Μεβλεβί (Δερβίσηδες) – ΤΕΛΗΣ ΛΙΒΑΝΙΔΗΣ

Γνωστοί περισσότερο σαν περιστρεφόμενοι δερβίσηδες, οι μεβλεβί αποτελούν ένα αποδεκτό δόγμα του ισλαμισμού αλλά και μια κατά βάση μυστική εταιρεία, η οποία μπορεί να θεωρηθεί ότι αγγίζει τα όρια της αίρεσης, χωρίς όμως αυτό να τους εμποδίζει να θεωρούνται μια ειδική τάξη μυστών με μεγάλο θρησκευτικό και κοινωνικό κύρος. Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι το τάγμα ανήκει στο ορθόδοξο δόγμα των σουνιτών. Το τάγμα των μεβλεβί ιδρύθηκε από τον Mevlana Jalal al-din Rumi, σημαντικό ποιητή και στοχαστή του ισλαμισμού, ο οποίος έζησε το δέκατο τρίτο αιώνα. Οι χώροι λειτουργίας των δερβίσηδων μεβλεβί αποτελούνται από τους teke, που είναι ανάλογοι των χριστιανικών μοναστηριών και προσφέρουν στέγη και τροφή στους ξένους επισκέπτες ανεξαρτήτως θρησκείας. Οι teke περιλαμβάνουν δωμάτια για επισκέπτες, χώρους για το Διδάσκαλο και τα υπόλοιπα μέλη του τάγματος, βοηθητικούς χώρους, αίθουσα περισυλλογής και την κεντρική αίθουσα των τελετών.

Η βασική τελετουργία των μεβλεβί είναι η περιστροφή των δερβίσηδων, η οποία θεωρείται μια από τις πλέον πνευματικές θρησκευτικές τελετές όλων των θρησκειών και το ύψιστο δείγμα ευλάβειας και προσευχής για τους ίδιους. Η περιστροφή αυτή, που εκτελείται με ιδιαίτερη ευλαβικότητα, πραγματοποιείται από το τάγμα σαν υπέρτατη πράξη αγάπης και αναπαριστά το βασικό μύθο τους για την ενότητα των ανθρώπων με το Θεό, την περιστροφή των πλανητών γύρω από τον Ήλιο και μέσω αυτού την υπερβατικότητα όλων των πλασμάτων προς την ένωσή τους με την άπειρη οντότητα του σύμπαντος. Η τελετή της περιστροφής εκτελείται από τους μύστες-δερβίσηδες, οι οποίοι, απλώνοντας τα χέρια σε έκταση και γέρνοντας το κεφάλι στον ώμο, αρχίζουν κάτω από τους ήχους μιας μουσικής, που σταδιακά μεταβάλλεται από μελωδική σε μια σειρά από επαναλαμβανόμενα, σχεδόν δαιμονικά αλλά ταυτόχρονα υπνωτικά μοτίβα, να περιστρέφονται στην αρχή αργά και στη συνέχεια ολοένα ταχύτερα, μέχρι να φτάσουν σε μια κίνηση που τους οδηγεί στην έκσταση, στο πνευματικό βύθισμα που ταυτόχρονα αποτελεί το δρόμο για την εσωτερική φώτιση.

Το μυστηριακό περιβάλλον της τελετής της περιστροφής είναι βαθύτατα θρησκευτικό και περιλαμβάνει τον εξαγνισμό των δερβίσηδων και την προσφορά της ευλογίας του επικεφαλής του teke σε όλους εκείνους που θα πάρουν μέρος σε αυτήν πριν το ξεκίνημα της διαδικασίας. Η τελετή της περιστροφής (sema) εκπέμπει έναν ισχυρό μυστικιστικό χαρακτήρα. Σε αυτή συμμετέχουν δώδεκα περιστρεφόμενοι δερβίσηδες και δώδεκα μουσικοί που παίζουν παραδοσιακά όργανα του μεσανατολικού και μεσογειακού χώρου. Χωρίζεται σε δύο τμήματα, από τα οποία το ένα αποτελεί την εισαγωγή, που εκτελείται από το διδάσκαλο, και τις τρεις ή τέσσερις επόμενες ενότητες της κύριας τελετουργίας της περιστροφής. Κάθε τμήμα ή ενότητα της τελετής συμβολίζει μια συγκεκριμένη θρησκευτική διαδικασία, όπως την απότιση τιμής στον Προφήτη Μωάμεθ, την επίκληση της ευλογίας του, τη γέννηση της αλήθειας μέσω της γνώσης, τη χαρά του πιστού όταν αναγνωρίζει το κάλλος του κόσμου που τον περιβάλλει και τη σοφία Εκείνου που τον δημιούργησε και, τέλος, την απόλυτη υποταγή στο θέλημα του Θεού.

