Τρία Ποιήματα: Υστεροφημία / Ηλύσια / Φθορά – Κώστας Καρυωτάκης

Υστεροφημία

Το θάνατό μας χρειάζεται η άμετρη γύρω φύση

και τον ζητούν τα πορφυρά στόματα των ανθών.

Αν έρθει πάλιν η άνοιξη, πάλι θα μας αφήσει,

κ’ ύστερα πια μήτε σκιές δεν είμεθα σκιών.

Το θάνατό μας καρτερεί το λαμπρός φως του ήλιου.

Τέτοια θα δούμε ακόμη μια δύση θριαμβική,

κ’ ύστερα φεύγουμεν από τα βράδια του Απριλίου,

στα σκοτεινά πηγαίνοντας βασίλεια πέρα ’κει.

Μόνο μπορεί να μείνουμε κατόπι μας οι στίχοι,

δέκα μονάχα στίχοι μας να μείνουμε, καθώς,

τα περιστέρια που σκορπούν οι ναυαγοί στην τύχη,

κι όταν φέρουν το μήνυμα δεν είναι πια καιρός.

Ηλύσια

(Τόσο πολύ τα σώματα κουράστηκαν,

που ελύγισαν, εκόπηκαν στα δύο.)

Κι έφυγαν οι ψυχές, πατούνε μόνες των,

αργά, τη χλόη σαν ανοιχτό βιβλίο.

(Τα σώματα κυλούν χάμου, συσπείρονται

στρεβλωμένα.) Και φαίνονται στο βάθος

τριαντάφυλλα κρατώντας, να πηγαίνουνε

με τ’ όνειρο οι ψυχές και με το πάθος.

(Χώμα στο χώμα γίνονται τα σώματα.)

Μα κείθε απ’ τον ορίζοντα, σαν ήλιοι

δύουν οι ψυχές, τον ουρανό που φόρεσαν,

ή σαν απλά χαμόγελα σε χείλη.

Φθορά

Στην άμμο τα έργα στήνονται μεγάλα των ανθρώπων,

και σαν παιδάκι τα γκρεμίζει ο Χρόνος με το πόδι.

THE HAUNTED PALACE – ΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΩΜΕΝΟ ΠΑΛΑΤΙ – EDGAR ALLAN POE

In the greenest of our valleys

By good angels tenanted,

Once a fair and stately palace—

Radiant palace—reared its head.

In the monarch Thought’s dominion,

It stood there!

Never seraph spread a pinion

Over fabric half so fair!

Banners yellow, glorious, golden,

On its roof did float and flow

(This—all this—was in the olden

Time long ago)

And every gentle air that dallied,

In that sweet day,

Along the ramparts plumed and pallid,

A wingèd odor went away.

Wanderers in that happy valley,

Through two luminous windows, saw

Spirits moving musically

To a lute’s well-tunèd law,

Round about a throne where, sitting,

Porphyrogene!

In state his glory well befitting,

The ruler of the realm was seen.

And all with pearl and ruby glowing

Was the fair palace door,

Through which came flowing, flowing, flowing

And sparkling evermore,

A troop of Echoes, whose sweet duty

Was but to sing,

In voices of surpassing beauty,

The wit and wisdom of their king.

But evil things, in robes of sorrow,

Assailed the monarch’s high estate;

(Ah, let us mourn!—for never morrow

Shall dawn upon him, desolate!)

And round about his home the glory

That blushed and bloomed

Is but a dim-remembered story

Of the old time entombed.

And travellers, now, within that valley,

Through the red-litten windows see

Vast forms that move fantastically

To a discordant melody;

While, like a ghastly rapid river,

Through the pale door

A hideous throng rush out forever,

And laugh—but smile no more.

***

Μέσα στην πιο θαλερή από τις κοιλάδες μας,

που μόνον άγγελοι καλοί την κατοικούσαν,

κάποτε ένα ωραίο μεγαλόπρεπο παλάτι,

αχτιδοβόλο ένα παλάτι ύψωνε την κορφή του.

Στης αρχόντισσας Σκέψης το βασίλειο,

- εκεί ήτανε στημένο -

ποτέ του Σεραφείμ δεν εξεδίπλωσε φτερούγια

πάνω από χτίσμα ούτε μισό σαν τούτο ωραίο.

Σημαίες στο κίτρινο της δόξας χρώμα, το χρυσό,

ξεχύναν και κυμάτιζαν ψηλά στο ακρόπυργό του,

(Αυτά – όλα αυτά – γινόντανε σ’ έναν παλιό καιρό,

σ’ απόμακρο παλιό καιρό),

και κάθε ανάλαφρο αγέρι που παιχνίδιζε

μέσ’ στη γλυκιάν ημέρα,

γύρω στα σημαιοστόλιστα αχνά τείχη,

σα φτερωμένον άρωμα περνούσε.

Περάτες της χαρούμενης κοιλάδας

μέσ’ από δυο ξανοίγαν παραθύρια,

πνεύματα που σαλεύαν ρυθμικά

σ’ ενός λαγούτου αψεγάδιαστους κανόνες,

γύρω από ένα θρόνο που στεκάμενος

(Πορφυρογέννητος)

ανάμεσα σε μιαν ακολουθία που ταίριαζε στη δόξα του,

του βασιλείου ο Κύριος εθωριόταν.

Κι από μαργαριτάρι και ρουμπίνι, πάνου ως κάτου,

του ωραίου του παλατιού ξάστραφτε η θύρα

και μέσαθέ της κύλαε, κύλαε, κύλαε

κι ολοένα αχτιδοβόλα

ένας εσμός από Ήχους, οπού το γλυκό τους έργον

ήτανε μοναχά να τραγουδούνε

με φωνές ανυπέρβλητου ενός κάλλους

το πνεύμα και την άμετρη σοφία του βασιλιά τους.

