Το αιώνιο πένθος του Έντγκαρ Πόε - Marie Bonaparte

Ένα ποίημα του Έντγκαρ Πόε μας δίνει το κλειδί της παράξενης στάσης του απέναντι στη γυναίκα, μιας στάσης καμωμένης από μια περιπαθή κλίση και μαζί από μια τρομαγμένη αντιπάθεια.

Θέλω να πω για το Ουλαλούμ αυτό το αστρικό και επιτάφιο ποίημα που το ‘γραψε κάτω από την άμεση επίδραση του θανάτου της Βιρτζίνια.

Θυμάται ο καθένας πως σ’ αυτό το ποίημα ο ποιητής βλέπει τον εαυτό του να περιπλανιέται με την ψυχή, την ψυχή του, ανάμεσα «σε μια τιτανική δενδροστοιχία από κυπαρίσσια» μια νύχτα του Οκτώβρη. Ένα άστρο υψώνεται στον ορίζοντα. Είναι η Αφροδίτη. Κι ο ποιητής θέλει να πορευτεί προς το άστρο. Η ψυχή, τρομαγμένη, τον συγκρατεί. Μα αυτός, δίχως τη θέλησή της προχωρεί. Ωστόσο, στο τέλος της δενδροστοιχίας, «τους σταματά η πόρτα ενός τάφου», που είναι ο τάφος της αγαπημένης νεκρής του ποιητή. Ουλαλούμ!

Είναι τόσο διάφανος ο συμβολισμός του ποιήματος αυτού, ώστε συγγραφείς, αμύητοι στην ψυχανάλυση, μπόρεσαν αμέσως να τον ξεδιαλύνουν.

Μια πεθαμένη γυναίκα εμπόδιζε τον Έντγκαρ να βαδίσει προς το φυσιολογικό έρωτα, τον φυσικό και τον ψυχικό, που συμβολίζεται από το άστρο της Αφροδίτης.

Ο Χέρβι Άλεν, ο πιο έγκυρος βιογράφος του Πόε, βλέπει σ’ αυτή την πεθαμένη, τη Βιρτζίνια. Εμείς, όμως, ξέρουμε πως ο τάφος του Ουλαλούμ έκλεινε κι άλλες πεθαμένες γυναίκες.

Κάτω από τη Βιρτζίνια ήταν η Φράνσις Άλαν. Και κάτω απ’ αυτήν η Ελένη Στάναρντ. Και ολότελα στο βάθος, η μεγάλη κι αποφασιστική νεκρή, η μητέρα του ποιητή Ελίζαμπεθ Άρνολντ. Αυτή και μόνη, στην πορεία του γιου της προς το άστρο της Αφροδίτης, θα είχε αρκετή δύναμη για να του σταθεί, νικηφόρα, εμπόδιο στο ένστικτο και στη φύση και να τον κάνει να σταματήσει.

Η ίδια πρόσκαιρη οφθαλμαπάτη, παίρνοντας τη μεταβίβαση για το πρωτότυπό της, υπαγόρευσε στον Μποντλέρ την ερμηνεία του για την παράξενη διαγωγή του Έντγκαρ Πόε την παραμονή του γάμου του με την κυρία Ουίτμαν. Είναι γνωστό πως την ώρα που οι άδειες του γάμου ήταν έτοιμες και η κυρία Ουίτμαν είχε βάλει όρο του γάμου να μην ξαναπιεί ο Πόε αλκοόλ από κει και πέρα, τούτος φανερώθηκε μπροστά της σε κατάσταση μέθης, ή, τουλάχιστον, με μια βιαιότητα που παράσταινε ένα κακό μεθύσι. Ο Μποντλέρ έγραψε πως ο Πόε το έκανε τούτο επίτηδες, για ν’ αποφύγει αυτό το γάμο και να μείνει πιστός στη μνήμη της αγαπημένης του Βιρτζίνια. Ο ίδιος συλλογισμός θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί γι την εξήγηση της τελευταίας του φυγής την παραμονή του γάμου του με την κυρία Σελτον.

Μα και στα δύο αυτά περιστατικά, είναι κάτι που χρειάζεται διόρθωση. Δεν είναι συνειδητά που ο Πόε φέρθηκε έτσι, μα σπρωγμένος από κίνητρα σκοτεινά και ασυνείδητα. Και την αφοσίωση αυτή την κρατούσε, όχι για τη Βιρτζίνια, την τελευταία από τις νεκρές, που θρηνούσε, μα για τη μητέρα του την Ελίζαμπεθ, την πρώτη χρονολογικά από τις πεθαμένες που το πένθος τους ήταν μοιραίο να το κρατήσει σ’ όλη του τη ζωή.

Αληθινά, η ζωή του Έντγκαρ Πόε πέρασε ολάκερη σ’ ένα αιώνιο πένθος. Δικαιολογημένο, λοιπόν, το πως πέρασε ολάκερη τη ζωή του μαυροντυμένος σαν τον κόρακά του. Επάνω απ’ όλες τις ώρες της ζωής του αντηχούσε το περίφημο «Nevermore», το ποτέ πια, που γεμίζει το διάλογο του πουλιού με τον θρηνητικό εραστή της Ελεονόρας.

Marie Bonaparte

Η λανθάνουσα νεκροφιλία στο έργο του Έντγκαρ Πόε

Μετάφραση Άλλυ Δρακουλίδη

Εκδόσεις Αιγόκερως 1982