Ο άνθρωπος ως άτομο και ως είδος σε τρεις Βιβλικούς μύθους – Peter Uspensky

Η ιδέα της εξέλιξης στη ζωή και του ατομικού ανθρώπου και των ανθρώπινων κοινοτήτων, η ιδέα του εσωτερισμού, η γέννηση και το ξεδίπλωμα των κουλτούρων και των πολιτισμών, οι δυνατότητες του ατομικού ανθρώπου που συνδέονται με περιόδους ανόδου και πτώσης – όλ' αυτά και πολλά άλλα πράγματα εκφράζονται σε τρεις Βιβλικούς μύθους.

Οι τρεις αυτοί μύθοι δε συνδέονται μέσα στη Βίβλο και στέκονται ξέχωρα, αλλά στην πράξη εκφράζουν μια και μόνη ιδέα και συμπληρώνουν αμοιβαία ο ένας τον άλλο.

Ο πρώτος μύθος είναι η ιστορία του Μεγάλου Κατακλυσμού και της Κιβωτού του Νώε. Ο δεύτερος είναι η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ, και ο τρίτος, της καταστροφής των Σοδόμων και των Γομόρρων, του οράματος του Αβραάμ και των δέκα δικαίων ανθρώπων, που για χάρη τους ο Θεός συμφώνησε να σώσει τα Σοδομα και Γόμορρα, αλλά που δεν μπορούσαν να βρεθούν εκεί.

Ο Μεγάλος Κατακλυσμός είναι μια αλληγορία της πτώσης του πολιτισμού, της καταστροφής της κουλτούρας. Μια τέτοια πτώση θα πρέπει να συνοδεύεται από την εκμηδένιση του μεγαλύτερου μέρους της ανθρώπινης φυλής σαν συνέπεια γαιολογικών αναστατώσεων, ή πολέμων, της μετανάστευσης ανθρώπινοων μαζών, επιδημιών, επαναστάσεων, και παρόμοιων αιτιών. Πολύ συχνά όλες αυτές οι αιτίες συμπέφτουν. Η ιδέα της αλληγορίας είναι ότι, τη στιγμή της ολοφάνερης καταστροφής των πάντων, αυτό που είναι πραγματικά πολύτιμο διασώζεται, σύμφων μ' ένα σχέδιο που προετοιμάστηκε και επεξεργάστηκε από πριν. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων ξεφεύγει από το γενικό νόμο και διασώζει όλες τις πιο σημαντικές ιδέες και επιτεύξεις της δοσμένης κουλτούρας.

Ο θρύλος της Κιβωτού του Νώε είναι ένας μύθος που αναφέρεται στον εσωτερισμό. Το χτίσιμο της «Κιβωτού» είναι η «Σχολή», η προετοιμασία ανθρώπων για τη μύηση, για μετάβαση σε μια νέα ζωή, για νέα γέννηση. Η «Κιβωτός του Νώε», που διασώζεται από τον Κατακλυσμό, είανι ο εσωτερικός κύκλος της ανθρωπότητας.

Η δεύτερη σημασία της αλληγορίας αναφέρεται στον ατομικό άνθρωπο. Ο κατακλυσμός είναι ο θάνατος, αναπόφευκτος, αμετάκλητος, αδυσώπητος. Αλλά ο άνθρωπος μπορεί να χτίσει μέσα του μια «Κιβωτό» και να μαζέψει μα σ' αυτή δείγματα από καθετί που είναι πολύτιμο γι' αυτόν. Σε μια τέτοια περίπτωση αυτά τα δείγματα δε θα χαθούν. Θα επιβιωσουν από το θάνατο και θα ξαναγεννηθούν. Ακριβώς όπως η ανθρωπότητα μπορεί να σωθεί μόνο μέσα από τη σύνδεσή της με τον εσωτερικό κύκλο, έτσι ο ατομικός άνθρωπος μπορεί να πετύχει προσωπική «σωτηρία» μόνο μέσω ενός δεσμού με τον εσωτερικό κύκλο μέσα του, δηλαδή, με το να συνδεθεί με ανώτερες μορφές συνειδητότητας. Και αυτό δεν μπορεί να γίνει χωρίς εξωτερική βοήθεια, δηλαδή, χωρίς τη βοήθεια του εσωτερικού κύκλου.

Ο δεύτερο μύθος, ο μύθος του Πύργου της Βαβέλ, είναι μια άλλη παραλλαγή του πρώτου. Αλλά ο πρώτος μιλάει για τη σωτηρία, για εκείνους δηλαδή που σώζονται, ενώ ο δεύτερος μιλάει μόνο για την καταστροφή, για εκείνους δηλαδή, που θα χαθούν.