Όμως, στοιχεία ολέθρου, πένθιμους χιτώνες φορεμένα,

έβαλαν πόδι στου μονάρχη το βασίλειο,

(Ω, ας θρηνήσουμε, γιατί αυριανό ξημέρωμα

για τον έρημο αυτόν δε θα φωτίσει).

Κι ολόγυρα στην κατοικία του η Δόξα,

οπού πορφυρομάνιαζε κι ανθούσε,

δεν είναι πια παρά θαμπή ιστορία

από παλιό πολύ καιρό θαμμένη.

Και τώρα όσοι διαβαίνουν την κοιλάδα

μέσ’ από προρφυρόχρωμα παράθυρα θωρούνε,

κάτι μορφές τεράστιες, που σαλεύουνε φανταστικά

σε μιας παράτονης τους ήχους μελωδίας,

ενώ σα μαύρο βιαστικό ποτάμι,

μέσ’ από την αχνόθωρη τη θύρα,

ξεχύνεται ακατάσχετα κι απαίσιον ένα πλήθος,

που σαρκάζει, μα ποτέ του δε θα χαμογελάσει.

Edgar Allan Poe

ΕΝΤΓΚΑΡ ΠΟΕ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1831 – 1849

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΝΙΚΟΣ ΠΡΟΕΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

ΣΕΛΙΔΕΣ 1991

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ ΕΚΔΟΣΕΙΣ Κ. ΚΟΡΟΝΤΖΗ

Η ΓΕΦΥΡΑ – ΣΟΦΙΑ ΑΝΤΖΑΚΑ

Ο ύπνος του ήταν ανώμαλος εκείνη τη νύχτα. Ό,τι πήγαινε να βυθιστεί στη λήθη, μια ώθηση από την πλευρά της μνημοσύνης τίναζε τον ύπνο από τα βλέφαρά του και τον ανάγκαζε να κλωθογυρίζει μέσα του το αίνιγμα της μεσαίας περιοχής.

«Γιατί μου φέρθηκε έτσι ο Σίσυφος; Γιατί δεν με μύησε και στα μυστήρια της μεσαίας περιοχής; Μήπως επειδή είναι ιεροφάντης μόνο της Λήθης; Αλλά τότε γιατί μου φανέρωσε ορισμένα πράγματα για τη Μνημοσύνη;» σκεπτόταν συνέχεια.

Επιχείρησε να βγάλει άκρη μόνος του.

«Τι μπορεί να βρίσκεται ανάμεσα στη Λήθη και τη Μνημοσύνη; Αυτές οι δύο μοιάζουν με τους δύο πόλους της Γης, ή κάποιου πλανήτη, ή οποιασδήποτε σφαίρας. Η Λήθη βρίσκεται στο Ναδίρ, στην ανυπαρξία, η Μνημοσύνη στο Ζενίθ, στην αιωνιότητα. Τι θα μπορούσε να είναι ενδιάμεσα; Στον ισημερινό, σαν να λέγαμε; Να πω ένα κράμα Λήθης – Μνημοσύνης; Αν δει κανείς διανοητικά το πράγμα, έτσι φαίνεται να είναι. Αλλά αυτή η λύση δεν μιλάει στο είναι μου. Δεν αγγίζει καμμιά χορδή μέσα μου».

Τον βασάνιζαν κι άλλες, παρόμοιες σκέψεις. Στράφηκε στη Φυσική και άντλησε αρκετά παραδείγματα από την περιοχή της. Κανένα δεν τον ικανοποίησε. Πάντα έμενε με ένα αίσθημα εκκρεμότητας. Του έλειπε η σιγουριά ότι πατούσε σε στέρεο έδαφος.

Όταν πήγε η ώρα 6.30’ το απόγευμα, δεν τον χωρούσε το σπίτι. Κάτι τον έσπρωχνε να πάει να χτυπήσει την πόρτα του Σίσυφου.

Έτσι, γύρω στις 7.00 βρέθηκε να χτυπά το κουδούνι του φίλου του. Χτύπησε, ξαναχτύπησε, τίποτα. Ήταν έτοιμος πια να φύγει όταν άνοιξε η πόρτα, σαν από μόνη της, χωρίς θόρυβο. Περίμενε να δει τον Σίσυφο, αλλά δεν είδε κανέναν. Απορημένος, έκλεισε πίσω του την πόρτα και τράβηξε για το σαλόνι. Εκεί βρήκε τον Σίσυφο να κάθεται με Ολύμπιο ύφος, σε μια ψηλή πολυθρόνα, σαν σε θρόνο. Το σαλόνι κολυμπούσε στο ημίφως. Σκιές ταξίδευαν στα μάτια και στο πρόσωπο του Σίσυφου.

Δεν σηκώθηκε από τη θέση του για να υποδεχτεί τον Φίλο. Δεν κινήθηκε καν. Έμοιαζε σαν να περίμενε την επίσκεψή του. Υπήρχε κάτι τόσο στην ατμόσφαιρα του Σίσυφου όσο και του σαλονιού, που έδεσε τη γλώσσα του Φίλου. Σαν μαγνητισμένος προχώρησε και κάθησε σ’ ένα χαμηλό σκαμνί αντικρυστά στον Σίσυφο. Ήταν σίγουρος ότι ο Σίσυφος γνώριζε τον λόγο της επίσκεψής του.

