Η Χτυπημένη - Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Εις του Γιάννη της Παντελούς το στενό έβγαινε μία καντίνα*, με τον λευκόν φερετζέν και το γιασμάκι της, και τούτο πολύ συχνά, σχεδόν κάθε μήνα. Την είδε δύο φορές με τα μάτια της η γριά Παντελού, και ο υιός της ο Γιάννης, και διάφοροι άλλοι γείτονες. Ήτον ένα κατάλυμα, παλαιά οικία καταρρεύσασα, χωριζόμενη δια του στενού από της οικίας εν η κατώκει η γραία μετά του υιού της και της νύμφης της, είτα ένας αυλόγυρος έρημος, μ’ ένα φούρνον, τον οποίον από πολλού έπαυσε να κολλά η γερόντισσα, και δύο ετοιμόρροποι οικίσκοι ακατοίκητοι, όλα έρημα και σκοτεινά.

Της νύμφης της, της Γιάνναινας, «της είχεν έρθει άτυχα», εβεβαίου η γριά Παντελού. Μίαν εσπέραν, οπού είχε καταβή εις το κατάλυμα μοναχή της, βλέπει έξαφνα την καντίναν, λευκόπεπλον, με το μέτωπον, την ρίνα και τας σιαγόνας σκεπασμένα, με τα όμματα σπινθηροβολούντα, κι εκάθητο ως καλή νοικοκυρά εις την αγκωνήν του ερειπίου, επί τινος λίθου, καπνίζουσα το μικρό τσιμπουκάκι της· και πως της έπρεπε τω όντι!  Ήτον άλλως η μόνη οικοκυρά του μέρους, διότι, αφού ο χώρος είχε μείνει από ετών έρημος ανθρώπων, επόμενον ήτο να ευρεθή μία καντίνα να λάβη κατοχήν. Η παράδοσις έλεγεν ότι, το πάλαι, ότε είχον οικήσει Τούρκοι εν τη νήσω, ο χώρος ούτος και πολλά κύκλω οικόπεδα ανήκον εις έναν Αράπην, όστις έτρεφεν ουκ ολίγας γυναίκας, και το κατάλυμα τούτο ήτον ακριβώς το χαρέμι του. Είναι αληθές ότι των Τούρκων οι νεκροί γίνονται την νύκτα ζωντανοί σκύλοι, αλλ’ ίσως η μία των γυναικών του Αράπη να ήτο εις το κρυπτόν χριστιανή, και αν και εξεβαπτίσθη διά της μετά του απίστου κοινωνίας, δεν είχε κατορθώσει να γίνει εντελώς Τούρκισσα.

Άμα είδε το απίστευτον θέαμα η πτωχή γυνή, έτρεξε με τρεμούσας κνήμας, με την γλώσσαν κρεμάμενην έξω, λευκή ως σινδών, έτρεξεν επάνω εις την οικίαν, κι έπεσεν αμέσως εις την στρωμνήν, πυρέσσουσα. «Της ήρθε άτυχα». Είχε χτυπηθή. Και δεν της επήρε μεν η καντίνα την μιλιά της, διότι με την γλώσσαν παραλυθείσαν δεν εδυνήθη ν’ αρθρώση κραυγήν, αλλ’ έμεινε τραυλή διά βίου. Επί τρεις μήνας και πλέον την εδιάβαζεν ο ιερεύς της Παναγίας της Κεχρεάς, και κατ’ αρχάς αι φωναί της ήσαν ακατάληπτοι. Ύστερον όμως ο τραυλισμός εμετριάσθη, και ηδύνατο μετά δυσκολίας να εκφράζη τι επεθύμει. Αλλά πέπλος βαθύς ηπλώθη επί της διανοίας της, όμοιος μ’ εκείνον, όστις έκρυπτε τους χαρακτήρας της μορφής της καντίνας.

Η πενθερά της «την είχε ’μόσιμο», τόσο πολύ την ηγάπα. Και την ηγάπα δημόσια, εις το φανερόν, δεν το έκρυπτεν. Η γειτόνισσά της η γρηά Περμάχου, ηγανάκτει και διεμαρτύρετο κατά της τόσης αδυναμίας της ομήλικός της προς την ασθενήν νύμφην. Διότι η πτωχή Γιάνναινα, τριακοντούτις γυνή, ωχρά, αναιμική εξ αρχής, εφύλαττε την στρωμνήν επί μήνας, επί μήνας πολλούς, μετά την όψιν του φαντάσματος. Της έλεγεν· 

- Ε! σαν πεθάνη, και τι τάχα; Θα ξελευτερωθή…. 

Αλλ’ η γραία Παντελού ούτε αστεϊσμού χάριν ηδύνατο ν’ ακούση τοιαύτην ευχήν εκφερομένην. Ν’ αποθάνη η νύμφη της; Μη γένοιτο! Και είχεν άλλην νύμφην ;

Και όμως μ’ όλους τους απαίσιους κρωγμούς της γριάς Περμάχου, η Παντελού δεν έπαυε να την έχη έμπιστον, να της λέγη όλα τα μυστικά της. Μιαν πρωίαν, έλθουσα παρά την θύραν της καλύβης, όπου κατώκει η απαίσιος γραία, υπό την φυλλορροούσαν κληματαριάν, της είπεν ότι η νύμφη της είχε περάσει τη νύκτα πολύ άσχημα, ότι δις ήλθεν εις κίνδυνον, ότι «ακόμη λίγο και θελά σώσει», ότι εξύπνησαν τα μεσάνυκτα τον εφημέριον διά να την μεταλάβη, και ότι μόλις τώρα τα χαράγματα ησύχασεν ολίγον και απεκοιμήθη. Αλλ’ ότι ακόμη είναι φόβος, φόβος και κίνδυνος.

Στρέψασα τότε η γριά Περμάχου πολυσήμαντον βλέμμα προς την συνηλικιώτιν και ομότριχά της, της λέγει·

- Σα σ’ ακούω γειτόνισσα! Θα φάη κι άλλη ψωμί!..

Εν τούτοις η ταλαίπωρος γυνή υπέφερε και ήτον αξία οίκτου. Έπασχεν από συνεχή πνιγμονήν, είχε λήρους, λιποθυμίας, παραμιλήματα, έκλαιε κι εκόπτετο άνευ αιτίας, παννυχί, υπό τον σκληρόν εφιάλτην. Ετραύλιζεν, ετραύλιζε πάντοτε. Εφώναζε αίφνης: «Να την! την βλέπω!».  Εφαντάζετο ότι βλέπει πάντοτε την καντίνα με τον φερετζέν και με το τσιμπουκάκι της. Έκραζεν, έξυπνος ή κοιμώμενη, την κόρην της, παιδίσκην επταετή: «Έλα, μικλό μου! Κατελνιώ μου! καλδιά μ’ πονεί…».  Και η μικρά ήρχετο πλησίον της και την ενηγκαλίζετο. Η κορασίς αυτή ήτο απαράλλακτον αντίτυπον της μητρός της, μικρογραφία της αυτής εικόνος. Μακρά, ισχνή, λευκοτάτη, κηρόπλαστος. Εν τούτοις  η μάμμη της δεν την ηγάπα. Επροτίμα τον αδελφόν της, τον μικρόν Πολυχρονάκην, τετραετές παιδίον «με τέσσερα μάγουλα», ακριβές αντίγραφον του πατρός του.