Ο βαθύτερος συμβολισμός της sema λειτουργεί με την εκδήλωση της σημασίας της διαρκούς κίνησης, η οποία αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό όλων των στοιχείων του μικρόκοσμου και του μακρόκοσμου αλλά και το δρόμο για την κατάκτηση της φώτισης με την κατανόηση και τη μίμησή της. Σύμφωνα με το δόγμα των μεβλεβί, τα πάντα μέσα στον κόσμο βρίσκονται σε μια συνεχή κίνηση. Αυτό είναι κάτι που αποτελεί μεν το υπέρτατο κοινό στοιχείο τους αλλά ταυτόχρονα το δεσμό τους σε μια συμπαντική αρμονία που περιλαμβάνει τον ιδιαίτερο άξονα Θεού-ανθρώπου.

Καθώς λοιπόν περιστρέφονται οι semazen, οι μύστες παρουσιάζουν στους μυημένους αλλά και στους αμύητους τη βαθύτερη αυτή ερμηνεία του Υπέρτατου Όντος, καλώντας τους έτσι με τον αέναο στροβιλισμό τους να πάρουν μέρος σαν παρατηρητές στην αναγνώριση και τη βαθύτερη κατανόησή τους. Ο περιστροφικός χορός των δερβίσηδων μετατρέπεται με αυτό τον τρόπο σε ένα ατέρμονο διανοητικό ταξίδι στα βάθη της συνείδησης και της πραγματικότητας, στην πρόσκληση όσων τον παρακολουθούννα πάρουν μέρος στην ένωση με το Θεό κάτω από την καθοδήγηση των semazen. Όσο για αυτούς, η αμφίεσή τους με το λευκό επενδύτη, που συμβολίζει την επιθανάτια αμφίεση, και το σκέπασμα του κεφαλιού από τρίχα καμήλας, που συμβολίζει την πλάκα του τάφου, υπενθυμίζουν στους πιστούς το εφήμερο του βίου και τη ματαιότητα των γήινων απολαύσεων.

Οι συμβολισμοί των semazen και του περιστροφικού χορού τους δε σταματούν εδώ. Περιμένοντας σιωπηλοί, όρθιοι και ακίνητοι με σταυρωμένα τα χέρια να ξεκινήσει η τελετουργία αναπαριστούν έτσι την παντοτινή Μονάδα, τη βάση κάθε μέτρου. Στη συνέχεια αρχίζουν σταδιακά να περιστρέφονται ολοένα ταχύτερα, απλώνοντας το δεξί χέρι με την παλάμη προς τον ουρανό σαν ένδειξη προσευχής και αναμονής της χάρης, ενώ ταυτόχρονα κοιτάζουν προς το αριστερό, που η παλάμη του στρέφεται προς το έδαφος, θυμίζοντας έτσι την υποχρέωση της ταπεινότητας και της προσφοράς. Με αυτό τον τρόπο και κάτω από τους ήχους μιας μουσικής που υμνεί το Θεό ολοένα πιο έντονα ο περιστρεφόμενος δερβίσης λειτουργεί σαν ο άξονας ανάμεσα στο πραγματικό και το υπερβατικό, το γήινο και το υπερφυσικό, το ανθρώπινο και το θείο. Την ίδια στιγμή, όμως, η περιστροφική κίνηση των δερβίσηδων γύρω από τον εαυτό τους αλλά και γύρω απ'οτον κεντρικό τελετουργό, ο οποίος σε συγκεκριμένη στιγμή της διαδικασίας στέκεται στο κέντρο του κύκλου που δημιουργούν, αναπαριστά με ισχυρή συμβολική σαφήνεια την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο αλλά και την περιστροφή των πάντων γύρω από την αρχέγονη και θεμελιώδη έννοια του Θεού.