Έπεσε μαι πυκνή σιγή. Αρκετά δυσβάσταχτη για τον Φίλο. Τελικά, σήκωσε τα μάτια και ατένισε τον Σίσυφο σαν να τον ικέτευε να του μιλήσει. Και τότε, ο Ολύμπιος μίλησε.

«Βρισκόμαστε επάνω σε μια μεγάλη κα φαρδιά γέφυρα. Κόσμος πολύς κινείται πλάι μας, όπως και σ’ όλο το μήκος και το πλάτος της γέφυρας. Ένα ρεύμα βαδίζει προς τα κάτω κι ένα άλλο προς τα πάνω. Κανένας τους δεν διακρίνει ότι κινούνται επάνω σε μια γέφυρα. Σ’ αυτήν επάνω γεννιούνται και σ’ αυτήν πεθαίνουν. Να, τώρα καμμιά δεκαριά που έφτασαν στο κιγκλίδωμα της γέφυρας. Είναι απελπισμένοι από τον ανόητο συμφυρμό. Σκύβουν και κυττούν κάτω. Και αντικρύζουν μια σκοτεινή, βελούδινη περιοχή. Τους υποσχεται να λησμονήσουν τη γέφυρα αν βυθιστούν στο σκοτεινό της βελούδο. Τους βλέπεις; Πέφτουν. Έχουν κερδίσει τη Λήθη της ύπαρξης. Να τώρα δύο άλλοι που ψηλαφίζουν τα κάγκελα της γέφυρας, από την αντίθετη μεριά. Ούτε αυτοί αντέχουν τον συμφυρμό της γέφυρας. Σκύβουν και κυττούν προς τα κάτω. Και βλέπουν φως, άπλετο φως. Αν πέσουν στη φωτεινή περιοχή, όλες τους οι απορίες θα φωτιστούν. Αλλά επειδή τότε θα γνωρίζουν, θα αναλάβουν ευθύνες. Δεν θα μπορούν ποτέ να τη λησμονήσουν. Θα έχουν κερδίσει τη Μνημοσύνη του φωτός, του εαυτού τους, των άλλων».

Η φωνή του Σίσυφου ήταν βαθειά, υποβλητική. Διαπερνούσε τον Φίλο ως το κόκκαλο.

«Λίγοι γνωρίζουν ότι το μεγάλο προνόμιο της γέφυρας είναι η Εκλογή. Γι’ αυτό ελάχιστοι το χρησιμοποιούν. Οι δυσαρεστημένοι. Και έχουν, καθώς βλέπεις, δύο δυνατότητες εκλογής. Ή το Φως, ή το Σκοτάδι. Ή τη Μνημοσύνη ή τη Λήθη».

«Και η γέφυρα, τι είναι η γέφυρα;» ακούστηκε η φωνή του Φίλου να ρωτά με αγωνία.

«Η γέφυρα είναι η Ζωή. Και η Ζωή θάλεγα πως μοιάζει με πεταλούδα. Έχει έναν κορμό και δύο φτερά που τον πλαισιώνουν. Το ένα μαύρο, το άλλο φωτεινό. Αλλά ο κόσμος, δεν βλέπει τα φτερά. Ζωή είναι, γι’ αυτούς το κορμί της πεταλούδας. Είναι παραδομένοι στη μοίρα τους, μια μοίρα γέννησης και θανάτου, χωρίς διέξοδο. Αν κανενός ανοίξουν τα μάτια και αντιληφτεί ή τη μια ή την άλλη διέξοδο, αυτόματα γνωρίζει και την ύπαρξη της αντίθετης. Και τότε καλειται να εκλέξει. Αυτό είναι το μόνο καλό που έχει η Ζωή. Όλα τ’ άλλα είναι εφήμερα μονοδιάστατα, δεν υπερβαίνουν τον καθημερινό άνθρωπο και την πεζότητα της Ζωής. Μόνο η Λήθη και η Μνημοσύνη δίνουν την υπέρβαση στον άνθρωπο, αφού τον μεταφέρουν έξω από το ανθρώπινο στοιχείο, το τόσο ασφυκτικά πεπερασμένο».

Ο Φίλος τον άκουγε με κάτι σαν κατάνυξη.

«Και δεν έχουν καμμιά χαρά οι άνθρωποι οι παγιδευμένοι στη γέφυρα;» ρώτησε με αγωνία.

«Πως δεν έχουν;» ήρθε η απάντηση του Σίσυφου με αρκετή δόση χλεύης και ειρωνείας. «Έχουν τους σεξουαλικούς ερεθισμούς, τη φόρτιση και την εκτόνωση του πέους. Έχουν και τη διαιώνιση της δυστυχίας τους με την τεκνογονία. Λίγο είναι αυτό;»

Ο Φίλος καταντράπηκε. Και η αιτία ήταν ότι πολύ συχνά γινόταν έρμαιο σεξουαλικών ερεθισμών, άρα ανήκε στους ανερμάτιστους ανθρώπους της γέφυρας.

«Άκουσε ακόμα και τούτο», συνέχισε ο Σίσυφος. Στη γέφυρα, συναντιούνται και συμπλέκονται, αόρατα, η Λήθη με τη Μνημοσύνη, το Φως με το Σκοτάδι, η απόλυτη Παρουσία με την απόλυτη Απουσία. Η κάθε μια έχει τις ιδιότητές της. Ευνόητο είναι, λοιπόν, να συμπλέκονται κι αυτές. Και το κράμα αυτό διαπερνά τους ανθρώπους της γέφυρας που δεν είναι σε θέση να κάνουν διακρίσεις. Γι’ αυτό η ζωή τους είναι αντιφατική. Αρκεί να παρατηρήσεις τη σεξουαλική τους ζωή».

