Το άσπρο λοιπόν σημαίνει χαρά, ευτυχία κι ευφροσύνη και δεν είναι αβάσιμη αυτή η σημασία, αλλά σωστή και δίκαιη, πράγμα που μπορείτε να επιβεβαιώσετε, αν, εγκαταλείποντας τις προκαταλήψεις σας, θελήσετε ν’ αφουγκραστείτε αυτά που πρόκειται να σας εκθέσω τώρα.
Ο Αριστοτέλης λέει πως, αν θεωρήσουμε δύο πράγματα αντίθετα στο είδος τους, όπως καλό και κακό, αρετή και διαφθορά, κρύο και ζεστό, μαύρο και άσπρο, ηδονή και πόνο, χαρά και πένθος και ούτω καθεξής, και τα ζευγαρώσουμε έτσι ώστε το αντίθετο του ενός είδους ν’ αντιστοιχεί λογικά στο αντίθετο ενός άλλου, προκύπτει ότι το άλλο μέρος της αντίθεσης συνταιριάζεται με την έννοια που απόμεινε. Παράδειγμα: αρετή και διαφθορά είναι έννοιες αντίθετες σ’ ένα είδος. Το ίδιο είναι το καλό και το κακό. Αν ένα από τα αντίθετα του πρώτου είδους ταιριάζει στο ένα από το δεύτερο είδος, όπως η αρετή στο καλό, αφού είναι γνωστό πως η αρετή είναι καλή, το ίδιο θα ισχύσει και για τις δύο εναπομείνασες έννοιες, που είναι η διαφθορά και το κακό, γιατί η διαφθορά είναι κακή.
Αφού αυτός ο κανόνας της λογικής, έγινε κατανοητός, πάρτε ετούτα τα δύο αντίθετα: χαρά και λύπη, και στη συνέχεια το άσπρο και μαύρο, που από τη φύση τους είναι αντιθετικά. Αν λοιπόν είναι αποδεκτό ότι το μαύρο σημαίνει πένθος, δίκαια το λευκό θα σημαίνει χαρά.
Κι αυτή η σημασία δεν έχει επιβληθεί από ανθρώπινη αυθαιρεσία, αλλά έγινε αποδεκτή από κοινή παραδοχή, την οποία οι φιλόσοφοι ονομάζουν jus gentium, δηλαδή οικουμενικό δίκαιο ισχυρό για όλες τις χώρες.
Όπως καλώς γνωρίζετε, όλοι οι λαοί, όλα τα έθνη (εξαιρώ τους αρχαίους Συρακούσιους και μερικούς Αργείους που είχαν στραβό μυαλό), όλες οι γλώσσες, για να δηλώσουν και να εξωτερικεύσουν τη λύπη τους, φορούν ρούχα μαύρα και κάθε πένθος μεταφράζεται με το μαύρο. Αυτή η πανθομολογούμενη παραδοχή δεν έγινε δίχως η φύση να την αιτιολογήσει με κάποιο επιχείρημα ή κάποια εξήγηση, που ο καθένας να είναι σε θέση να καταλάβει αμέσως και μόνος του, δίχως να χρειάζεται να το διδαχθεί προκαταβολικά από κανέναν άλλο – πράγμα που ονομάζουμε φυσικό δίκαιο.
Για τους ίδιους λόγους, η φύση ώθησε όλον τον κόσμο να εννοεί με το λευκό χρώμα χαρά, γλέντι, ευτυχία, ηδονή κι απολαύσεις.
Σε καιρούς περασμένους, οι Θράκες και οι Κρήτες σημάδευαν τις καλότυχες και χαρωπές μέρες με άσπρες πέτρες, ενώ τις θλιβερές και κακότυχες με μαύρες.
