ένα ροζάριο. Είχε έξι πρόσωπα, με τρία μάτια το καθένα.

Η θεά άρχισε να χορεύει και ο φίλος μου έχασε την αίσθηση του χρόνου. Ύστερα από λίγο το όραμα άρχισε να ξεθωριάζει και να συρρικνώνεται, ώσπου έγινε μια κηλίδα και εξαφανίστηκε.

Ο φίλος μου, ωστόσο, γνώριζε ότι με κάποιον τρόπο εξακολουθούσε να ζει μέσα του σαν φλεγόμενος σπόρος, και θα ζούσε μέσα του για πάντα.

«Το είδες;» τον ρώτησε ο Διδάσκαλός του.

Στο άκουσμα αυτής της ιστορίας συγκλονίστηκα, διότι γνώριζα ότι βρισκόμουν πολύ κοντά στην αλυσίδα της μυστικής μεταβίβασης.

Jonathan Black

Η Μυστική Ιστορία του Κόσμου

Μετάφραση Νάσος Κυριαζόπουλος Δ.Φ.

Εκδόσεις BELL 2011