«Και ποιες είναι οι ιδιότητες της κάθε μιας;»

«Θα περιοριστώ στην περιοχή του σεξουαλισμού. Η Λήθη ωθεί προς τη λησμονιά με όχημα τα γεννητικά όργανα. Η Μνημοσύνη αναστέλλει αυτή την ώθηση, προσπαθώντας να σπρώξει στην αντίθετη κατεύθυνση. Γι’ αυτό η σεξουαλική ζωή των ανθρώπων της γέφυρας χαρακτηρίζεται από σύγκρουση και ένταση».

Όσο κι αν ο Φίλος ένιωθε καινούργιες απορίες να γεννιούνται μέσα του, κάτι τον προειδοποιούσε ότι ο Σίσυφος δεν είχε σκοπό να πει περισσότερα.

Έπειτα από μια μικρή παύση, που του φάνηκε αιώνας, ο Φίλος διέκρινε στα μάτια του Σίσυφου ότι η συνάντησή τους είχε φτάσει στο τέλος της.

Σηκώθηκε με ανορθωμένο το εσωτερικό του. Περίεργο, δεν ένιωθε πια καμμιάν απόσταση να τον χωρίζει από τον Σίσυφο. Λες και δεν υπήρχε πια ούτε μύστης, ούτε μυούμενος. Έδωσαν τα χέρια σαν ισότιμοι.

«Θα σου φανερώσω τώρα κι άλλο ένα, μικρό μυστικό», έκανε ο Σίσυφος, καθώς συνόδευε τον Φίλο στην εξώθυρα.

«Ποιο;» ρώτησε ανυπόμονα ο Φίλος.

«Το όνομά σου είναι η σφραγίδα της φύσης σου, όπως και το δικό μου της δικής μου».

Σαν σε αστραπή, θυμήθηκε ο Φίλος τα λόγια της Τριατίμα: «Θεόφιλος, αυτός που αγαπά τον Θεό».

Ο Σίσυφος συνέχισε:

«Η Μνημοσύνη είναι Θεία Περιοχή».

Ο Φίλος κύτταξε τον Σίσυφο κι ανατρίχιασε καθώς έφερε στο νου του την αιώνια τιμωρία του μυθικού προσώπου. Αυτό σήμαινε ότι ο Σίσυφος διαρκώς θα έχανε τα αποτελέσματα των προσπαθειών του. Θα άγγιζε τη Λήθη και αμέσως μετά θα την έχανε, γυρίζοντας στον μισητό γι’ αυτόν κόσμο της γέφυρας.

ΣΟΦΙΑ Ζ. ΑΝΤΖΑΚΑ

ΔΟΣΙΛΗΘΟ ΠΕΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΠΑΓΕΙΡΙΑ 1991

Η Υποδοχή & Η Υποδοχή ως εκμαγείο και ως μητέρα του γίγνεσθαι – Τίμαιος – Πλάτων

Κείμενο

ἡ δ' οὐ̂ν αὐ̂θις ἀρχὴ περὶ του̂ παντὸς ἔστω μειζόνως τη̂ς πρόσθεν διῃρημένη: τότε μὲν γὰρ δύο εἴδη διειλόμεθα, νυ̂ν δὲ τρίτον ἄλλο γένος ἡμι̂ν δηλωτέον. τὰ μὲν γὰρ δύο ἱκανὰ ἠ̂ν ἐπὶ τοι̂ς ἔμπροσθεν λεχθει̂σιν, ἓν μὲν ὡς παραδείγματος εἰ̂δος ὑποτεθέν, νοητὸν καὶ ἀεὶ κατὰ ταὐτὰ ὄν, μίμημα δὲ

[49a] παραδείγματος δεύτερον, γένεσιν ἔχον καὶ ὁρατόν. τρίτον δὲ τότε μὲν οὐ διειλόμεθα, νομίσαντες τὰ δύο ἕξειν ἱκανω̂ς: νυ̂ν δὲ ὁ λόγος ἔοικεν εἰσαναγκάζειν χαλεπὸν καὶ ἀμυδρὸν εἰ̂δος ἐπιχειρει̂ν λόγοις ἐμφανίσαι. τίν' οὐ̂ν ἔχον δύναμιν καὶ φύσιν αὐτὸ ὑποληπτέον; τοιάνδε μάλιστα: πάσης εἰ̂ναι γενέσεως ὑποδοχὴν αὐτὴν οἱ̂ον τιθήνην. εἴρηται μὲν οὐ̂ν τἀληθές, δει̂ δὲ ἐναργέστερον εἰπει̂ν περὶ αὐτου̂, χαλεπὸν

[49b] δὲ ἄλλως τε καὶ διότι προαπορηθη̂ναι περὶ πυρὸς καὶ τω̂ν μετὰ πυρὸς ἀναγκαι̂ον τούτου χάριν: τούτων γὰρ εἰπει̂ν ἕκαστον ὁποι̂ον ὄντως ὕδωρ χρὴ λέγειν μα̂λλον ἢ πυ̂ρ, καὶ ὁποι̂ον ὁτιου̂ν μα̂λλον ἢ καὶ ἅπαντα καθ' ἕκαστόν τε, οὕτως ὥστε τινὶ πιστῳ̂ καὶ βεβαίῳ χρήσασθαι λόγῳ, χαλεπόν. πω̂ς οὐ̂ν δὴ του̂τ' αὐτὸ καὶ πῃ̂ καὶ τί περὶ αὐτω̂ν εἰκότως διαπορηθέντες ἂν λέγοιμεν; πρω̂τον μέν, ὃ δὴ νυ̂ν ὕδωρ ὠνομάκαμεν, πηγνύμενον ὡς δοκου̂μεν λίθους καὶ γη̂ν γιγνόμενον