Η νύχτα δεν είναι μήπως απαίσια, θλιβερή και μελαγχολική; Είναι μαύρη και σκοτεινή λόγω στέρησης. Το φεγγάρι δεν χαροποιεί όλη τη φύση; Είναι λευκότερο απ’ οτιδήποτε άλλο. Για να σας το αποδείξω, θα μπορούσα να σας παραπέμψω στο βιβλίο του Λαυρέντιου Βάλλα κατά του Μπάρτολου, η μαρτυρία όμως του Ευαγγελίου θα σας ικανοποιήσει: ο Ματθαίος λέει στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος: Vestimenta ejus facta sunt alba sicut lux, «τα δε ιμάτια αυτού εγένετο λευκά ως το φως» (ΙΖ´ 2). Κι εκείνη η φωτεινή λευκότητα άφηνε να διαφαίνονται η ιδέα και η απεικόνιση των αιώνιων απολαύσεων για τους τρεις αποστόλους του. Γιατί με τη λάμψη του φωτός όλοι οι θνητοί αναγαλλιάζουν, όπως μαρτυρούν τα λόγια εκείνης της γριάς, που δίχως ένα δόντι στο στόμα της, έλεγε ακόμα: Bona lux! Γλυκό φως! Και ο Τωβίας (Τωβίτ. Ε´) απάντησε, όταν ο άγγελος Ραφαήλ τον χαιρέτησε, όταν πια είχε χάσει την όρασή του: «Ποια χαρά θα μπορούσα να έχω εγώ, που δε βλέπω το φως τ’ ουρανού;» Ντυμένοι με αυτό το ίδιο χρώμα, οι άγγελοι μαρτύρησαν τη χαρά όλης της οικουμένης για την Ανάσταση του Σωτήρα (Ιωάννης Κ´ 12 [: «δύο αγγέλους εν λευκοίς καθεζόμενους»]) και την Ανάληψη του (Πράξεις των Αποστόλων, Α´ 10 [: «και ιδού άνδρες περειστήκεισαν αυτοίς εν εσθήτι λευκή»]). Με παρόμοια ενδυμασία είδε ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής ντυμένους τους πιστούς στην επουράνια και μακάρια Ιερουσαλήμ (Αποκάλυψη Δ´, 4 [:«πρεσβυτέρους περιβεβλημένους εν ιματίοις λευκοίς»] και Ζ´ 13[: «οι περιβεβλημένοι τας στολάς τας λευκάς»]).
Διαβάστε την ιστορία της αρχαιότητας, τόσο την ελληνική όσο και την ρωμαϊκή. Θα βρείτε ότι η πόλη Άλβα (πρώτο αχνάρι της Ρώμης) οικοδομήθηκε και πήρε το όνομά της, επειδή εκεί βρέθηκε μια λευκή γουρούνα.
Θα μάθετε πως όταν είχε βγει ψήφισμα ότι ο στρατηγός που είχε καταγάγει νίκη σε βάρος των εχθρών όφειλε να εισέλθει εν θριάμβω στη Ρώμη, έμπαινε ανεβασμένος σ’ ένα άρμα που έσερναν λευκά άλογα. Το ίδιο ίσχυε και για εκείνον που έμπαινε επευφημούμενος. Γιατί κανένα σημάδι ούτε χρώμα άλλο από το λευκό δεν μπορούσε να εκφράσει με μεγαλύτερη βεβαιότητα τη χαρά της άφιξής τους.
Θα μάθετε πως ο Περικλής, στρατηγός των Αθηναίων, αποφάσισε πως εκείνο το σώμα των στρατιωτών του που θα τραβούσε στην τύχη ασπροφάσουλα θα περνούσε όλη τη μέρα με χαροκόπια, διασκεδάσεις και ξεκούραση την ώρα που οι υπόλοιποι θα πολεμούσαν. Χιλιάδες άλλα παραδείγματα και παραθέματα θα μπορούσα να σας αναφέρω σχετικά άλλα δεν είναι εδώ ο τόπος.
Εφόσον θα έχετε καταλάβει αυτό, θα μπορείτε να λύσετε ένα πρόβλημα που ο Αλέξανδρος Αφροδισεύς θεώρησε άλυτο: «Γιατί ο λέων, που με την κραυγή και τον βρυχηθμό του κατατρομάζει όλα τα ζώα, το μόνο που φοβάται και σέβεται είναι ο λευκός πετεινός; Γιατί (όπως λέει ο Πρόκλος στο βιβλίο του De Sacrificio et Magia) η παρουσία των αρετών του ήλιου, οργάνου όπου εναποθηκεύεται όλο το γήινο και το κοσμικό φως, έχει μεγαλύτερη σημασία κι επίδραση στον άσπρο κόκορα απ’ ότι στο λιοντάρι, τόσο εξαιτίας του χρώματός του, όσο κι εξαιτίας των ειδικών ιδιοτήτων και χαρακτηρισμών του. Ακόμα καλύτερα, λέει πως συχνά εμφανίστηκαν διάβολοι, που έχοντας πάρει τη μορφή λεόντων εξαφανίστηκαν μεμιάς, όταν βρέθηκαν μπροστά σε λευκό κόκορα.