Το δόγμα των μεβλεβί, σε αντίθεση με την πλειονότητα των ισλαμικών αιρέσεων, δεν υπήρξε ποτέ αντίθετο με τις βασικές ιδέες της μωαμεθανικής θρησκείας, αν και πολλές φορές έχει κατηγορηθεί από τους σκληροπυρηνικούς ορθόδοξους σουνίτες μουσουλμάνους. Πολλοί σουλτάνοι το αντιμετώπισαν με ιδιαίτερη ανοχή, ένας μάλιστα από τους φωτισμένους ηγέτες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, ο μεταρρυθμιστής Σελίμ Γ', πιθανολογείται ότι υπήρξε και μέλος του τάγματος. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής υπήρξε επίσης ένας από τους προστάτες του δόγματος, ενώ το μεγάλο Semahane (αίθουσα τελετής της περιστροφής) που βρίσκεται δίπλα στο τζαμί και το μαυσωλείο του Mevlana Jalal al-Din Rumi αποτελεί προσφορά του.

Οι μεβλεβί έπαιξαν ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ιστορία του ισλαμισμού από το δέκατο τρίτο αιώνα μέχρι σήμερα, έχοντας επηρεάσει με την ιδεολογία και τα έργα τους την ποίηση, την καλλιγραφία και ιδιαίτερα τη μουσική. Στο θέμα αυτό συνάντησαν τη μεγαλύτερη αντίδραση από τους ορθόδοξους ισλαμιστές, δεδομένου ότι η μουσουλμανική θρησκεία απαγορεύει τη μουσική στις θρησκευτικές τελετές σαν στοιχείο που επηρεάζει αρνητικά τον πιστό και διασπά την προσοχή του από την προσευχή. Αντίθετα σε αυτή την αντίληψη, ο Rumi και οι οπαδοί του ενσωμάτωσαν τη μουσική μέσα στην ίδια τη θρησκευτική τελετουργία, θεωρώντας την έναν ακόμα ισχυρότερο εμπλουτισμό της προς μια πιο ολοκληρωμένη πίστη, που ανυψώνει το πνεύμα σε ένα ανώτερο επίπεδο θρησκευτικής μέθεξης. Χαρακτηριστικά, ο ίδιος ο Mevlana Jalal al-Din Rumi έλεγε ότι: «η μουσική μας κάνει και ακούμε τις Πύλες του Παραδείσου»...

Η πολιτιστική ποιότητα που πρόσφερε το τάγμα των μεβλεβί στο Ισλάμ ήταν τόση, ώστε σύντομα οι teke τους λειτούργησαν και ως σημαντικά κέντρα ανάπτυξης της τέχνης, του χορού και της μουσικής. Παράλληλα, διατηρώντας στο ακέραιο την εσωτερική και βαθύτατα ανθρωπιστική παράδοση του ισλαμικού σουφισμού και έχοντας σαν σκοπό του την παροχή διανοητικής ανακούφισης και φώτισης, το δόγμα των μεβλεβί λειτούργησε καταλυτικά σαν πόλος φιλελεύθερων και προοδευτικών ιδεών, προσπαθώντας όμως ταυτόχρονα να διατηρήσει τη διόλου ευκαταφρόνητη ισλαμική πολιτιστική παράδοση. Ιδιαίτερη σημασία φυσικά έχει το γεγονός ότι αυτή η πολιτιστική και ανθρωπιστική προσπάθεια κατόρθωσε να επιβιώσει και να δράσει μέσα σε ιστορικές περιόδους ενός ιδιαίτερα σκληρού οθωμανισμού, απαλύνοντας πολλές φορές με καίριο τρόπο πολλές από τις πιθανώς ακόμα σκληρότερες εκδηλώσεις του. Επίσης η γνωστική βάση του δόγματος των μεβλεβί έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανεξιθρησκεία τους, στη φροντίδα τους για τα πνευματικά του βίου και το σεβασμό τους για την ανθρώπινη προσωπικότητα και φύση, ένα γεγονός που συναρτάται και με την αναβίωση του τάγματος στη σύγχρονη εποχή. Επομένως, η μυστικότητα που καλύπτει πολλές από τις εκφράσεις, τους συμβολισμούς και κάποια σημεία των τελετών τους ίσως δεν είναι αδικαιολόγητη...