[49c] ὁρω̂μεν, τηκόμενον δὲ καὶ διακρινόμενον αὐ̂ ταὐτὸν του̂το πνευ̂μα καὶ ἀέρα, συγκαυθέντα δὲ ἀέρα πυ̂ρ, ἀνάπαλιν δὲ συγκριθὲν καὶ κατασβεσθὲν εἰς ἰδέαν τε ἀπιὸν αὐ̂θις ἀέρος πυ̂ρ, καὶ πάλιν ἀέρα συνιόντα καὶ πυκνούμενον νέφος καὶ ὁμίχλην, ἐκ δὲ τούτων ἔτι μα̂λλον συμπιλουμένων ῥέον ὕδωρ, ἐξ ὕδατος δὲ γη̂ν καὶ λίθους αὐ̂θις, κύκλον τε οὕτω διαδιδόντα εἰς ἄλληλα, ὡς φαίνεται, τὴν γένεσιν. οὕτω δὴ τούτων οὐδέποτε

[49d] τω̂ν αὐτω̂ν ἑκάστων φανταζομένων, ποι̂ον αὐτω̂ν ὡς ὂν ὁτιου̂ν του̂το καὶ οὐκ ἄλλο παγίως διισχυριζόμενος οὐκ αἰσχυνει̂ταί τις ἑαυτόν; οὐκ ἔστιν, ἀλλ' ἀσφαλέστατα μακρῳ̂ περὶ τούτων τιθεμένους ὡ̂δε λέγειν: ἀεὶ ὃ καθορω̂μεν ἄλλοτε ἄλλῃ γιγνόμενον, ὡς πυ̂ρ, μὴ του̂το ἀλλὰ τὸ τοιου̂τον ἑκάστοτε προσαγορεύειν πυ̂ρ, μηδὲ ὕδωρ του̂το ἀλλὰ τὸ τοιου̂τον ἀεί, μηδὲ ἄλλο ποτὲ μηδὲν ὥς τινα ἔχον βεβαιότητα, ὅσα

[49e] δεικνύντες τῳ̂ ῥήματι τῳ̂ τόδε καὶ του̂το προσχρώμενοι δηλου̂ν ἡγούμεθά τι: φεύγει γὰρ οὐχ ὑπομένον τὴν του̂ τόδε καὶ του̂το καὶ τὴν τῳ̂δε καὶ πα̂σαν ὅση μόνιμα ὡς ὄντα αὐτὰ ἐνδείκνυται φάσις. ἀλλὰ ταυ̂τα μὲν ἕκαστα μὴ λέγειν, τὸ δὲ τοιου̂τον ἀεὶ περιφερόμενον ὅμοιον ἑκάστου πέρι καὶ συμπάντων οὕτω καλει̂ν, καὶ δὴ καὶ πυ̂ρ τὸ διὰ παντὸς τοιου̂τον, καὶ ἅπαν ὅσονπερ ἂν ἔχῃ γένεσιν: ἐν ᾡ̂ δὲ ἐγγιγνόμενα ἀεὶ ἕκαστα αὐτω̂ν φαντάζεται καὶ πάλιν ἐκει̂θεν ἀπόλλυται,
[50a] μόνον ἐκει̂νο αὐ̂ προσαγορεύειν τῳ̂ τε του̂το καὶ τῳ̂ τόδε προσχρωμένους ὀνόματι, τὸ δὲ ὁποιονου̂ν τι, θερμὸν ἢ λευκὸν ἢ καὶ ὁτιου̂ν τω̂ν ἐναντίων, καὶ πάνθ' ὅσα ἐκ τούτων, μηδὲν ἐκει̂νο αὐ̂ τούτων καλει̂ν. ἔτι δὲ σαφέστερον αὐτου̂ πέρι προθυμητέον αὐ̂θις εἰπει̂ν. εἰ γὰρ πάντα τις σχήματα πλάσας ἐκ χρυσου̂ μηδὲν μεταπλάττων παύοιτο ἕκαστα εἰς ἅπαντα, δεικνύντος δή τινος αὐτω̂ν ἓν καὶ ἐρομένου

[50b] τί ποτ' ἐστί, μακρῳ̂ πρὸς ἀλήθειαν ἀσφαλέστατον εἰπει̂ν ὅτι χρυσός, τὸ δὲ τρίγωνον ὅσα τε ἄλλα σχήματα ἐνεγίγνετο, μηδέποτε λέγειν ταυ̂τα ὡς ὄντα, ἅ γε μεταξὺ τιθεμένου μεταπίπτει, ἀλλ' ἐὰν ἄρα καὶ τὸ τοιου̂τον μετ' ἀσφαλείας ἐθέλῃ δέχεσθαί τινος, ἀγαπα̂ν. ὁ αὐτὸς δὴ λόγος καὶ περὶ τη̂ς τὰ πάντα δεχομένης σώματα φύσεως. ταὐτὸν αὐτὴν ἀεὶ προσρητέον: ἐκ γὰρ τη̂ς ἑαυτη̂ς τὸ παράπαν οὐκ ἐξίσταται δυνάμεως--δέχεταί τε γὰρ ἀεὶ τὰ πάντα, καὶ