Ο χρηστός ούτος νοικοκύρης, γεωργοκτηματίας εκ των πρώτων της νήσου, επαρχιακός σύμβουλος, βραχύσωμος, παχύς, προγάστωρ, επανήρχετο πάντοτε την εσπέραν από το χωράφι (συνήθως ήρχετο πολύ μετά την δύσιν του ήλιου, ενίοτε δύο ώρες νύχτα ), κουρασμένος, πεινασμένος, ολιγόλογος, αλλ’ όχι και οργίλος ούτε παράξενος.  Δεν ηρώτα ποτέ την πάσχουσαν πώς επέρασε την ημέραν, αλλά και δεν εγόγγυζε ποτέ ούτε παρεπονείτο διατί να είναι άρρωστη. Είχεν εργασίας, είχε σχέδια, ειργάζετο ο ίδιος, αλλά και δεν έπαυε να έχει παραγυιούς, να δανείζεται και να πληρώνει ημεροκάματα. Είχε δύο-τρείς ελαιώνας λαμπρούς, φθονετούς, κι εύρισκε τους δανειστάς προθύμους. Εφαντάζετο ότι η προθυμία αυτή ήτο εκ σεβασμού και αβροφροσύνης προς αυτόν, ως πρόκριτον εκ καλής οικογενείας του τόπου. Όλον τον χρόνον δεν του έλειπαν οι εργάται. Είχε δύο βουνά ολόκληρα να καλλιεργήση. Είχε να ξανοίξη, να ξεσκαλώση, να θαμνέψη, να βοτανίση, να φυτέψη, να θηλιάση, να οργώση. Έπειτα είχε να συγκομίση τους καρπούς, να εκθλίψη τα έλαια, να πατήση τας σταφυλάς. «Καιρός του φυτεύσαι και καιρός του εκτίλαι».  Εδανείζετο λοιπόν κι επλήρωνε. Έλεγε «παίρνοντας και δίνοντας». Συνήθειαν δεν είχε να λογαριάζεται ποτέ, αν και έδιδεν εις τους τόκους ό,τι του επερίσσευεν. Οι δανεισταί του, ως εκ της οφειλομένης αβροφροσύνης προς αυτόν, ως εκ προγόνων προεστώτα του τόπου, δεν τω έλεγαν ποτέ: «Έλα να λογαριασθής». Δεν εφαντάζετο ότι όλα και όλα τα χρέη του θα υπερέβαινον ποτέ τα χίλια τάλληρα. Εις την πρώτην ελαιοφορίαν είχε σκοπόν να τα εξοφλήση όλα. αλλά μίαν εσπέραν πολύ δυσαρέστως εξεπλάγη όταν, επανελθών από το χωράφι, εύρεν εις την θύραν του τοιχοκολλημένην αγωγήν «περί πληρωμής δραχ. 19.892 και 85% εντόκως, από της επιδόσεως μέχρι εξοφλήσεως». Ο αυθάδης κλητήρ, όστις μόνος αυτός ετόλμησε να λησμονήση την οφειλομένην προς τον απόγονον των προεστώτων αβρότητα, παρεπονέθη ότι δεν εύρισκε ποτέ τον εναγόμενον, ότι ήτον αιωνίως εις το χωράφι, ότι ποτέ ούτε κατά Κυριακήν δεν κατέβαινεν εις την αγοράν, και επειδή αι γυναίκες δεν ήξευραν να υπογράψουν ούτε ήθελαν να δεχθούν το έγγραφον, προεικάζουσαι ότι θα ήτο φοβερόν τι, εκόλλησε την αγωγήν επί της θύρας, κι επήγε να πίη το ορεκτικόν του.

Και είναι παραδεδεγμένον ότι μία δυστυχία δεν έρχεται ποτέ μόνη της. Μόλις είχε παρέλθει μην από του ανεξηγήτου παθήματος της γυναικός του, και η αγωγή τού εκοινοποιήθη. Εννοείται ότι, αν και ήτο επαρχιακός σύμβουλος, δεν ενόει τίποτε από δικαστικά πράγματα, και οι δικολάβοι τον εξεμεταλλεύοντο όπως ήθελαν αυτοί. Έπαυσε τους εργάτας δια να πληρώνη τους δικηγόρους. Η γριά Παντελού ήλθεν εις την ακμήν να μετανοήση ότι έπαυσε να κολλά τον φούρνον, ας ήτο και μήτηρ συμβούλου επαρχιακού. Δεν της ήρκουν τα άλλα βάσανα, είχε και την γραίαν στρίγλαν την γειτόνισσάν της, ήτις δεν έπαυε να επαναλαμβάνει την σκληράν επωδόν: «Θα φάει κι άλλη ψωμί!»

Και αυτή, την νύμφην της, «την είχε ’μόσιμο». Ηδύνατο ν’ ακούει τοιούτον κακόηχον κρωγμόν;

Μίαν ημέραν έχασε την υπομονήν και της λέγει˙

- Για να σου πω γειτόνισσα, δε μ’ αρέσει να μ’ το λες αυτό.

Τότε η γραία στραφείσα τής απεκρίθη˙

- Το ξέρω δα πως αμόνεις στ’ όνομά της, γειτόνισσα˙ μα ησύχασε, το όνομα της δε θα χαθή!

Ήτον ημέρα Κυριακή προ της Χριστού Γεννήσεως, και η γριά Παντελού, επιστρέψασα εκ της λειτουργίας, όπου είχεν ακούσει τις «γενεές δεκατέσσαρες» ανέβη εις την οικίαν. Η ασθενής ανέκειτο επί της στρώμνης παρά την εστίαν, και η μικρά Αικατερίνη καθημένη παρά το προσκέφαλόν της τής εκράτει την χείρα. Η γριά Περμάχου είχεν έλθει να κάμει την συνήθη πρωϊνήν επίσκεψιν, να δώση κανέν ψευτογιατρικόν εις την πασχούσαν και να πίη την φασκομηλιά της με το πετιμέζι. Οκλάζουσα εις μίαν γωνίαν αντίκρυ της εστίας, ομοία με την κουκουβάγια, προσήλου τους μεγάλους οφθαλμούς της επί την ασθενή, και κατεμέτρει τους προϊόντας βαθμούς της φθοράς επί του προσώπου της. Είτα ηγείρετο και κατέβαινεν εις την καλύβην της, και η γριά Παντελού, την προέπεμπε συνήθως μέχρι της κλίμακος. Τότε η Περμάχου επανελάμβανε ταπεινή τη φωνή την προφητείαν της, «ότι θα φάη κι άλλη ψωμί», η δε γραία διεμαρτύρετο ασθενώς κατά της επιμονής της.

Και την ημέρα εκείνην το αυτό συνέβη, και το παράδοξον, ότι μόλις εσηκώθη η Περμάχου, ευχομένη «περαστικά» κατά το σύνηθες, και η ασθενής εστήλωσε τα ώτα, προσβλέπουσα δια της ημικλείστου μεινάσης θύρας προς τον εξώστην, καθ’ ην διεύθυνσιν εξήλθον αι δύο γραίαι. Ήκουσε τους ψιθυρισμούς των, και η όψις της έγινε πελιδνοτέρα ή όσον ήτο. Διέκρινεν άρα την δύσηχον φράσιν της γραίας κακομάντιδος;

Στραφείσα τότε προς την κόρην της, μετά κόπου και δυσκολίας της είπε τραυλίζουσα˙

- Αχ ! παιδί μου, εγώ έχω ως τώλα πεθελά, και συ από δω κι εμπλός θα έχεις… Και εστάθη.

-Τι θα έχω ; ηρώτησε μετά παιδικής περιέργειας η παιδίσκη.

Η ασθενής ανένευσεν, ως να ήθελε να είπη· «Άφησέ τα τώρα, δεν είναι καιρός». Αλλ’ η μικρά επέμεινε·

- Τι θα έχω, μητέρα;

- Τι να σου πω, παιδί μου, εψιθύρισεν η πάσχουσα, ο Θεός ξέλει...

Ίσως ήθελε να είπη «μητρυιάν», αλλά δεν είχε το θάρρος ν’ αρθρώση την λέξιν.

- Γιατί, μητέρα, επανέλαβεν η παιδίσκη, είπες πως έχεις πεθερά, σαν να μην είσ’ ευχαριστημένη. Και δε σ’ αγαπάει η μαμίτσα μου ;

Η ασθενής έσεισε την κεφαλήν , αλλά δεν είπε λέξιν.

- Η μαμίτσα μου, μητέρα, την ακούω εγώ πολλές φορές, που λέει της θεια-Περμάχους πως σ’ έχει ’μόσιμο. Δεν μου λες, μητέρα, τι θα πει αυτό, να έχει κανείς έναν άνθρωπο ’μόσιμο;

- Θα πη, παιδί μου, εμορμύρησεν η ημίπληκτος, πως αόνει τάχα στ’ όνομά του.

Η κορασίς δεν ενόησεν εντελώς.

- Και τι θα πη ν’ αμόνει στ’ όνομά του;

- Θα πη να παίλνη όλκο στ’ όνομά του, πώς λένε καμπόσοι μα το Θεό, μα την Παναγιά….

- Α! κι η μαμίτσα μου αμόνει στ’ όνομά σου ;

- Θεός ξέλει….

- Την άκουσα, μητέρα, να το λέει της θεια-Περμάχους, κι η θεια-Περμάχου της έλεγε… 

Η ασθενής έκαμε κίνημα όχι περιεργείας ή ανυπομονησίας δια ν’ ακούση, αλλά μάλλον αποτροπιασμού όπως μη ακούση τα λεγόμενα. Η μικρά εξηκολούθησε χωρίς να εννοήση·

- …Της έλεγε: «Ε! γειτόνισσα, γειτόνισσα! θα φάη κι άλλη ψωμί….». Δε μου λες, μητέρα, τι θα πη να φάη κι άλλη ψωμί; Αλλ’ η δύστηνος γυνή είχε γίνει πελιδνοτάτη, και τα όμματά της είχον την αλαμπή εκείνην στιλπνότητα, την οποίαν ο λαός ονομάζει βασίλεμα των ματιών, και οι οδόντες της έμειναν συνεσφιγμένοι.

- Τι έχεις, μητέρα, τι έχεις ; έκραξεν η Αικατερίνη.

Την στιγμήν εκείνην επέστρεψεν η γραία Παντελού, αφού είχε προπέμψει μέχρι της κλίμακος την γηραιάν φίλην της.