Αυτή είναι η εξήγηση, γιατί οι Γαλάτες, δηλαδή οι Γάλλοι (που ονομάστηκαν έτσι γιατί είναι από φυσικού τους λευκοί σαν το γάλα – όπως λένε οι Έλληνες) φέρουν πρόθυμα λευκά φτερά στα καπέλα τους. Είναι πράγματι από τη φύση τους ευχάριστοι, άδολοι, ευπροσήγοροι και πολυαγαπημένοι και διάλεξαν για σύμβολο και λάβαρο τους το λουλούδι που ξεπερνάει όλα τ’ άλλα σε λευκότητα τον κρίνο.
Αν ρωτάτε πως από το λευκό χρώμα η φύση μας δίνει να καταλάβουμε χαρά κι ευφροσύνη, θα σας απαντήσω πως αυτό συμβαίνει κατ’ αναλογία και φυσική ταυτότητα. Γιατί – όπως το λευκό τεμαχίζει και διαχέει εξωτερικά την όραση, διαλύοντας εμφανώς τα οπτικά πνεύματα, σύμφωνα με τη γνώμη του Αριστοτέλη στο έργο του Προβλήματα, και την άποψη των προοπτικολόγων (πράγμα που βλέπετε από την εμπειρία σας, όταν περνάτε βουνά σκεπασμένα με χιόνι, οπότε παραπονιόσαστε ότι δεν μπορείτε να δείτε καλά, όπως ο Ξενοφών γράφει πως συνέβη στους ανθρώπους του κι ο Γαληνός εκθέτει δια μακρών στον δέκατο βιβλίο του έργου του Περί των Μελών του Σώματος και της Λειτουργίας τους) – κατά τον ίδιο τρόπο η καρδιά, υπό την επήρεια μιας πρωτόγονης χαράς διαχέεται στο εσωτερικό του σώματος και υφίσταται μια προφανή διάλυση των ζωικών πνευμάτων. Αυτή η διάλυση είναι δυνατό να ενταθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε η καρδιά αποστερείται της τροφοδοσίας της και, κατά συνέπεια, η ζωή σβήνει από τέτοια υπερβάλλουσα χαρά, όπως λέει ο Γαληνός στο δωδέκατο βιβλίο της Μεθόδου, στο πέμπτο βιβλίο Περί της Έδρας των Συναισθημάτων, στο δεύτερο βιβλίο Περί των Αιτίων των Συμπτωμάτων. Κατά τις μαρτυρίες του Μάρκου Τούλλιου [Κικέρωνα] στο πρώτο βιβλίο των Τουσκουλανών Διατριβών, του Βέρριου, του Αριστοτέλη, του Τίτου Λίβιου (που αναφέρει παρόμοια περίπτωση μετά τη μάχη των Καννών), του Πλίνιου (στο έβδομο βιβλίο και στα επόμενα), αυτό θα πρέπει να έτυχε παλιά στον Διαγόρα τον Ρόδιο, στον Χίλωνα, στον Σοφοκλή, στον Διονύσιο, τύραννο των Συρακουσών, στον Φιλιππίδη, στον Φιλήμονα, στον Πολυκράτη, στον Φιλιστίωνα, στον Μάρκο Γιουβέντιο και σε άλλους που πέθαναν από χαρά. Κι όπως λέει ο Αβίκεννας (στο δεύτερο βιβλίου τού Κανόνα και στο έργο του Περί των Δυνάμεων της Καρδιάς) σχετικά με τη ζαφορά, η οποία τόση απόλαυση φέρνει στην καρδιά, ώστε την αποστερεί από ζωή, λόγω άμετρης διάλυσης και διαστολής, αν πάρει κανείς υπερβολική δόση. Συμβουλευτείτε σχετικά τον Αλέξανδρο Αφροδισιέα, στο πρώτο βιβλίο των Προβλημάτων, κεφάλαιο δεκαεννιά. Όπερ έδει δείξαι.
Μια στιγμή όμως! Εισέρχομαι βαθύτερα σ’ αυτό το θέμα απ’ ότι καθόρισα στην αρχή, θα μαζέψω λοιπόν τα πανιά εδώ και θα βάλω στην άκρη τα υπόλοιπα για ένα βιβλίο ολοκληρωτικά αφιερωμένο σε αυτή την υπόθεση. Θα πω μόνο με μια λέξη πως το γαλάζιο σημαίνει σίγουρα τον ουρανό κι επουράνια πράγματα, κατά τον ίδιο τρόπο όπου το λευκό σημαίνει χαρά κι ευχαρίστηση.