[50c] μορφὴν οὐδεμίαν ποτὲ οὐδενὶ τω̂ν εἰσιόντων ὁμοίαν εἴληφεν οὐδαμῃ̂ οὐδαμω̂ς: ἐκμαγει̂ον γὰρ φύσει παντὶ κει̂ται, κινούμενόν τε καὶ διασχηματιζόμενον ὑπὸ τω̂ν εἰσιόντων, φαίνεται δὲ δι' ἐκει̂να ἄλλοτε ἀλλοι̂ον--τὰ δὲ εἰσιόντα καὶ ἐξιόντα τω̂ν ὄντων ἀεὶ μιμήματα, τυπωθέντα ἀπ' αὐτω̂ν τρόπον τινὰ δύσφραστον καὶ θαυμαστόν, ὃν εἰς αὐ̂θις μέτιμεν. ἐν δ' οὐ̂ν τῳ̂ παρόντι χρὴ γένη διανοηθη̂ναι τριττά, τὸ μὲν

[50d] γιγνόμενον, τὸ δ' ἐν ᾡ̂ γίγνεται, τὸ δ' ὅθεν ἀφομοιούμενον φύεται τὸ γιγνόμενον. καὶ δὴ καὶ προσεικάσαι πρέπει τὸ μὲν δεχόμενον μητρί, τὸ δ' ὅθεν πατρί, τὴν δὲ μεταξὺ τούτων φύσιν ἐκγόνῳ, νοη̂σαί τε ὡς οὐκ ἂν ἄλλως, ἐκτυπώματος ἔσεσθαι μέλλοντος ἰδει̂ν ποικίλου πάσας ποικιλίας, του̂τ' αὐτὸ ἐν ᾡ̂ ἐκτυπούμενον ἐνίσταται γένοιτ' ἂν παρεσκευασμένον εὐ̂, πλὴν ἄμορφον ὂν ἐκείνων ἁπασω̂ν τω̂ν ἰδεω̂ν ὅσας

[50e] μέλλοι δέχεσθαί ποθεν. ὅμοιον γὰρ ὂν τω̂ν ἐπεισιόντων τινὶ τὰ τη̂ς ἐναντίας τά τε τη̂ς τὸ παράπαν ἄλλης φύσεως ὁπότ' ἔλθοι δεχόμενον κακω̂ς ἂν ἀφομοιοι̂, τὴν αὑτου̂ παρεμφαι̂νον ὄψιν. διὸ καὶ πάντων ἐκτὸς εἰδω̂ν εἰ̂ναι χρεὼν τὸ τὰ πάντα ἐκδεξόμενον ἐν αὑτῳ̂ γένη, καθάπερ περὶ τὰ ἀλείμματα ὁπόσα εὐώδη τέχνῃ μηχανω̂νται πρω̂τον του̂τ' αὐτὸ ὑπάρχον, ποιου̂σιν ὅτι μάλιστα ἀώδη τὰ δεξόμενα ὑγρὰ τὰς ὀσμάς: ὅσοι τε ἔν τισιν τω̂ν μαλακω̂ν σχήματα ἀπομάττειν ἐπιχειρου̂σι, τὸ παράπαν σχη̂μα οὐδὲν ἔνδηλον ὑπάρχειν ἐω̂σι, προομαλύναντες δὲ ὅτι λειότατον ἀπεργάζονται.

[51a] ταὐτὸν οὐ̂ν καὶ τῳ̂ τὰ τω̂ν πάντων ἀεί τε ὄντων κατὰ πα̂ν ἑαυτου̂ πολλάκις ἀφομοιώματα καλω̂ς μέλλοντι δέχεσθαι πάντων ἐκτὸς αὐτῳ̂ προσήκει πεφυκέναι τω̂ν εἰδω̂ν. διὸ δὴ τὴν του̂ γεγονότος ὁρατου̂ καὶ πάντως αἰσθητου̂ μητέρα καὶ ὑποδοχὴν μήτε γη̂ν μήτε ἀέρα μήτε πυ̂ρ μήτε ὕδωρ λέγωμεν, μήτε ὅσα ἐκ τούτων μήτε ἐξ ὡ̂ν ταυ̂τα γέγονεν: ἀλλ' ἀνόρατον εἰ̂δός τι καὶ ἄμορφον, πανδεχές, μεταλαμβάνον

[51b] δὲ ἀπορώτατά πῃ του̂ νοητου̂ καὶ δυσαλωτότατον αὐτὸ λέγοντες οὐ ψευσόμεθα. καθ' ὅσον δ' ἐκ τω̂ν προειρημένων δυνατὸν ἐφικνει̂σθαι τη̂ς φύσεως αὐτου̂, τῃ̂δ' ἄν τις ὀρθότατα λέγοι: πυ̂ρ μὲν ἑκάστοτε αὐτου̂ τὸ πεπυρωμένον μέρος φαίνεσθαι, τὸ δὲ ὑγρανθὲν ὕδωρ, γη̂ν τε καὶ ἀέρα καθ' ὅσον ἂν μιμήματα τούτων δέχηται.

Μετάφραση

Η Υποδοχή

Θα ξεκινήσουμε τη νέα περιγραφή του σύμπαντος από μια πληρέστερη ταξινόμηση. Ενώ στην πρώτη μας προσπάθεια είχαμε διακρίνει δύο βασικά είδη, τώρα πρέπει να προσθέσουμε ένα νέο, τρίτο είδος. Τα δύο είδη αρκούσαν για την προηγούμενη έκθεση. Το πρώτο είχε εκληφθεί ως το υπόδειγμα, νοητή και αιωνίως αμετάβλητη οντότητα. Το δεύτερο ως η μίμηση του υποδείγματος, οντότητα που έχει γεννηθεί και είναι ορατή. Δεν διακρίναμε ποτέ τρίτο είδος, γιατί πιστεύαμε ότι τα δύο ήταν αρκετά. Τώρα όμως φαίνεται ότι η πορεία των συλλογισμών μάς αναγκάζει να επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε και ένα τρίτο είδος, δύσκολο και σκοτεινό. Ποια είναι όμως η φυσική του δικαιοδοσία; Τι πρέπει να υποθέσουμε γι’ αυτό; Κατά πρώτο λόγο, το εξής: είναι η υποδοχή κάθε γέννησης, λειτουργεί σαν τροφός.