- Κουράγιο, νυφούλα μου, κουράγιο, είπεν ιδούσα την έκτακτον ωχρότητά της, και μη μαντεύουσα τι είχε λεχθή. Η ασθενής κατέβαλεν υπεράνθρωπον αγώνα, και συνήλθε. Δεν εξέφερε κανέν παράπονο. Εβίασεν εαυτήν να μειδιάση προς την πενθεράν και προς το θυγάτριόν της. Η γραία επανέλαβε και πάλιν·

- Δεν έχεις τίποτε. Κουράγιο νυφούλα μου, κουράγιο !

Πτωχή γυνή! Υπέφερεν ως μάρτυς. Είχε γίνει θύμα της άγαν ταύτης φιλοστοργίας της πενθεράς της. Τόσον την ηγάπα, ώστε την είχεν απομακρύνει από τους εξ αίματος συγγενείς της. Δεν επέτρεπεν εις την μητέρα και τας αδελφάς της να έλθωσι να την νοσηλεύσωσιν. Αυταί αι ίδιαι παρεπονούντο πικρώς κατά της ομαίμονος, την απεκάλουν ξεχωρισμένην. Έλεγαν ότι η πενθερά της κατώρθωσε να την ξεχωρίση από τον κόσμο. Η γραία έβαλε μαναφούκια και εις τα δύο μέρη. Εις εκείνας έλεγεν ότι η νύμφη της δεν τας θελει να έρχωνται και ότι είναι μία παράξενη, μία ανάποδη… Εις ταύτην παρίστα ότι η μήτηρ της και αι αδελφαί της την εδυσφήμουν πάντοτε, και διά τούτο τας κατηράτο εξ όλης ψυχής: «Οι λοχεμένες, οι στειρεμένες, οι αχρόνιαστες. Αντί να χαρούν που μπήκε σε τέτοιο σπίτι η αδελφή τους, την εζηλοφθονούσαν…»  κτλ. Την νύκτα η γραία έρρεγχε, καθώς ο Ιωνάς εν καιρώ της τρικυμίας, και δεν εσηκώνετο να δώση το ιατρικόν εις την νύμφην της, ή να της ψήση τουλάχιστον εν θερμόν ποτόν. Τον υιόν της τον είχε πείσει ότι δεν ήτο ανάγκη να καλέση τον ιατρόν εις την οικίαν. «Οι γιατροί δεν ξέρουνε τι τους γίνεται, καλλίτερα τα καταφέρνουν οι γυναίκες. Με τα ψευτογιατρικά είδαμε πολλούς να γιατρευτούν». Και ήρχοντο καθ’ έκαστην τρείς ή τέσσαρες ψευτογιάτρισσες εις την οικίαν, ων μία ήτο η γραία Περμάχου, ήτις έλεγεν ότι με τας αλοιφάς θεραπεύονται αυτά τα νοσήματα, και όχι με τας επωδάς και τα περίαπτα, καθώς ισχυρίζονται αι άλλαι. Και σχεδόν καθ’ εκάστην την έτριβε με κηραλοιφήν, και της ήλειφε τα πλευρά, επιφωνούσα: «Κηραλοιφίτσα να το γιάνη!»

Θλιβερά ανέτειλαν τα Χριστούγεννα δια την μικράν Αικατερίνην. Ο κόσμος εώρταζε και η μήτηρ της εψυχομαχούσε! Και ο πατήρ της δεν έπαυσε να δικάζεται με τους δανειστάς, και άφησε την οικίαν άνευ οψωνίων, δια να πληρώση τους δικολάβους. Και η γραία Παντελού ήτο απαρηγόρητος, λέγουσα ότι δεν ήθελε να χάσει τη νυφούλα της, όπου την είχε «’μόσιμο!» Και η γειτόνισσά της η Περμάχου ηγωνίζετο να την παρηγορήση επαναλαμβάνουσα ότι «θα φάη κι άλλη ψωμί!»

Εκοιμήθη η δυστυχής υπό την κυπάρισσον αντικρύ του ωραίου περιβολιού του συζύγου της, του συγκειμένου εξ ελαιώνος, αμπέλου και κήπου, το οποίον οι δανεισταί θα εξέθετον μετά ένα μήνα εις πλειστηριασμόν. Ουδέν ήττον, η γριά Περμάχου, διακαώς ποθούσα να εύρη παρηγορίαν διά την λευκότριχον φίλην της (ήτις έχασε την νυφούλα της, όπου την είχε ’μόσιμο) ήρχισε να τρέχη δεξιά και αριστερά, προς αναζήτησιν συζύγου διά τον Γιάννη της Παντελούς.

- Και αν εφοβέριζαν να βγάλουν τα υποστατικά του στη δημοπρασία, τάχα τι; Αυτός είχε πολύ βιο, ήτον και προκομμένος…  

Και η μικρά Αικατερίνη είχεν ακριβώς τόσην ηλικίαν, όση ήρκει διά να αισθάνεται την δυστυχίαν της και να κλαίη. Η μήτηρ της, δια των πραγμάτων, δεν είχε βραδύνει να της δώσει απάντησιν εις την αφελή ερώτησίν της περί του «τι θα πει να φάη κι άλλη ψωμί».

1890

___________ 

* χανούμισσα

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης 

Τα Σκοτεινά Παραμύθια

Εκδόσεις Μεταίχμιο 2005

Γοτθική πικρία – Νίκος Εγγονόπουλος

εις Ανδρέαν Εμπειρίκον

Αρκούν, πλέον, τα νάματα της ευάνδρου Ηπείρου. Αρκούν, πλέον, τα συναξάρια των λαφυραγωγών του σπέρματος. Αρκούν οι ύπουλες διεισδύσεις των υφάλων σήμαντρων στ' ατμοσφαιρικά στρώματα της λήθης. Αρκούν. Τώρα η ψυχή μας ποθεί την γαλήνην. Τώρα η ψυχή μας ποθεί την χαρά. Έστω και αν απαιτείται δι' αυτό, ακόμη και για μίαν μόνη στιγμή ή της αύριον ή της χθες, η εξωμήτριος κύησης του φόβου μέσ' στα επιρριπτάρια της αθανασίας. Έστω και αν απαιτηθή η ερήμωσις των λατομείων εντός σκαφάνδρων, η τοποθέτησις πουλιών, σε γεωμετρικά σχήματα, επί των επάλξεων, ή άγρα της αύρας στην αφροδίσια γύμνια του δάσους. Έστω και αν η θυσία που απαιτείται και πάλι από μας είναι τόσον οδυνηρή όσο τα δάκρια που κυλούν από τα θλιμμένα μάτια της, οι τραγικές πλεξίδες των μαλλιών της. Έστω και αν η εις Εκβάτανα αλγεινή μετάβασίς μας μάς επιφυλάσσει τόσας φρικτάς συνεπείας και για τώρα και για το μέλλον. Και νά, κιόλας, που ο σεμνός συκοφάντης, ο σεπτός συκοφάγος, ανθίσανε πάνω στα πολεμικά μανουάλια. Η Καρχηδών σίγησε διά παντός. Το άσμα της συνεχίζουν τώρα τα νερά σε ρυθμόν αιθάλης. Αυτή η σημαία είναι δική σας; Αυτά τα αίματα είναι δικά μας; Αυτά τα φάσγανα είναι δικά σας; Αυτοί οι ρόδακες είναι πιστοί; Συμφέρει στο άπειρο το χάος του ονείρου; Αυτή η άμυνα πού θα μας πάη, σαν μας μισήσουνε κι' οι λυγαριές;

Νίκος Εγγονόπουλος
Ποιήματα
(Η Επιστροφή των Πουλιών 1946)
Εκδόσεις Ίκαρος 2007

Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΑ Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑ & ΤΟ ΕΝΝΕΑΓΡΑΜΜΑ - Basarab Nicolescu