Ο Αριστοτέλης λέει πως, αν θεωρήσουμε δύο πράγματα αντίθετα στο είδος τους, όπως καλό και κακό, αρετή και διαφθορά, κρύο και ζεστό, μαύρο και άσπρο, ηδονή και πόνο, χαρά και πένθος και ούτω καθεξής, και τα ζευγαρώσουμε έτσι ώστε το αντίθετο του ενός είδους ν’ αντιστοιχεί λογικά στο αντίθετο ενός άλλου, προκύπτει ότι το άλλο μέρος της αντίθεσης συνταιριάζεται με την έννοια που απόμεινε. Παράδειγμα: αρετή και διαφθορά είναι έννοιες αντίθετες σ’ ένα είδος. Το ίδιο είναι το καλό και το κακό. Αν ένα από τα αντίθετα του πρώτου είδους ταιριάζει στο ένα από το δεύτερο είδος, όπως η αρετή στο καλό, αφού είναι γνωστό πως η αρετή είναι καλή, το ίδιο θα ισχύσει και για τις δύο εναπομείνασες έννοιες, που είναι η διαφθορά και το κακό, γιατί η διαφθορά είναι κακή.
Αφού αυτός ο κανόνας της λογικής, έγινε κατανοητός, πάρτε ετούτα τα δύο αντίθετα: χαρά και λύπη, και στη συνέχεια το άσπρο και μαύρο, που από τη φύση τους είναι αντιθετικά. Αν λοιπόν είναι αποδεκτό ότι το μαύρο σημαίνει πένθος, δίκαια το λευκό θα σημαίνει χαρά.
Κι αυτή η σημασία δεν έχει επιβληθεί από ανθρώπινη αυθαιρεσία, αλλά έγινε αποδεκτή από κοινή παραδοχή, την οποία οι φιλόσοφοι ονομάζουν jus gentium, δηλαδή οικουμενικό δίκαιο ισχυρό για όλες τις χώρες.
Όπως καλώς γνωρίζετε, όλοι οι λαοί, όλα τα έθνη (εξαιρώ τους αρχαίους Συρακούσιους και μερικούς Αργείους που είχαν στραβό μυαλό), όλες οι γλώσσες, για να δηλώσουν και να εξωτερικεύσουν τη λύπη τους, φορούν ρούχα μαύρα και κάθε πένθος μεταφράζεται με το μαύρο. Αυτή η πανθομολογούμενη παραδοχή δεν έγινε δίχως η φύση να την αιτιολογήσει με κάποιο επιχείρημα ή κάποια εξήγηση, που ο καθένας να είναι σε θέση να καταλάβει αμέσως και μόνος του, δίχως να χρειάζεται να το διδαχθεί προκαταβολικά από κανέναν άλλο – πράγμα που ονομάζουμε φυσικό δίκαιο.
Για τους ίδιους λόγους, η φύση ώθησε όλον τον κόσμο να εννοεί με το λευκό χρώμα χαρά, γλέντι, ευτυχία, ηδονή κι απολαύσεις.
Σε καιρούς περασμένους, οι Θράκες και οι Κρήτες σημάδευαν τις καλότυχες και χαρωπές μέρες με άσπρες πέτρες, ενώ τις θλιβερές και κακότυχες με μαύρες.