Ό,τι είπαμε είναι η αλήθεια, χρειάζεται όμως να εκφραστούμε πιο καθαρά. Το θέμα είναι ούτως ή άλλως δύσκολο, και η δυσκολία μας μεγαλώνει γιατί είμαστε υποχρεωμένοι, πριν προχωρήσουμε, να θίξουμε ένα πρώτο πρόβλημα σχετικό με τη φωτιά και τα άλλα στοιχεία. Δεν είναι εύκολο να πει κανείς ποιο από αυτά πρέπει να ονομαστεί πραγματικά «νερό» και όχι «φωτιά», ή ποιο μπορεί να πάρει οποιοδήποτε όνομα και όχι όλα τα ονόματα ταυτόχρονα ή διαδοχικά, είναι επομένως δύσκολο να χρησιμοποιήσει αξιόπιστη και σίγουρη γλώσσα. Πως λοιπόν να μιλήσουμε για την ίδια την Υποδοχή, με τι όρους; Και τι θα μπορούσαμε να σκεφτούμε για τα στοιχεία, πριν προχωρήσουμε;

Ας πάρουμε πρώτα αυτό που αποκαλούμε «νερό». Όταν στερεοποιείται, νομίζουμε πως το βλέπουμε να γίνεται πέτρες και γη. Όταν πάλι διαλύεται και διαχέεται, γίνεται άνεμος και αέρας. Ο αέρας όταν αναφλέγεται γίνεται φωτιά. Αντιστρόφως, όταν η φωτιά συμπτυχθεί και σβήσει, δείχνει να ξαναπαίρνει τη μορφή του αέρα. Ο αέρας, πάλι, όταν συγκεντρωθεί και πυκνώσει δίνει τα σύννεφα και την ομίχλη, από αυτά με μεγαλύτερη σύμπτυξη παράγεται το τρεχούμενο νερό και από το νερό η γη και οι πέτρες – έτσι ώστε τελικά να φαίνεται πως η γέννηση μεταδίδεται κυκλικά από το ένα στο άλλο.

Εφόσον λοιπόν είναι σαφές ότι αυτά δεν παρουσιάζονται ποτέ με την ίδια μορφή, δεν υποτιμά τη νοημοσύνη του όποιος υποστηρίζει με επιμονή ότι κάποιο από αυτά είναι το οποιοδήποτε και όχι άλλο; Αντιθέτως, πολύ πιο ασφαλής μέθοδος προσέγγισης είναι η εξής: όποτε βλέπουμε κάτι να βρίσκεται σε διαρκή μεταβολή, για παράδειγμα μια φωτιά, δεν πρέπει να αποκαλούμε αυτό το πράγμα «φωτιά», αλλά ό,τι είναι σε κάθε περίπτωση τέτοιο. Ούτε να λέμε «αυτό το πράγμα είναι νερό» αλλά «αυτό που είναι πάντοτε τέτοιο είναι νερό». Ούτε πρέπει να κατονομάζουμε, σαν να του αποδίδουμε σταθερότητα, κανένα άλλο πράγμα από όσα μπορούμε να δείξουμε χρησιμοποιώντας λέξεις όπως «αυτό εδώ» και «εκείνο εκεί», και να νομίζουμε ότι έτσι ορίζουμε κάτι. Γιατί στο μεταξύ αυτό έχει φύγει, χωρίς να περιμένει να περιγραφεί με εκφράσεις όπως «αυτό εδώ», «εκείνο εκεί» ή με οποιαδήποτε άλλη έκφραση που θα απέδιδε μονιμότητα σε αυτού του είδους τα πράγματα. Δεν πρέπει λοιπόν να αποκαλούμε αυτά τα πράγματα με τα συγκεκριμένα ονόματα, αλλά να ονομάζουμε έτσι αυτό που είναι τέτοιο και που πάντοτε επανέρχεται παρόμοιο σε καθεμία και σε όλες τις περιπτώσεις. Άρα η λέξη «φωτιά» αρμόζει σε αυτό που είναι τέτοιο στο διηνεκές, και το ίδιο ισχύει για όλα όσα υπόκεινται στο γίγνεσθαι. Μόνον όταν μιλάμε για εκείνο μέσα στο οποίο συντελείται πάντοτε η γένεση του καθενός από αυτά, που εμφανίζονται και από όπου ύστερα εξαφανίζονται, μόνο για εκείνο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις εκφράσεις «αυτό εδώ» και «εκείνο εκεί». Δεν πρέπει όμως ποτέ να του αποδίδουμε κάποιον ποιοτικό χαρακτηρισμό, όπως θερμό ή λευκό ή οποιοδήποτε άλλο από τα αντίθετα και όλα όσα προκύπτουν από αυτα.