ΤΕΛΗΣ ΛΙΒΑΝΙΔΗΣ

ΤΑ ΚΕΚΡΥΜΜΕΝΑ

ΜΥΣΤΙΚΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ANUBIS 2000

Η ΕΚΣΤΑΣΗ – JOHN DONNE

The Ecstasy BY JOHN DONNE

Where, like a pillow on a bed
         A pregnant bank swell'd up to rest
The violet's reclining head,
         Sat we two, one another's best.
Our hands were firmly cemented
         With a fast balm, which thence did spring;
Our eye-beams twisted, and did thread
         Our eyes upon one double string;
So to'intergraft our hands, as yet
         Was all the means to make us one,
And pictures in our eyes to get
         Was all our propagation.
As 'twixt two equal armies fate
         Suspends uncertain victory,
Our souls (which to advance their state
         Were gone out) hung 'twixt her and me.
And whilst our souls negotiate there,
         We like sepulchral statues lay;
All day, the same our postures were,
         And we said nothing, all the day.
If any, so by love refin'd
         That he soul's language understood,
And by good love were grown all mind,
         Within convenient distance stood,
He (though he knew not which soul spake,
         Because both meant, both spake the same)
Might thence a new concoction take
         And part far purer than he came.
This ecstasy doth unperplex,
         We said, and tell us what we love;
We see by this it was not sex,
         We see we saw not what did move;
But as all several souls contain
         Mixture of things, they know not what,
Love these mix'd souls doth mix again
         And makes both one, each this and that.
A single violet transplant,
         The strength, the colour, and the size,
(All which before was poor and scant)
         Redoubles still, and multiplies.
When love with one another so
         Interinanimates two souls,
That abler soul, which thence doth flow,
         Defects of loneliness controls.
We then, who are this new soul, know
         Of what we are compos'd and made,
For th' atomies of which we grow
         Are souls, whom no change can invade.
But oh alas, so long, so far,
         Our bodies why do we forbear?
They'are ours, though they'are not we; we are
         The intelligences, they the spheres.
We owe them thanks, because they thus
         Did us, to us, at first convey,
Yielded their senses' force to us,
         Nor are dross to us, but allay.
On man heaven's influence works not so,
         But that it first imprints the air;
So soul into the soul may flow,
            Though it to body first repair.
As our blood labors to beget
         Spirits, as like souls as it can,
Because such fingers need to knit
         That subtle knot which makes us man,
So must pure lovers' souls descend
         T' affections, and to faculties,
Which sense may reach and apprehend,
         Else a great prince in prison lies.
To'our bodies turn we then, that so
         Weak men on love reveal'd may look;
Love's mysteries in souls do grow,
         But yet the body is his book.
And if some lover, such as we,
         Have heard this dialogue of one,
Let him still mark us, he shall see
         Small change, when we'are to bodies gone.

Εκεί όπου σαν σε κλίνης προσκεφάλι

Έγκυο γης ανάχωμα εξέχει, να στηρίζει

Της βιολέτας το σκυμμένο της κεφάλι,

Εμείς οι δυό καθίσαμε που ο έρωτας ορίζει.

Τα πιασμένα μας τα χέρια κόλλησαν σφιχτά

Με βάλσαμο πανίσχυρο που κείθε είχε την πηγή,

Οι ακτίνες των ματιών μας συστραφήκαν και μπροστά

Κλώσανε τα βλέμματά μας σε διπλή κλωστή.