Η νύχτα δεν είναι μήπως απαίσια, θλιβερή και μελαγχολική; Είναι μαύρη και σκοτεινή λόγω στέρησης. Το φεγγάρι δεν χαροποιεί όλη τη φύση; Είναι λευκότερο απ’ οτιδήποτε άλλο. Για να σας το αποδείξω, θα μπορούσα να σας παραπέμψω στο βιβλίο του Λαυρέντιου Βάλλα κατά του Μπάρτολου, η μαρτυρία όμως του Ευαγγελίου θα σας ικανοποιήσει: ο Ματθαίος λέει στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος: Vestimenta ejus facta sunt alba sicut lux, «τα δε ιμάτια αυτού εγένετο λευκά ως το φως» (ΙΖ´ 2). Κι εκείνη η φωτεινή λευκότητα άφηνε να διαφαίνονται η ιδέα και η απεικόνιση των αιώνιων απολαύσεων για τους τρεις αποστόλους του. Γιατί με τη λάμψη του φωτός όλοι οι θνητοί αναγαλλιάζουν, όπως μαρτυρούν τα λόγια εκείνης της γριάς, που δίχως ένα δόντι στο στόμα της, έλεγε ακόμα: Bona lux! Γλυκό φως! Και ο Τωβίας (Τωβίτ. Ε´) απάντησε, όταν ο άγγελος Ραφαήλ τον χαιρέτησε, όταν πια είχε χάσει την όρασή του: «Ποια χαρά θα μπορούσα να έχω εγώ, που δε βλέπω το φως τ’ ουρανού;» Ντυμένοι με αυτό το ίδιο χρώμα, οι άγγελοι μαρτύρησαν τη χαρά όλης της οικουμένης για την Ανάσταση του Σωτήρα (Ιωάννης Κ´ 12 [: «δύο αγγέλους εν λευκοίς καθεζόμενους»]) και την Ανάληψη του (Πράξεις των Αποστόλων, Α´ 10 [: «και ιδού άνδρες περειστήκεισαν αυτοίς εν εσθήτι λευκή»]). Με παρόμοια ενδυμασία είδε ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής ντυμένους τους πιστούς στην επουράνια και μακάρια Ιερουσαλήμ (Αποκάλυψη Δ´, 4 [:«πρεσβυτέρους περιβεβλημένους εν ιματίοις λευκοίς»] και Ζ´ 13[: «οι περιβεβλημένοι τας στολάς τας λευκάς»]).
Διαβάστε την ιστορία της αρχαιότητας, τόσο την ελληνική όσο και την ρωμαϊκή. Θα βρείτε ότι η πόλη Άλβα (πρώτο αχνάρι της Ρώμης) οικοδομήθηκε και πήρε το όνομά της, επειδή εκεί βρέθηκε μια λευκή γουρούνα.
Θα μάθετε πως όταν είχε βγει ψήφισμα ότι ο στρατηγός που είχε καταγάγει νίκη σε βάρος των εχθρών όφειλε να εισέλθει εν θριάμβω στη Ρώμη, έμπαινε ανεβασμένος σ’ ένα άρμα που έσερναν λευκά άλογα. Το ίδιο ίσχυε και για εκείνον που έμπαινε επευφημούμενος. Γιατί κανένα σημάδι ούτε χρώμα άλλο από το λευκό δεν μπορούσε να εκφράσει με μεγαλύτερη βεβαιότητα τη χαρά της άφιξής τους.
Θα μάθετε πως ο Περικλής, στρατηγός των Αθηναίων, αποφάσισε πως εκείνο το σώμα των στρατιωτών του που θα τραβούσε στην τύχη ασπροφάσουλα θα περνούσε όλη τη μέρα με χαροκόπια, διασκεδάσεις και ξεκούραση την ώρα που οι υπόλοιποι θα πολεμούσαν. Χιλιάδες άλλα παραδείγματα και παραθέματα θα μπορούσα να σας αναφέρω σχετικά άλλα δεν είναι εδώ ο τόπος.
Εφόσον θα έχετε καταλάβει αυτό, θα μπορείτε να λύσετε ένα πρόβλημα που ο Αλέξανδρος Αφροδισεύς θεώρησε άλυτο: «Γιατί ο λέων, που με την κραυγή και τον βρυχηθμό του κατατρομάζει όλα τα ζώα, το μόνο που φοβάται και σέβεται είναι ο λευκός πετεινός; Γιατί (όπως λέει ο Πρόκλος στο βιβλίο του De Sacrificio et Magia) η παρουσία των αρετών του ήλιου, οργάνου όπου εναποθηκεύεται όλο το γήινο και το κοσμικό φως, έχει μεγαλύτερη σημασία κι επίδραση στον άσπρο κόκορα απ’ ότι στο λιοντάρι, τόσο εξαιτίας του χρώματός του, όσο κι εξαιτίας των ειδικών ιδιοτήτων και χαρακτηρισμών του. Ακόμα καλύτερα, λέει πως συχνά εμφανίστηκαν διάβολοι, που έχοντας πάρει τη μορφή λεόντων εξαφανίστηκαν μεμιάς, όταν βρέθηκαν μπροστά σε λευκό κόκορα.