Κατά τον Γκουρτζίεφ υπάρχει ένας πολύ μικρός αριθμός θεμελιωδών νόμων « της δημιουργίας του κόσμου και της συντήρησης του που κανονίζουν όλες τις διαδικασίες στον κόσμο και στον άνθρωπο.» (23)
Οι Θεμελιώδεις Νόμοι του Σύμπαντος στην Κοσμολογία του Γκουρτζίεφ είναι ο  ̈ Νόμος του Τρία ̈ (τρεις δυνάμεις ή τρεις αρχές ) και ο  ̈ Νόμος του Επτά ̈  (ή  ̈Νόμος της Οκτάβας ̈ ).
Εξ ́ αρχής η ιδέα αυτή που περιορίζει σε έναν μικρό αριθμό τους γενικούς νόμους, είναι πολύ ενδιαφέρουσα. Εγκαθίσταται μια καινούργια μέθοδος που μπορεί να ονομαστεί  ̈Υποθετικό - συμπερασματική ̈ , και η οποία για πρώτη φορά είχε χρησιμοποιηθεί από τον Kepler, και ξανά- ανακαλύφθηκε από την σύγχρονη επιστήμη. Δηλαδή παραδεχόμαστε κάποιον περιορισμένο αριθμό από νόμους, συχνά αφηρημένους και εκφραζόμενους σε μαθηματικά, και μετά απομακρυνόμαστε από την άμεση παρατηρούμενη πραγματικότητα, ...συμπεραίνουμε τις συνέπειες από αυτούς τους νόμους και μετά συγκρίνουμε τις συνέπειες αυτές με τα πειραματικά δεδομένα πληροφόρησης.
Η αντίστροφη μέθοδος μέσω της οποίας προσπαθούμε να συμπεράνουμε τους γενικούς νόμους από τις πειραματικές πληροφορίες, ανήκει σε επιστήμες που ακόμα δεν μπορούν να εκφραστούν σε μαθηματικά .
Η Υποθετικό-συμπερασματική μέθοδος έχει προσαρμοστεί στην μελέτη συστημάτων του κόσμου. Βέβαια υπάρχουν ειδικοί νόμοι  ̈ λεπτομέρειας  ̈ που χαρακτηρίζουν κάθε διαφορετικό επίπεδο της πραγματικότητας. Υπάρχουν όμως γενικοί νόμοι που είναι κοινοί σε όλα τα επίπεδα και σε όλες τις  ̈κλίμακες ̈  της πραγματικότητας. Ο ίδιος ο Άνθρωπος λοιπόν, είναι μια εικόνα της πραγματικότητας: « ...η μελέτη του ανθρώπου και η μελέτη του κόσμου αλληλοϋποστηρίζονται .
Μελετώντας το Σύμπαν και τους νόμους του, ο Άνθρωπος μελετά τον εαυτό του, και μελετώντας τον εαυτό του μελετάει το Σύμπαν.» (24)
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΤΡΙΑ
Στην από «...έναςαποτελεσμάτωνχαρακτηριστικέςπουδυνάμεις :
-μία  ̈Δύναμη Κατάφασης ̈ (  ̈Παθητική δύναμη  ̈ ή  ̈Θετική δύναμη ̈)
-μία  ̈Δύναμη Άρνησης  ̈ (  ̈δύναμη Αντίστασης  ̈ ή  ̈Αρνητική δύναμη ̈) και
-μία  ̈Δύναμη Εξουδετέρωσης ̈ (  ̈Εξισορροπητική δύναμη ̈ ή  ̈Ουδέτερη δύναμη ̈).
Ο Γκουρτζίεφ βεβαιώνει ότι στην πραγματικότητα οι τρεις αυτές δυνάμεις είναι εξίσου ενεργητικές, ...ο χαρακτήρας της  ̈ κατάφασης  ̈ της  ̈άρνησης  ̈ ή της  ̈εξουδετέρωσής  ̈ τους, εμφανίζεται μόνον την στιγμή της συνάντησής τους .
Η πραγματικότητα γεννιέται από την αντίφαση η οποία ούτε λίγο ούτε πολύ, δεν είναι παρά η δυναμική αυτών των τριών δυνάμεων, παρούσες ταυτόχρονα σε κάθε πραγματικό φαινόμενο. «Μόνο η σύγκρουση μεταξύ δύο θέσεων έχει κάποια αξία», λέει ο Γκουρτζίεφ, «Μόνο το αντίθετο μπορεί να δημιουργήσει κάποιο αποτέλεσμα». (26)
Η πραγματικότητα έχει επομένως μια διαλεκτική δομή, ή πιο συγκεκριμένα  ̈ τριαλεκτική  ̈ με μια από τις τρεις δυνάμεις να επικρατεί .
Ο Γκουρτζίεφ στο βιβλίο του  ̈Διηγήσεις του Βελζεβούλ προς τον εγγονό του ̈, δείχνει με άμεσο τρόπο αυτή την τριαλεκτική σκέψη μέσω του πανταχού παρόντος ενεργητικού στοιχείου, ονομαζόμενο  ̈okidanokh ̈. Αυτό εκπροσωπεί την ένωση των τριών δυνάμεων το οποίο δεν μπορεί ποτέ να γίνει  ̈αντιληπτό και αισθητό από τα όντα  ̈(27) και που στην συνέχεια χωρίζεται στις τρεις του συνθετικές δυνάμεις κατά την στιγμή που εισχωρεί σε μία δεδομένη κρυστάλλωση.
Το  ̈Okidanokh ̈ είναι το  ̈Άγιο ̈ στοιχείο που βοηθά να πραγματώσει την λειτουργία ...του αντικειμενικού και θεϊκού λόγου. Ο Γκουρτζίεφ δίνει έμφαση στο γεγονός ότι παρόλο που είναι εύκολο να παρατηρήσουμε την αντίφαση σε κάθε φαινόμενο μεταξύ Κατάφασης και Άρνησης, εντούτοις είναι πολύ δύσκολο να καταλάβουμε και να παρατηρήσουμε την Τρίτη δύναμη, την Εξουδετερωτική. « Η αιτία αυτού του φαινομένου βρίσκεται στους λειτουργικούς περιορισμούς της καθημερινής ψυχολογικής λειτουργίας των ανθρώπων και στους κύριους τρόπους της αντίληψης που έχουμε για τον φαινομενικό κόσμο ...δηλαδή του τρόπου αίσθησης , του χώρου και του χρόνου, προερχόμενη από αυτούς τους περιορισμούς μας. » (28)
Με άλλα λόγια, η εξουδετερωτική δύναμη εκδηλώνεται η ίδια σε έναν χώρο διαφορετικό από τον στιγμιαίο χώρο - χρόνο που εμπεριέχει την δική μας  ̈πραγματικότητα  ̈. Είναι ένας απελευθερωτικός και πνευματοποιός παράγων.
Άραγε λοιπόν θα ήταν δυνατόν αυτή η Τρίτη δύναμη να είναι η πηγή της ασυνέχειας ; της μη - χωριστικότητας; της μη - τοποθεσίας; Εν πάση περιπτώσει αν και η σύγχρονη επιστήμη είναι ένας
θησαυρός  ̈συστημάτων ̈ και  ̈αντισυστημάτων  ̈ ( σωματίδια - αντισωματίδια, κουάρκ - αντικουάρκ, ύλης - αντιύλης κ.λ.π. ...) εντούτοις περιέχει πολύ λιγότερα στοιχεία σχετικά με την ταυτόχρονη ύπαρξη ενός  ̈ εξουδετερωτικό συστήματος  ̈.
Πάντως σε μερικές θεωρίες της φυσικής φαίνεται να είναι αναγκαία η παραδοχή ενός μεγαλύτερου χώρου από τον συνεχή χώρο - χρόνο και αυτό μπορεί να θεωρηθεί σαν την πρώτη ένδειξη της εκδήλωσης της Τρίτης δύναμης.
Το γεγονός ότι αυτές οι θεωρίες προσπαθούν ενοποιήσουν όλες τις γνώσεις αλληλοεπίδρασης στην φυσική, αυτό έχει μεγάλη σημασία . Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η τριαλεκτική του Lupasco που αναπτύχθηκε από μία γενίκευση των ιδιοτήτων των συστημάτων του κβάντα, προσφέρει αξιοσημείωτες αναλογίες με τον Νόμο του Τρία του Γκουρτζίεφ.
Οι τριάδες του Lupasco : η μία πραγμάτωση, εν δυνάμη  ̈κατάσταση -Τ ̈ (29) και η άλλη ομοιογένειας, ετερογένειας,  ̈κατάσταση - Τ ̈ είναι και οι δύο δυνατές απόψεις του Νόμου του Τρία.
Όπως ο Γκουρτζίεφ, που υποστήριζε ότι « η ενότητα αποτελείται από τρεις ύλες » (30), έτσι και ο Lupasco μιλά για τρεις ύλες αλλά με μία έννοια πιο περιορισμένη : δηλ. την μακροφυσική, την βιολογική και την κβαντική ύλη.
( Η τελευταία στην μικροφυσική ή στην ψυχική μορφή ). Μία άλλη ανακάλυψη του Νόμου του Τρία μπορεί επίσης στην φιλοσοφία του Pierce, με τις κατηγορίες του της  ̈ πρωτοτυπίας ̈, ̈δευτερότητας  ̈, και  ̈τριτότητας  ̈.
Η τριϋπόστατη δομή της πραγματικότητας είναι εγγραμμένη στον ίδιο τον άνθρωπο. Κατά μία έννοια ο άνθρωπος είναι η πραγμάτωση αυτής της τριϋπόστατης δομής .
Ο Γκουρτζίεφ υποστηρίζει ότι αυτό που ξεχωρίζει τον άνθρωπο από άλλες οντότητες στην φύση, είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει τρεις  ̈εγκεφάλους  ̈ τρία  ̈κέντρα ̈ :