Ο Πύργος της Βαβέλ αντιπροσωπεύει τον πολιτισμό. Οι άνθρωποι ονειρεύονται να χτίσουν ένα πύργου από πέτρα «που η κορυφή του να μπορεί να φτάνει στον ουρανό», να δημιουργήσουν μια ιδανική ζωή πάνω στη γη. Πιστεύουν σε διανοητικές μεθόδους, σε τεχνικά μέσα, σε τυπικούς θεσμούς. Για πολύ καιρό ο πύργος υψώνεται όλο και πιο ψηλά πάνω από τη γη. Αλλά φτάνει οπωσδήποτε η στιγμή όπου οι άνθρωποι παύουν να κατανοούν ο ένας τον άλλο, ή μάλλον, αντιλαμβάνονται ότι ποτέ δεν είχαν κατανοήσει ο ένας τον άλλο. Ο καθένας τους κατανοεί με το δικό του τρόπο την ιδανική ζωή πάνω στη γη. Ο καθένας θέλει να πραγματώσει τις δικές του ιδέες. Ο καθένας θέλει να εκπληρωθεί το δικό του ιδανικό. Αυτή είναι η στιγμή όπου αρχίζει η σύγχιση των γλωσσών. Οι άνθρωποι παύουν να κατανοούν ο ένας τον άλλον ακόμα και στα πιο απλά πράγματα. Η έλλειψη κατανόησης προκαλεί διαφωνία, εχθρότητα, πάλη. Οι άνθρωποι που έχτισαν τον πύργο αρχίζουν να σκοτώνουν ο ένας τον άλλο και να καταστρέφουν αυτό που είχαν χτίσει. Ο πύργος πέφτει σε ερείπια.

Ακριβώς το ίδιο πράγμα συμβαίνει στη ζωή ολόκληρης της ανθρωπότητας, στη ζωή των λαών και των εθνών, και στη ζωή των ατομικών ανθρώπων. Κάθε άνθρωπος χτίζει έναν Πύργο της Βαβέλ στη δική του ζωή. Οι προσπάθειές του, οι σκοποί του μέσα στη ζωή, οι επιτεύξεις του, όλα αυτά είναι ο δικός του Πύργος της Βαβέλ.

Αλλά θα 'ρθει αναπόφευκτα η στιγμή όπου ο πύργος θα πέσει. Ένα ελαφρό πλήγμα, ένα δυστύχημα, μια αρρώστια, ένας μικρός κακός υπολογισμός, και από τον πύργο του δε μένει τίποτα. Ο άνθρωπος το βλέπει αυτό, αλλά είναι κιόλας πάρα πολύ αργά για να το διορθώσει ή να το αλλάξει.

Ή μπορεί να έρθει κάποια στιγμή στη διάρκεια της δόμησης του πύργου, όπου τα διαφορετικά «Εγώ» της προσωπικότητας ενός ανθρώπου χάνουν την εμπιστοσύνη το ένα στο άλλο, αντιλαμβάνονται όλες τις αντιφάσεις των σκοπών και επιθυμιών τους, αντιλαμβάνονται ότι δεν έχουν κοινό σκοπό, παύουν να κατανοούν το ένα το άλλο, ή ακριβέστερα, παύουν να πιστεύουν ότι κατανοούν. Τότε ο πύργος θα πρέπει να πέσει, ο απατηλός σκοπός αναγκαστικά εξαφανίζεται, και ο άνθρωπος αναγκαστικά θα νιώσει ότι όλα όσα έχει κάνει ήταν άκαρπα, και δεν οδήγησαν πουθενά και δεν μπορούσαν να οδηγήσουν πουθενά, και ότι μπροστά του υπάρχει μόνο ένα πραγματικό γεγονός – ο θάνατος.

Η όλη ζωή του ανθρώπου, η συσσώρευση πλούτου, ή δύναμης, ή μάθησης, είναι το χτίσιμο ενός Πύργου της Βαβέλ, διότι αναγκαστικά θα καταλήξει στην καταστροφή, δηλαδή, στο θάνατο, που είναι η μοίρα κάθε πράγματος που δεν μπορεί να περάσει σ' ένα νέο επίπεδο του είναι.

Ο τρίτος μύθος – ο μύθος της καταστροφής των Σοδόμων και Γομόρρων – δείχνει ακόμα πιο ξεκάθαρα από τους άλλους δύο τη στιγμή της επέμβασης των ανώτερων δυνάμεων και τις αιτίες αυτής της επέμβασης. Ο Θεός συμφώνησε να σώσει τα Σόδομα και Γόμορρα για χάρη πενήντα δίκαιων ανθρώπων, για χάρη σαραντα-πέντε, για χάρη τριάντα, για χάρη είκοσι, τελικά για χάρη δέκα. Αλλά οι δέκα δίκαιοι άνθρωποι δεν μπόρεσαν να βρεθούν και οι δύο πόλεις καταστράφηκαν. Η δυνατότητα εξέλιξης χάθηκε. Το «Μεγάλο Εργαστήρι» έβαλε τέλος στο αποτύχημένο πείραμα. Σώθηκαν όμως ο Λωτ και η οικογένειά του. Η ιδέα είναι η ίδια όπως και στους άλλους δύο μύθους, αλλά τονίζει ιδιαίτερα την προθυμία της καθοδηγητικής θέλησης να κάνει κάθε δυνατή παραχώρηση εφόσον υπάρχει κάποια ελπίδα για την πραγμάτωση του σκοπού που έχει οριστεί για τ' ανθρώπινα πλάσματα. Όταν αυτή η ελπίδα εξαφανίζεται, η καθοδηγητική θέληση θα επέμβει αναπόφευκτα, θα σώσει ό,τι αξίζει σωτηρία και θα καταστρέψει τα υπόλοιπα.

Peter Uspensky

Εσωτερισμός και Σύγχρονη Σκέψη - Η Τέταρτη Διάσταση - Σεξ και Εξέλιξη

Μετάφραση: Ευάγγελος Γράψας

Εκδόσεις Μπουκουμάνη 1995