Η Υποδοχή ως εκμαγείο και ως μητέρα του γίγνεσθαι

Θα προσπαθήσω όμως τώρα να σας δώσω μια πιο καθαρή εικόνα αυτού που θέλω να πω. Υποθέστε ότι κάποιος έχει κατασκευάσει από χρυσό όλα τα δυνατά γεωμετρικά σχήματα, αλλά, αντί να σταματήσει, συνεχίζει διαρκώς να πλάθει νέα από το υλικό των παλαιοτέρων. Αν τώρα έρθει κάποιος και, δείχνοντας ένα από τα σχήματα, ρωτήσει τι ακριβώς είναι, η πλησιέστερη στην αλήθεια απάντηση είναι ότι είναι χρυσός. Δεν πρέπει ποτέ να απαντήσουμε με τρόπο που να δίνει την εντύπωση ότι το τρίγωνο και όλα τα άλλα σχήματα που πλάθονταν μέσα στον χρυσό εξακολουθούν να υπάρχουν, ενώ έχουν ήδη μετασχηματιστεί. Μάλλον πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι αν, με κάποια επιφύλαξη, μπορέσουμε να το περιγράψουμε παρόμοιο με τριγωνικό.

Το ίδιο ισχύει και για την οντότητα που δέχεται όλα τα σώματα. Πρέπει πάντοτε να της αποδίδεται η ίδια ονομασία. Γιατί δεν ξεφεύγει ποτέ και στο παραμικρό από τη δική της δικαιοδοσία – δέχεται αιωνίως τα πάντα, χωρίς ωστόσο η ίδια να αφομοιώνει ποτέ ούτε και το ελάχιστο από τα χαρακτηριστικά που έχουν τα εισερχόμενα. Λειτουργεί επομένως ως φυσικό εκμαγείο για το καθετί. Εκμαγείο που κινείται και αναδιαμορφώνεται από τα εισερχόμενα, έτσι ώστε εξαιτίας τους να δημιουργείται η εντύπωση ότι κατά καιρούς αλλοιώνεται. Όσο για τα εισερχόμενα και τα εξερχόμενα, αυτά αποτελούν μιμήσεις των αιωνίων όντων, αποτυπώματά τους που έχουν ληφθεί με δυσνόητο και θαυμαστό τρόπο – και τον οποίο για την ώρα προσπερνούμε.

Τώρα λοιπόν πρέπει να διακρίνουμε τρία είδη όντων: το πρώτο είναι αυτό που γεννιέται, το δεύτερο είναι αυτό μέσα στο οποίο γεννιέται, και το τρίτο είναι αυτό προς το οποίο εξομοιώνεται με τη γέννησή του. Μπορούμε επομένως να παρομοιάσουμε την Υποδοχή με τη μητέρα, το Υπόδειγμα με τον πατέρα, και την οντότητα που αναφύεται ανάμεσά τους με το παιδί. Πρέπει όμως να αντιληφθούμε ότι, για να μπορέσει το αποτύπωμα να παρουσιάσει όλη την ποικιλία των δυνατών μορφών, η μοναδική λύση είναι η κατάλληλη προετοιμασία της ίδιας της Υποδοχής μέσα στην οποία θα έρθει να σχηματιστεί το αποτύπωμα. Κι αυτό σημαίνει ότι η Υποδοχή πρέπει να είναι απολύτως απαλλαγμένη από όλες τις μορφές που μέλλει να δεχθεί απ’ έξω. Γιατί, αν διατηρούσε ομοιότητα με κάποιο από τα εισερχόμενα, κάθε φορά που θα υποδεχόταν το αντίθετο ή το εντελώς διαφορετικό, θα το παραμόρφωνε αφού θα περενέβαλλε τη δική της όψη. Επομένως, αυτό που θα δεχθεί στο εσωτερικό του τα πάντα πρέπει να είναι απαλλαγμένο από κάθε μορφή, όπως ακριβώς η βάση των αρωματικών ουσιών, την οποία οι αρωματοποιοί προετοιμάζουν προσεκτικά πριν ξεκινήσουν την παρασκευή των αρωμάτων, φροντίζοντας ώστε τα υγρά που θα δεχθούν τις οσμές να είναι τελείως άοσμα. Ή πάλι, όπως κάνουν όσοι επιχειρούν να αποτυπώσουν σχέδια σε μια μαλακή επιφάνεια, λειαίνοντας την στον ύψιστο βαθμό ώστε να μην αφήσουν επάνω της το παραμικρό ίχνος σχήματος. Κατά τον ίδιο λοιπόν τρόπο, και αυτό που θα λειτουργήσει επανειλημμένα ως κατάλληλη απ’ άκρη σ’ άκρη υποδοχή των ομοιωμάτων όλων των αιωνίων όντων πρέπει να είναι εντελώς ξένο προς κάθε μορφή. Κατά συνέπεια, για τη μητέρα και την Υποδοχή όλων όσα έχουν γεννηθεί ορατά και εν γένει αισθητά δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε τα ονόματα «γη», «αέρας», «φωτιά» και «νερό», ούτε κάποιο παράγωγο ή συνθετικό τους. Δεν κινδυνεύουμε αντίθετα να διαψευστούμε αν πούμε ότι πρόκειται για μια οντότητα αόρατη και άμορφη, ικανή να δέχεται τα πάντα, ότι η επικοινωνία της με το νοητό είναι ιδιαίτερα δύσκολη και ότι είναι εξαιρετικά δύσληπτη. Αν στηριχθούμε απλώς σε όσα έχουμε ήδη πει και επιχειρήσουμε να προσεγγίσουμε τη φύση της, μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα το εξής: ως φωτιά εμφανίζεται κάθε φορά εκείνο το μέρος της που έχει εκπυρωθεί, ως νερό εκείνο που έχει υγρανθεί, και ως γη ή αέρας εμφανίζονται τα μέρη που έχουν δεχθεί τις αντίστοιχες απεικονίσεις.

ΠΛΑΤΩΝ

ΤΙΜΑΙΟΣ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΛΦΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΛΙΣ 1995