-το Διανοητικό κέντρο ( η έδρα της Κατάφασης )
-το Κινητικό κέντρο ( η έδρα της Άρνησης ) και
-το Συναισθηματικό κέντρο ( η έδρα της Συμβίβασης ).
Οι τρεις αντίστοιχοι εγκέφαλοι είναι τοποθετημένοι, στο κεφάλι, στην σπονδυλική στήλη, και στο ηλιακό πλέγμα. (31).
Ολόκληρη η ζωή του ανθρώπου είναι μία συνεχής μάχη μεταξύ των τριών αυτών εγκεφάλων του.
Η κυριαρχία του ενός έναντι των άλλων οδηγεί στην καταστροφή και τον θάνατο - «Ο θάνατος σε δόσεις του ενός τρίτου» όπως ειπώθηκε από τον Γκουρτζίεφ (32) . Αρμονία σημαίνει ισορροπία των τριών, σημαίνει επίτευξη της  ̈ ολικό - εγκεφαλικό - εξισορροπημένης κατάστασης  ̈ (33).
Μόνο τότε μπορεί να αρχίσει η εργασία της πνευματικής αλχημείας .
Διαφορετικά -αν δεν υπάρχει ισορροπία- τότε οι άνθρωποι γίνονται φορείς μόνο  ̈της αρνητικής αρχής ̈ και σχηματίζουν μόνο το πλανητικό σώμα, έτσι οι ίδιοι είναι για τους εαυτούς τους κατεστραμμένοι για πάντα .(34).
Επομένως, για τον Γκουρτζίεφ, γνώση είναι η λειτουργία ενός μόνο κέντρου, ενώ το  ̈είναι ̈ , είναι λειτουργία όλων των τριών κέντρων μαζί. Αυτή η τριϋπόστατη δομή εμφανίζεται στον άνθρωπο κατά πολλούς τρόπους.
Υπάρχουν τρία σώματα δυνατά για τον άνθρωπο : πέρα από το κανονικό  ̈πλανητικό σώμα ̈, υπάρχει το σώμα  ̈kesdjan  ̈ και το  ̈Ανώτατο οντικό σώμα ̈.(35). Παράλληλα υπάρχουν τρία είδη  ̈οντικής τροφής ̈ που αντιστοιχούν σε αυτά τα τρία σώματα - δηλαδή, το κανονικό φαγητό, ο  ̈αέρας  ̈ ( ή  ̈ η βοήθεια προς το φεγγάρι ̈) και οι  ̈εντυπώσεις ̈ ( ή  ̈ η βοήθεια προς τον Θεό ̈) .(36).
Επίσης τρία είδη σκέψης . (37).
Ο Άνθρωπος έχοντας την δική του θέση σε αυτήν την αρχιτεκτονική του Σύμπαντος, συμμετέχει και στην ζωή του αμέσως ανώτερου κόσμου καθώς επίσης και του αμέσως κατώτερου. Ο ίδιος είναι ένα αληθινό σύστημα διάμεσο στην τριάδα :  ̈πλανήτες - άνθρωπος - άτομα  ̈.
Η διεύρυνση της συνειδητότητας δεν γίνεται μόνο προς μία κατεύθυνση, δηλαδή, προς την κατεύθυνση των ανώτερων κόσμων μόνο αλλά συγχρόνως και προς τα κάτω... Παραδείγματος χάρη, όταν ένας άνθρωπος αρχίσει να αισθάνεται την ζωή των πλανητών ...αρχίζει συγχρόνως να αισθάνεται την ζωή των ατόμων. (38)
Επιστήμονες στην Φυσική, φαίνεται να έχουν επίσης ανακαλύψει αυτό το τριϋπόστατο. Οι σύγχρονοι φυσικοί έχουν αποδείξει ότι αυτό που συμβαίνει στην κλίμακα του  ̈απείρως μικρού ̈ μπορεί να εξηγήσει τί συμβαίνει και στην κοσμική κλίμακα, αυτήν του  ̈απείρως μεγάλου ̈.
Ο ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΤΑ
Εάν ο Νόμος του Τρία αφορά την εσωτερική δυναμική κάθε συστήματος, η ανεξάντλητη αξία του Νόμου του Επτά ( ή  ̈Επταπαραπαρσχινόχ ̈ ) είναι η βάση στην εκδήλωση όλων των διαδικασιών.
Για να καταλάβουμε τα χαρακτηριστικά και την λειτουργία αυτού του Νόμου, πρέπει να ξεκινήσουμε με την υπόθεση ότι  ̈ Το Σύμπαν απαρτίζεται από Δονήσεις  ̈ (39), μιας υπόθεσης που επιπλέον έχει αποδειχθεί πλήρως στο πειραματικό επίπεδο που σχετίζεται με τα μικροφυσικά και (μικρο)βιολογικά συστήματα . Τα φαινόμενα στα οποία η συνέχεια και η ασυνέχεια υπάρχουν ταυτοχρόνως, ο Γκουρτζίεφ τα ονόμαζε  ̈δονήσεις ̈. Αυτές οι  ̈δονήσεις ̈ είναι πολύ κοντά στα φαινόμενα της κβαντικής φυσικής και ορίζονται ταυτόχρονα σαν κλίμακα και σωματίδια .
Η αρχή της ασυνέχειας εκφράζεται σε διάφορα επίπεδα . Υπάρχει σαν ενδογενής ιδιότητα όλων των δονήσεων, αλλά επίσης εκδηλώνεται σε όλα τα φαινόμενα κατά την ανάπτυξη των δονήσεων που τα απαρτίζουν στην συγχώνευση και στο χωρισμό τους, ακόμα και στην δημιουργία υποσυστημάτων.
Οι δονήσεις έχουν κάποιο  ̈ momentum  ̈ (ορμή) που οφείλεται σε μία αρχική ώθηση. Έτσι λοιπόν μπορούν να αναπτυχθούν μέχρι ένα ορισμένο επίπεδο, όπου σταματούν. Για να συνεχίσουν την ανάπτυξη, χρειάζεται ένα  ̈σοκ ̈, μια ανταλλαγή με τα περιβάλλοντα συστήματα των δονήσεων.
Αυτή η ανταλλαγή μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο χαοτική, τυχαία, ή μηχανική και τότε, η ανάπτυξη, του εν λόγω συστήματος θα είναι προβληματική, χωρίς κατεύθυνση.
Έτσι η ανάπτυξη αυτή μπορεί να απεικονιστεί σε μία τεθλασμένη γραμμή η οποία συνέχεια αλλάζει κατεύθυνση, κι ακόμα μπορεί να γυρίσει στο αρχικό σημείο, κλείνοντας τον φαύλο κύκλο του τυχαίου,  ̈γυρίζοντας κυκλικά  ̈.(40).
«Ο Νόμος αυτός εξηγεί γιατί δεν υπάρχουν ευθείες γραμμές στην φύση», λέει ο Γκουρτζίεφ και, «γιατί επίσης δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε, ούτε να κάνουμε κάτι, γιατί κάθε τι σε μας είναι στην σκέψη, κάθε τι που μας συμβαίνει, συμβαίνει με τρόπο συνήθως αντίθετο από αυτόν που θέλουμε, ή που θα περιμέναμε.» (41)
Έτσι λοιπόν η συνεχής παρέκκλιση της κατεύθυνσης μπορεί να τελειώσει κάποτε σε μία κατεύθυνση διαμετρικά αντίθετη από την αρχική, ακόμα κι όταν διατηρεί τον αρχικό της τίτλο. Η μελέτη της Ιστορίας βασισμένη σε αυτήν την ιδέα της  ̈φυσικής ̈ παρέκκλισης των δυνάμεων θα ήταν σίγουρα ανεκτίμητος θησαυρός βαθιάς διδασκαλίας .
Η ανταλλαγή μεταξύ ενός υποσυστήματος με τα άλλα περιβάλλοντα υποσυστήματα μπορεί να έχει συνοχή κατά την έννοια της αύξησης της δομής και της συντήρησης σε μία προκαθορισμένη  ̈κατεύθυνση ̈. Αυτού του είδους η ανταλλαγή απαιτεί κάποιο βαθμό  ̈θέλησης  ̈ και  ̈συνειδητότητας̈.
Ο Γκουρτζίεφ διακρίνει δύο είδη  ̈διαστημάτων  ̈, δηλ. χώρους , όπου οι δονήσεις δεν έχουν την δυνατότητα να αυξηθούν ανεξάρτητα : το πρώτο διάστημα, το οποίο μπορεί να διασταυρωθεί από μία  ̈αυτόματη ̈ ανταλλαγή με τα γειτονικά συστήματα (μηχανικό - συμπίπτοντα ) (42), και ένα δεύτερο διάστημα, το οποίο μπορεί να διασταυρωθεί με την ανταλλαγή, με υποσυστήματα που ανήκουν σε άλλη κλίμακα, αλλά με περισσότερη δυσκολία (σκοπίμως - πραγματούμενα ) (43).
Ο Νόμος του Τρία και ο Νόμος του Επτά πρέπει να δρουν ταυτόχρονα στις εκδηλώσεις τους. Η πλήρης δύναμη του Νόμου του Τρία βρίσκεται στην τριϋπόστατη εφαρμογή της τριαδικής δομής, η οποία δίνει εννέα διαφορετικά δομικά στοιχεία εκδήλωσης. Επιπλέον δύο από τα διαστήματα έχουν διαφορετική φύση από τα υπόλοιπα επτά .
Η παρατήρηση αυτή δικαιολογεί το όνομα του Νόμου του Επτά όπως ακριβώς συμβαίνει αναλογικά στην μουσική κλίμακα και το αντίστοιχο όνομα του  ̈ Νόμου των Οκτάβων  ̈.
