Η φυσική κατάσταση του ανθρώπινου είδους – Immanuel Kant

Μπορούμε να απαλλαγούμε από την τυπική απόδειξη του γεγονότος ότι μια διεφθαρμένη ροπή είναι κατ' ανάγκην ριζωμένη στον άνθρωπο εν όψει του πλήθους των παραδειγμάτων, που μας φανερώνει μπροστά στα μάτια μας η εμπειρία η σχετική με τις πράξεις των ανθρώπων, και τα οποία βοούν. Εάν θέλει κανείς να έχει την εμπειρία αυτή από την κατάσταση εκείνη στην οποία κάποιοι φιλόσοφοι ήλπιζαν ιδίως να συναντήσουν τη φυσική καλοήθεια της ανθρώπινης φύσης, δηλαδή από τη λεγόμενη φυσική κατάσταση, δεν χρειάζεται παρά να συγκρίνει με την υπόθεση τούτη τα φαινόμενα της απρόκλητης σκληρότητας σε σκηνές φόνου στις [νήσους] Τοφούα, στη Νέα Ζηλανδία, στα Νησιά του Θαλασσοπόρου, καθώς και τις αδιάκοπες σκηνές φόνου στις εκτεταμένες ερήμους της βορειοδυτικής Αμερικής (τις οποίες αναφέρει ο πλοίαρχος Hearne), όπου μάλιστα κανείς άνθρωπος δεν έχει το παραμικρό όφελος από αυτές, και θα έχει ελαττώματα της ωμότητας περισσότερα από όσα χρειάζονται για να αποστεί από την άποψη αυτή. Εάν, όμως, διάκειται κανείς θετικά προς την άποψη ότι η ανθρώπινη φύση μπορεί να γνωρισθεί καλύτερα στην πολιτισμένη κατάσταση (στην οποία μπορούν να αναπτυχθούν πληρέστερα οι καταβολές της), θα πρέπει να ακούσει μια μακρά μελαγχολική θρηνωδία με κατηγορίες κατά της ανθρώπινης φύσης: την κρυφή δολιότητα, ακόμη και στη βαθύτερη φιλία, έτσι ώστε ο μετριασμός της εμπιστοσύνης κατά το αμοιβαίο άνοιγμα της καρδιάς ακόμη και των καλύτερων φίλων να συγκαταλέγεται στους καθολικούς γνώμονες της φρόνησης κατά τη συναναστροφή. Για τη ροπή να μισεί κανείς εκείνον στον οποίο είναι υποχρεωμένος, κάτι για το οποίο ένας ευεργέτης πρέπει πάντοτε να είναι προετοιμασμένος. Για την εγκάρδια εύνοια η οποία, ωστόσο, επιτρέπει την παρατήρηση ότι «υπάρχει κάτι στην κακοτυχία των καλύτερων φίλων μας που δεν μας δυσαρεστεί εντελώς», και για πολλά άλλα ακόμη που κρύβονται κάτω από την επίφαση της αρετής, για να μη μιλήσουμε για τις κακίες οι οποίες δεν αποκρύπτονται καθόλου, επειδή αποκαλούμε κιόλας καλό εκείνον που η κακία του είναι καθολικά διαδεδομένη. Και θα χορτάσει κανείς αρκετά με τα ελαττώματα του πολιτισμού και του εκπολιτισμού (τα προσβλητικότερα από όλα), ώστε να αποστρέψει καλύτερα το βλέμμα του από τη συμπεριφορά των ανθρώπων, για να μην αποκτήσει ο ίδιος μιαν άλλη κακία, δηλαδή τη μισανθρωπία. Εάν, όμως, δεν έχει ικανοποιηθεί ακόμη με τούτα, δεν έχει παρά να λάβει υπ' όψιν του την κατάσταση που είναι κατά παράξενο τρόπο σύνθετη από τις δύο προηγούμενες, δηλαδή την εξωτερική κατάσταση των λαών, καθώς οι πολιτισμένοι λαοί βρίσκονται στις σχέσεις τους με τους άλλους στην ωμή φυσική κατάσταση (ένα καθεστώς της μόνιμης εμπόλεμης κατάστασης), και επίσης το έχουν πάρει για τα καλά απόφαση να μη βγουν από την κατάσταση αυτήν. Και τότε θα διαπιστώσει αρχές των μεγάλων κοινωνιών, των λεγομένων κρατών, οι οποίες αντιφάσκουν ευθέως προς τις δημόσιες προφάσεις τους, ωστόσο δεν τις απορρίπτουν ποτέ, και τις οποίες δεν μπόρεσε ακόμη κανείς φιλόσοφος να τις εναρμονίσει με την ηθική, ούτε όμως (πράγμα που είναι κακό) και να προτείνει καλύτερες που να μπορούσαν να συμφωνούν με την ανθρώπινη φύση. Έτσι ώστε ο φιλοσοφικός χιλιασμός, ο οποίος ελπίζει σε μια κατάσταση αιώνιας ειρήνης που θεμελιώνεται σε μιαν ομοσπονδία των λαών ως παγκόσμια δημοκρατία, όπως και ο θεολογικός χιλιασμός ο οποίος προσδοκά την ολοκληρωμένη ηθική βελτίωση ολόκληρου του ανθρώπινου γένους, να είναι κατεγέλαστος καθολικά σαν φαντασιοπληξία.

Immanuel Kant

Επιλογή από το έργο του

Επιλογή – μετάφραση: Κώστας Ανδρουλιδάκης

Εκδόσεις Στιγμή 2008