Αυτή είναι η εξήγηση, γιατί οι Γαλάτες, δηλαδή οι Γάλλοι (που ονομάστηκαν έτσι γιατί είναι από φυσικού τους λευκοί σαν το γάλα – όπως λένε οι Έλληνες) φέρουν πρόθυμα λευκά φτερά στα καπέλα τους. Είναι πράγματι από τη φύση τους ευχάριστοι, άδολοι, ευπροσήγοροι και πολυαγαπημένοι και διάλεξαν για σύμβολο και λάβαρο τους το λουλούδι που ξεπερνάει όλα τ’ άλλα σε λευκότητα τον κρίνο.
Αν ρωτάτε πως από το λευκό χρώμα η φύση μας δίνει να καταλάβουμε χαρά κι ευφροσύνη, θα σας απαντήσω πως αυτό συμβαίνει κατ’ αναλογία και φυσική ταυτότητα. Γιατί – όπως το λευκό τεμαχίζει και διαχέει εξωτερικά την όραση, διαλύοντας εμφανώς τα οπτικά πνεύματα, σύμφωνα με τη γνώμη του Αριστοτέλη στο έργο του Προβλήματα, και την άποψη των προοπτικολόγων (πράγμα που βλέπετε από την εμπειρία σας, όταν περνάτε βουνά σκεπασμένα με χιόνι, οπότε παραπονιόσαστε ότι δεν μπορείτε να δείτε καλά, όπως ο Ξενοφών γράφει πως συνέβη στους ανθρώπους του κι ο Γαληνός εκθέτει δια μακρών στον δέκατο βιβλίο του έργου του Περί των Μελών του Σώματος και της Λειτουργίας τους) – κατά τον ίδιο τρόπο η καρδιά, υπό την επήρεια μιας πρωτόγονης χαράς διαχέεται στο εσωτερικό του σώματος και υφίσταται μια προφανή διάλυση των ζωικών πνευμάτων. Αυτή η διάλυση είναι δυνατό να ενταθεί σε τέτοιο σημείο, ώστε η καρδιά αποστερείται της τροφοδοσίας της και, κατά συνέπεια, η ζωή σβήνει από τέτοια υπερβάλλουσα χαρά, όπως λέει ο Γαληνός στο δωδέκατο βιβλίο της Μεθόδου, στο πέμπτο βιβλίο Περί της Έδρας των Συναισθημάτων, στο δεύτερο βιβλίο Περί των Αιτίων των Συμπτωμάτων. Κατά τις μαρτυρίες του Μάρκου Τούλλιου [Κικέρωνα] στο πρώτο βιβλίο των Τουσκουλανών Διατριβών, του Βέρριου, του Αριστοτέλη, του Τίτου Λίβιου (που αναφέρει παρόμοια περίπτωση μετά τη μάχη των Καννών), του Πλίνιου (στο έβδομο βιβλίο και στα επόμενα), αυτό θα πρέπει να έτυχε παλιά στον Διαγόρα τον Ρόδιο, στον Χίλωνα, στον Σοφοκλή, στον Διονύσιο, τύραννο των Συρακουσών, στον Φιλιππίδη, στον Φιλήμονα, στον Πολυκράτη, στον Φιλιστίωνα, στον Μάρκο Γιουβέντιο και σε άλλους που πέθαναν από χαρά. Κι όπως λέει ο Αβίκεννας (στο δεύτερο βιβλίου τού Κανόνα και στο έργο του Περί των Δυνάμεων της Καρδιάς) σχετικά με τη ζαφορά, η οποία τόση απόλαυση φέρνει στην καρδιά, ώστε την αποστερεί από ζωή, λόγω άμετρης διάλυσης και διαστολής, αν πάρει κανείς υπερβολική δόση. Συμβουλευτείτε σχετικά τον Αλέξανδρο Αφροδισιέα, στο πρώτο βιβλίο των Προβλημάτων, κεφάλαιο δεκαεννιά. Όπερ έδει δείξαι.
Μια στιγμή όμως! Εισέρχομαι βαθύτερα σ’ αυτό το θέμα απ’ ότι καθόρισα στην αρχή, θα μαζέψω λοιπόν τα πανιά εδώ και θα βάλω στην άκρη τα υπόλοιπα για ένα βιβλίο ολοκληρωτικά αφιερωμένο σε αυτή την υπόθεση. Θα πω μόνο με μια λέξη πως το γαλάζιο σημαίνει σίγουρα τον ουρανό κι επουράνια πράγματα, κατά τον ίδιο τρόπο όπου το λευκό σημαίνει χαρά κι ευχαρίστηση.
Francois Rabelais
ΓΑΡΓΑΝΤΟΥΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΤΑΓΚΡΥΕΛ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 2018