Η αναγνώριση των δύο τύπων διαστημάτων κάνει τον Γκουρτζίεφ να ξεχωρίζει μεταξύ δύο είδη οκτάβων ανάλογα με την θέση στην οποία βρίσκονται τα διαστήματα της οκτάβας : μία  ̈κατερχόμενη ̈ οκτάβα στην οποία η πιο δύσκολη φάση ξεπερνιέται στην αρχή της οκτάβας , και μία  ̈ανερχόμενη ̈ οκτάβα στην οποία η πιο δύσκολη φάση ξεπερνιέται στο τέλος της οκτάβας .
Όποτε υπάρχει λοιπόν μια ασυμμετρία στην κίνηση δύο αντίθετων κατευθύνσεων, δύο παράλληλα  ̈ποτάμια ̈, η  ̈κατερχόμενη ̈ κατεύθυνση συνδυάζεται με μία αύξηση πυκνότητας της ύλης, με μία μείωση της συχνότητας των δονήσεων και με μία αύξηση της  ̈μηχανικότητας ̈. Από την άλλη μεριά, η ανερχόμενη κατεύθυνση συνδυάζεται με μία αύξηση της πυκνότητας της ενέργειας, αύξηση της συχνότητας των δονήσεων (και επομένως σε όλο και μεγαλύτερη  ̈διαφάνεια ̈ της ύλης ) και σε μία αύξηση της  ̈συνειδητότητας ̈.
Έτσι λοιπόν ο Γκουρτζίεφ κάνει ένα λεπτό διαχωρισμό μεταξύ  ̈δημιουργίας ̈ και  ̈εξέλιξης ̈ ο οποίος κατά την γνώμη μας θα μπορούσε να διαφωτίσει με τρόπο πολύ διαφορετικό, απόψεις της φυσικής, της βιολογίας, της ψυχολογίας και της ζωής των ανθρώπων.
Στην Δημιουργία, καθώς συνεπάγεται μία αύξηση της Μηχανικότητας , είναι αναγκαία μια όλο και πιο έντονη  ̈ Βασιλεία της ποσότητας ̈, στην διατήρηση του  ̈ φυσικού κόσμου ̈...
«Στην διαδικασία της δημιουργίας του τωρινού υπάρχοντος κόσμου, η θεϊκή Δύναμη – Θέλησης του Δημιουργού μας συμμετείχε μόνο στην αρχή. Η Επακολουθούμενη δημιουργία συνεχίστηκε αυτομάτως μόνη της, με την θέλησή της, ...χάρις στους δύο αυτούς θεμελιακούς πρωταρχικούς κοσμικούς νόμους .» (44)
Έτσι τα φυσικά συστήματα δημιουργούνται μόνα τους με την πάροδο του χρόνου. Χαίρουν κάποιας ανεξαρτησίας και κάποιας ελευθερίας αυτοοργάνωσης.
Έτσι λοιπόν και πάλι η σκέψη του Γκουρτζίεφ συνδέεται με μερικά θεμελιώδη συμπεράσματα της σύγχρονής επιστήμης . Παραδείγματος χάριν στην θεωρία Bootstrap της φυσικής, τα σωματίδια, κατασκευάζουν από μόνα τους, τους δικούς τους νόμους μέσω της εσωτερικής τους συνοχής και μέσω των αλληλεπιδράσεων τους με τα άλλα σωματίδια .
Κατ ́ αυτήν την έννοια η εξέλιξη εδώ παρουσιάζεται  ̈αντίθετη προς την φύση ̈. Αλλά ο άνθρωπος ενώ εκπληρώνει τον σκοπό του σαν φυσιολογικό σύστημα είναι συγχρόνως ελεύθερος να προχωρήσει στην κατεύθυνση προς την εξέλιξη: Ο Άνθρωπος διαθέτει μέσα του την δυνατότητα της εξέλιξης.
Εξέλιξη αναγκαστική, μηχανική, δεν υπάρχει. Η Εξέλιξη είναι το αποτέλεσμα συνειδητού αγώνα .
Η φύση δεν χρειάζεται αυτήν την εξέλιξη, δεν την θέλει και πολεμά ενάντιά της .
«Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της συνειδητότητας του. Και η συνειδητότητα δεν μπορεί να εξελιχθεί ασυνείδητα .
Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της θέλησης του και η θέληση δεν μπορεί να εξελιχθεί αθέλητα .
Η Εξέλιξη του ανθρώπου είναι η εξέλιξη της δύναμης του να  ̈δρα ̈ και η δράση δεν μπορεί να είναι αποτέλεσμα των πραγμάτων που απλώς συμβαίνουν.» (45)
Εάν ένας άνθρωπος δεν κάνει αυτήν την εκλογή τότε θα πρέπει να υποβληθεί στην αναπόφευκτη μοίρα της εξέλιξης . Δια τούτο σύμφωνα με τον Νόμο του Επτά, κάθε σύστημα στο σύμπαν πρέπει να ανέβει είτε να κατέβει, ή να εξελιχθεί ή να εξασθενίσει.
Ο Νόμος του Επτά (σε συνδυασμό με τον Νόμο του Τρία ) είναι δυνατό να αποτελέσει την βάση μιας πραγματικής επιστήμης συστημάτων. Όλα τα φαινόμενα προέρχονται από την αλληλοδιείσδυση των οκτάβων που προέρχονται από μια ίδια ή διαφορετικές κλίμακες . Η δομή των οκτάβων είναι επομένως δενδροειδής . Συγχρόνως κάθε δομικό στοιχείο μιας οκτάβας είναι το ίδιο μία ολόκληρη οκτάβα . Η ενότητα του κόσμου πραγματώνεται μέσα στην ποικιλία της . Μέσα στην Πραγματικότητα που έτσι δημιουργείται, η αιτία και το αποτέλεσμα συνυπάρχουν (ακόμα και όταν αυτό το  ̈αποτέλεσμα  ̈ γίνεται αντιληπτό με δυσκολία από κάποιο σχετικά ανεξάρτητο υποσύστημα ). Έτσι η αλληλοδιείσδυση των οκτάβων εξασφαλίζει την συνύπαρξη μεταξύ της συνέχειας και της ασυνέχειας και, της παρουσίας κάποιου στοιχείου  ́αυθορμητισμού ̈, σε κάθε φαινόμενο της Πραγματικότητας .
ΤΟ ΕΝΝΕΑΓΡΑΜΜΑ
Η Ενωτική δράση του Νόμου του Τρία και του Νόμου του Επτά, εμφανίζεται στο Εννεάγραμμα, το βασικό σύμβολο της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ. « Το Εννεάγραμμα » λέει ο Γκουρτζίεφ, « είναι το Θεμελιώδες ιερόγλυφο μιας παγκόσμιας γλώσσας, το οποίο έχει τόσα διαφορετικά μηνύματα όσα επίπεδα ανθρώπων μπορούν να υπάρχουν.
Το Εννεάγραμμα είναι η διαρκής κίνηση, η ίδια διαρκής κίνηση που οι άνθρωποι έχουν αναζητήσει από την πιο παλιά αρχαιότητα και δεν μπόρεσαν να βρουν ποτέ ...είναι διαρκής κίνηση και ακόμα η φιλοσοφική λίθος των αλχημιστών !» (46)
Ο Νόμος του Τρία μπορεί να παρασταθεί γεωμετρικά με ένα τρίγωνο που συμβολίζει τις τρεις αρχές .
Ο Νόμος του Επτά δείχνει την ύπαρξη επτά όψεων στην τεμάχιση κάθε ολοκληρωμένου φαινομένου. Επίσης είναι συνδεδεμένος με την διαίρεση του 1 ( ενότητα ), με το 9, το αποτέλεσμα του οποίου είναι 0, ακολουθούμενο από την απεριόριστη επανάληψη του αριθμού 142857.
Ο αριθμός αυτός με τα έξι ψηφία είναι ένας περιοδικός αριθμός υπό την έννοια ότι στον πολλαπλασιασμό του με 1,2,3,4,5,6, ...κ.λ.π. δίνει σαν αποτέλεσμα μια κυκλική μετάθεση των συστατικών του αριθμών.
Στην θεωρία των αριθμών ο αριθμός αυτός έχει πάρα πολύ μελετηθεί και πράγματι έχει πολλές αξιοσημείωτες ιδιότητες. Παραδείγματος χάρη η  ̈ψηφιακή ρίζα ̈ ( ή το θεοσοφικό άθροισμα) αυτού του αριθμού είναι 9, γιατί 1+4+2+8+5+7=27, 2+7=9 ). Τα έξι ψηφία του περιοδικού αριθμού 142857 και οι 3 κορυφές του τριγώνου, συνδυάζονται σε εννέα σημεία τοποθετημένα σε έναν κύκλο. (47).
Οι τρεις κορυφές του τριγώνου είναι φυσικά συνδεδεμένες με τα ψηφία 3, 6, και 9 (διότι αυτά δεν είναι παρόντα στον περιοδικό αριθμό 142857).
Υπάρχει ένα  ̈εξωτερικό ̈ σχήμα και ένα  ̈εσωτερικό  ̈ στο Εννεάγραμμα.
Το εξωτερικό ( ο κύκλος ) αντιστοιχεί στην διαδοχική διάταξη 1,2,3,4, ...9. Το εσωτερικό σχήμα χωρίζεται σε δύο διαφορετικά σχήματα :
το "3 - 6 - 9" που συμβολίζει την δράση του Νόμου του Τρία
και το "1 - 4 - 2 - 8 - 5 - 7 - 1" που συμβολίζει την δράση του Νόμου του Επτά.
Τα δύο αυτά σχήματα έχουν έναν κοινό προσανατολισμό ο οποίος είναι επίσης σε συμφωνία με τον συνολικό προσανατολισμό του εξωτερικού σχήματος. Βέβαια υπάρχουν δύο ξεχωριστές δυνατές κατευθύνσεις, που αντιστοιχούν είτε στην καθοδική είτε στην ανοδική οκτάβα .
Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι ο περιοδικός αριθμός 142857, που εκπροσωπεί τον Νόμο του Επτά, περιέχει μόνον έξι ψηφία . Η αρχή της οκτάβας ταυτίζεται με την κορυφή του τριγώνου που είναι ο αριθμός 9. Έτσι ο Νόμος του Τρία είναι ενδογενώς και άμεσα συνδεδεμένος με κάθε εκδηλωμένο φαινόμενο. Ο αριθμός 9 είναι το μηδέν του δικού μας δεκαδικού συστήματος .
Επομένως τοπολογικά αντίστοιχου με το κέντρο του κύκλου, πηγή όλων των εκδηλώσεων. Οι άλλες δύο κορυφές του τριγώνου ( 3 και 6) είναι τοποθετημένες στις  ̈παύσεις ̈ του Νόμου του Επτά, που εκπληρώνουν τον ρόλο των  ̈σοκ  ̈, αναγκαίων για την ανάπτυξη του δεδομένου φαινομένου.
Σύμφωνα με τον Νόμο του Επτά οι ίδιες αυτές παύσεις αποτελούν την αρχή δύο καινούργιων οκτάβων, των οποίων οι νότες  ̈εναρμονίζονται ̈ στις δονήσεις με τις αντίστοιχες νότες της αρχικής οκτάβας ( μια  ̈συμφωνία ̈ αναγκαία για την  ̈ροή ̈ των  ̈ρυθμών ̈ και για την ροή των δονήσεων).
Έτσι ένας ολοκληρωμένος περιοδικός κύκλος του Νόμου του Επτά απαιτεί τρεις διαφορετικές οκτάβες . Όταν αυτό λαμβάνεται υπ ́όψιν, τότε είναι δυνατόν να καταλάβουμε την φαινομενική  ̈ανακρίβεια ̈ η οποία συμβαίνει στις θέσεις 6 (μεταξύ 5 και 7 ) και όχι στην  ̈λογική ̈ τους θέση (μεταξύ 8 και 9) δεύτερη παύση της οκτάβας . (48) Η  ̈ανακρίβεια  ̈ αυτή είναι κατά τον Γκουρτζίεφ «σύμφωνα με τον Νόμο».
Μια κάποια  ̈ασυμμετρία  ̈ φαίνεται να υπάρχει μεταξύ των σημείων 3, 6 και 9, που συμβολίζουν τον Νόμο του Τρία . Τα σημεία 3 και 6 αντιπροσωπεύουν τις θέσεις ανταλλαγής με τα άλλα συστήματα, μια ανταλλαγή κατευθυνόμενη προς την ανάπτυξη της δομής του εν λόγο συστήματος .
Το σημείο επαφής του με ένα σύστημα ίδιας φύσης είναι το 9 και το οποίο φανερώνει κίνηση, σχέση, άνοιγμα. Οπότε το 9 όταν ξεκινήσει μια καινούργια οκτάβα, μπορεί να αναδυθεί από τον κύκλο και να παίξει τον ρόλο ενός  ̈σοκ ̈ σε κάποιον άλλο κύκλο... οπότε ο κύκλος μεταμορφώνεται σε σπιράλ.
Η τοπολογική σύμπτωση μεταξύ ενός σημείου τρίτης (9) και ενός σημείου εβδόμης (η αρχή της οκτάβας) είναι αποκαλυπτικό για το νόημα του εννεαγράμματος .
Αυτό κάνει δυνατό να μην πέσουμε στην παγίδα της τρις- υπόστασης όπως πολλοί φιλόσοφοι από τον Jacob Boehme ( 1575-1624 ) μέχρι τον Charles Sanders Pierce ( 1839-1914 ), οι οποίοι αναγκάστηκαν να αλλάξουν το σημείο της τρίτης σε σημείο τετάρτης, στην προσπάθεια τους να συνδέσουν το σημείο τρίτης με την εκδήλωση. Έτσι ο Boehme εισήγαγε μια μεσάζουσα αρχή (την  ̈Σοφία ̈ ) μεταξύ των τριών αρχών στον ορισμό του Νόμου του Τρία, και επτά  ̈πηγές - πνεύματος ̈ ή  ̈ποιότητες ̈ στον ορισμό του για τον Νόμο του Επτά. (49)
Οι τρεις πρώτες  ̈ποιότητες ̈ είναι κάτω από την κυριαρχία της πρώτης αρχής (του  ̈Κρυπτόμενου Θεού ̈) και οι υπόλοιπες τέσσερις είναι η εκδήλωση (του  ̈Αποκαλυμμένου Θεού ̈). Στο διάστημα μεταξύ των τριών πρώτων ποιοτήτων και των υπόλοιπων τεσσάρων υπάρχει η αρχή της ασυνέχειας ( ̈διάταγμα ̈, ή  ̈δημιουργική λέξη ̈ ). Αλλά ο Boehme δεν μιλά για την ύπαρξη ενός δεύτερου σημείου ασυνέχειας στον Νόμο του Επτά .
Η Σύγκριση του Εννεαγράμματος με το κεντρικό σύμβολο της  ̈Αριθμολογίας ̈ του Kirchev (1602- 1680) είναι εξίσου πολύ επιμορφωτική. Το σύμβολο αυτό διαιρεί επίσης τον κύκλο σε εννέα σημεία, αλλά η εσωτερική γραμμή κατασκευάζεται από τρία ξεχωριστά σχήματα τρία αλληλοσυνδεδεμένα τρίγωνα). Το σύμβολο του Kirchev είναι επομένως στατικό χωρίς κίνηση.
Τέλος η παραλληλία μεταξύ του Εννεαγράμματος και του οράματος του Δάντη σχετικά με την δομή του θεϊκού κόσμου (η θεϊκή κωμωδία -  ̈παράδεισος ̈ Cauto XXVIII ) είναι πολύ αποκαλυπτική. Ο Δάντης βλέπει τον Θεό σαν ένα σημείο πολύ μεγάλης λαμπρότητας . Εννέα κύκλοι οργανωμένοι σε τρεις τριάδες που γυρνούν γύρω από αυτό το σημείο και η περιστροφή τους γίνεται γρηγορότερη όσο πλησιάζουν την πηγή. Η ταχύτητα περιστροφής ( felicity ) είναι ανάλογη προς την εγγύτητα δράσης της αλήθειας, δηλ. της πηγής. Η ύπαρξη δύο αντίθετων κατευθύνσεων, ταυτισμένες η μία με τον υπέρ-αισθαντικό κόσμο και η άλλη με τον κόσμο των εκδηλώσεων, βρίσκονται και οι δύο στο δράμα του Δάντη. Οι εννέα σφαίρες που γυρίζουν γύρω από την γη έχουν ενεργοποιηθεί από την περιστροφική κίνηση της οποίας η ταχύτητα αυξάνει αναλογικά με την αντίστασή τους από την γη. Η μακρύτερη σφαίρα από την γη αντιστοιχεί με τον κοντινότερο κύκλο προς το σημείο - πηγής. Διάφοροι αναζητητές έχουν εξετάσει την σχέση μεταξύ του Εννεαγράμματος και άλλων παραδοσιακών συμβόλων, π.χ. ο ζωδιακός κύκλος (50), ή το Δέντρο της Ζωής της Καμπάλα (51). Ομοίως μία βαθιά σχέση μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στο Εννεάγραμμα και στο εξάγραμμα του  ̈Ι Ching  ̈. Σίγουρα υπάρχει ένας απεριόριστος αριθμός πιθανών  ̈αναγνώσεων ̈ του Εννεαγράμματος. Η ακρίβεια γίνεται εφικτή από την ύπαρξη ενός κοινού προσανατολισμού όλων αυτών των ερμηνειών. Σαν σύμβολο το Εννεάγραμμα δεν μπορεί να έχει ένα νόημα έσχατο και εξαντλητικό, αλλά δίνει νόημα σε κάθε φαινόμενο της ζωής και του σύμπαντος .
Για να καταλάβουμε το Εννεάγραμμα πρέπει να το ζήσουμε, να το βιώσουμε με το σώμα, με την αίσθηση, με τα αισθήματα και την σκέψη. Οι  ̈κινήσεις ̈ και οι ιεροί χοροί, οι οποίοι αποτελούν ένα από τα πιο ουσιώδη μέρη της διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ, αποκαλύπτουν πολλές απόψεις του Εννεαγράμματος. Αυτές οι  ̈κινήσεις ̈ όπως και το  ̈άκουσμα ̈ της μουσικής του Γκουρτζίεφ (που έχει γραφτεί σε συνεργασία με τον Thomas de Hartman ) προκαλούν μια ζωτική, πρακτική και βιώσιμη προσέγγιση του Νόμου του Τρία και του Νόμου του Επτά, ακόμα και  ̈ενσαρκώσεις ̈ αυτών των δύο νόμων.
________________  
(23) Αποσπάσματα από κείμενα του Γκουρτζίεφ
(24) Αποσπάσματα
(25) Όλα και τα Πάντα: Ιστορίες του Βελζεβούλ στον εγγονό του.
(26) Αποσπάσματα
(27) Βελζεβούλ
(28) Αποσπάσματα
(29)  ̈Tiers inclus ̈
(30) Απόψεις
(31-32-33-34-35-36) Βελζεβούλ
(37-38) Όλα και τα Πάντα: Ιστορίες του Βελζεβούλ στον εγγονό του.
(39) Αποσπάσματα
(40-41) Αποσπάσματα
(42-43) Όλα και τα Πάντα: Ιστορίες του Βελζεβούλ στον εγγονό του.
(44-45) Αποσπάσματα
(46) Αποσπάσματα
(47-48) Αποσπάσματα
(49) Jacob Boehme, Aurora , Rising of the Dawn, Mysterium Magnum.
(50) Patrizia Novelli - Bachelet, The nostic Circle Samuel Weiser
(51) Z’ en ben Shimson Halevi, Tree of life, Rider and Co.London 1978

Basarab Nicolescu

Ο ΓΚΟΥΡΤΖΙΕΦ ΚΑΙ Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

Ιθάκη - Joseph Brodsky

Να γυρίσεις πίσω ύστερα από είκοσι χρόνια
να βρεις στην άμμο χνάρια απ’ τα γυμνά σου πόδια
κι ο σκύλος σου ν’ αρχίζει ν’ αλυχτά
από αγριάδα. Όχι από χαρά.

Βγάλε τα ιδρωμένα σου κουρέλια, είναι μια κάποια λύση.
Η δούλα σου νεκρή, την ουλή σου δεν θ’ αναγνωρίσει
και την πιστή συμβία πού ‘λεγαν ότι σε προσμένει
δεν θα τη βρεις. Σε όλους πια είναι δοσμένη.

Μεγάλωσε και ο μικρός σου γιος και ψάχνει το ταξίδι,
σε κοιτάζει λες και είσαι σκουπίδι
Η γλώσσα που τριγύρω σου μιλάνε
σαν ξένη μοιάζει που κάποιοι την πουλάνε.

Μην είναι άλλο το νησί, και το λιμάνι άλλο;
Ή μήπως είν’ το μάτι του που όλα τ’ αηδιάζει.
Ένα κομμάτι γης που ορίζεις, μικρό όχι μεγάλο,
το κύμα θα το βρέχει κάθε που βραδιάζει.

Απόδοση Σοφία Σαμιανίδου & Μιχάλης Πιερής

Το ανώφελο της κριτικής – Fernando Pessoa

Η διαπίστωση ότι το σπουδαίο έργο πάντα έρχεται στο προσκήνιο είναι περιττή αν μιλάμε για πραγματικά σπουδαία έργα και αν με τη φράση «έρχεται στο προσκήνιο» εννοούμε ότι το έργο γίνεται αποδεκτό στην εποχή του. Είναι αλήθεια ότι το σπουδαίο έργο πάντοτε έρχεται στο προσκήνιο κατά τη διάρκεια της μελλοντικής του ζωής. Είναι επίσης αλήθεια ότι έργα δευτέρας διαλογής πάντοτε έρχονται στο προσκήνιο στην εποχή τους.
Γιατί πως  θα κρίνει ο κριτικός; Ποιες είναι οι ιδιότητες εκείνες που χαρακτηρίζουν όχι τον τυχαίο αλλά τον ικανό κριτικό; Γνώση του παρελθόντος της τέχνης και της λογοτεχνίας, ένα γούστο εκλεπτυσμένο από αυτή τη γνώση, και ένα αμερόληπτο και αδέκαστο πνεύμα. Λιγότερες δεν του επιτρέπουν να ασκήσει κατά εντελή τρόπο την κριτική. Περισσότερες συνεπάγονται ένα ήδη ολοκληρωμένο δημιουργικό πνεύμα και ως εκ τούτου ατομικότητα. Και ατομικότητα σημαίνει εγωκεντρισμός και μια κάποια υποτίμηση του έργου των άλλων.
Πόσο επαρκής ωστόσο είναι ο επαρκής κριτικός; Ας υποθέσουμε πως έρχεται αντιμέτωπος με ένα βαθιά πρωτότυπο έργο τέχνης. Πως θα το κρίνει; Συγκρίνοντάς το με τα έργα του παρελθόντος. Αν όμως είναι πράγματι πρωτότυπο, θα αποκλίνει σε ένα βαθμό – κι όσο πιο πρωτότυπο τόσο μεγαλύτερη η απόκλιση - από τα έργα τέχνης του παρελθόντος. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, το έργο δεν θα συμμορφώνεται με τον αισθητικό κανόνα που ο κριτικός επικαλείται. Κι αν η πρωτοτυπία του δεν εντοπίζεται στην απόκλισή του από αυτά τα καθιερωμένα πρότυπα, αλλά στη χρήση που τους επιφυλάσσει ο συγγραφέας, εντάσσοντάς τα σε μια πιο στέρεη κατασκευή – όπως ο Μίλτον χρησιμοποίησε τους αρχαίους – θα εκλάβει άραγε ο κριτικός αυτή τη βελτίωση ως βελτίωση, ή θα θεωρήσει τη χρήση αυτών των προτύπων ως μίμηση; Θα διακρίνει  τον χτίστη ή απλώς τον χρήστη των οικοδομικών υλικών; Και γιατί να επιλέξει να διακρίνει τον πρώτο και όχι τον δεύτερο, που είναι καλύτερος; Απ’ όλα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν ένα έργο, ο τρόπος της κατασκευής του ανιχνεύεται με τη μεγαλύτερη δυσκολία… Ένα κράμα από στοιχεία του παρελθόντος. Ο κριτικός θα δει το κράμα ή τα επιμέρους στοιχεία;
Αν σήμερα εκδίδονταν ο Απολεσθείς Παράδεισος ή ο Άμλετ, τα σονέτα του Σαίξπηρ ή του Μίλτον, πιστεύει κανείς πως θα θεωρούνταν ανώτερα από την ποίηση του κ. Κίπλινγκ ή του κ Νόις ή των ομοίων τους; Αν το πιστεύει, είναι ανόητος. Η διαπίστωση, αν και αναμφίβολα πικρή, ισχύει απολύτως.
Ακούμε διαρκώς ότι η εποχή μας χρειάζεται έναν μεγάλο ποιητή. Τη θεμελιώδη κενότητα των  σύγχρονων επιτευγμάτων μάλλον τη νιώθει κανείς παρά μπορεί να την εκφράσει λεκτικά. Αν ξαφνικά εμφανιζόταν ο μεγάλος ποιητής, ποιος θα ήταν σε θέση να τον αναγνωρίσει; Ποιος μπορεί να ισχυριστεί με βεβαιότητα ότι δεν έχει ήδη εμφανιστεί; Το αναγνωστικό κοινό βλέπει στις εφημερίδες σχόλια για τα έργα εκείνων που έχουν γίνει γνωστοί λόγω της κοινωνικής επιρροής ή των γνωριμιών τους, ή για άλλους των οποίων η μετριότητα αποτελεί εγγύηση αποδοχής του πλήθους. Ο μεγάλος ποιητής μπορεί να έχει ήδη εμφανιστεί, αλλά το έργο του να μνημονεύεται σε λίγες «vient-de-paraître» αράδες στη βιβλιογραφική στήλη κάποιας εφημερίδας.

Fernando Pessoa
ΗΡΟΣΤΡΑΤΟΣ 
Η Αναζήτηση της Αθανασίας
Μετάφραση Χάρης Βλαβιανός
Εκδόσεις Εξάντας 2001