Των χερίων μεταμοσχεύσεις παραμένανε ακόμα

Ο μοναδικός ο τρόπος για την ένωση των δυό μας,

Και αναπαραγωγή μας από το κοινό μας σώμα

Ήταν να παρθούν εικόνες στις ματιές των εαυτών μας.

Όπως ανάμεσα σε δυό ισόπαλους Στρατούς

Τη νίκη αμφίρροπη η Μοίρα αιωρίζει,

Τις ψυχές μας (που να φτάσουν τους σκοπούς

Τους έξω βγήκαν) διάστημα τις διαχωρίζει.

Των ψυχών διαπραγματεύσεις ενώ γίνοντ' εκεί-πέρα,

Σαν επιτάφι' αγάλματα οι δυό μας ξαπλωθήκαμε,

Ίδιες μείνανε οι στάσεις αμφοτέρων όλη μέρα,

Ασάλευτοι κι αμίλητοι κουβέντα πια δεν είπαμε.

Αν κάποιος, που ο έρωτας τόσο είχ' εξαγνίσει,

Ώστε τη γλώσσα των ψυχών να την καταλαβαίνει

Και πνεύμα η αγάπη του τον έχει καταστήσει,

Σε βολική απόσταση γινότανε να μένει.

Αυτός (αν και δε θα 'ξερε ποια ψυχή ομιλούσε,

Γιατί τα ίδια και οι δυό λέγανε κι εννοούσαν)

Ένα μίγμ' απ' εδώ νέο να κομίσει θα μπορούσε

Και πιο αγνό σα θα 'φευγε όλοι θα θεωρούσαν.

Η Έκστασις λοιπόν αυτή σίγουρα ξεδιαλύνει

(Είπαμε) και μας λέει τι 'ναι αυτό π' αγαπούμε,

Βλέπουμε, το σεξ δεν ήταν, απορία να μη μείνει,

Τι μας ώθησε καθόλου δεν μπορέσαμε να δούμε.

Μα όπως διάφορες ψυχές μέσα τους περιέχουν

Μίγμα πραγμάτων, δε γνωρίζουνε το ρόλο της αγάπης:

Τι ξανά αναμιγνύει στις ψυχές που μίγμα έχουν

Και τις δυό τους κάνει μία, με γνωρίσματα δικά της.

Μια μόνο μεταφύτευση βιολέτας, σ' άλλο χώμα,

Τις ποθητές ιδιότητες αυξάνει για παντοτινά:

Την αντοχή του λουλουδιού, το μέγεθος, το χρώμα

(Που σπάνια πρώτα ήτανε, φτωχά ή σκοτεινά).

Σαν η αγάπη δυό ψυχές τις ζωντανεύει

Έτσι όμως η καθεμιά τους επιδρά στην άλλη,

Η ικανότερη ψυχή, που απ' εδώ διαφεύγει,

Αδυναμίες μοναξιάς μπορεί να καταβάλει.

Εμείς λοιπόν που είμαστε η νέα τούτη η ψυχή,

Ξέρουμε τι μας σύνθεσε και τι μας έχει πλάσει,

Γιατί όλα αυτά τα Άτομα που είχαμ' απαρχή,

Είναι ψυχές που αλλαγή δε γίνεται να φτάσει.

Όμως, αλίμονο, γιατί τόσο μακριά κρατούμε

Τόσο καιρό τα σώματα που 'ναι κι αυτά δικά μας;

Αν και δεν είν' αυτά εμείς, πρέπει καλά να δούμε:

Εμείς ο νους. Σφαίρες αυτά, τροχιά ολόγυρά μας.

Τους χρωστάμ' ευγνωμοσύνη, γιατί με αυτό τον τρόπο,

Πρώτη φορά μετάδωσαν, για να μας συγκρατήσουν,

Τα σώματα, τη δύναμη, την αίσθηση, με κόπο,

Κράμα λοιπόν, όχι σκουριά, όλοι να τα λογίσουν.

Αλλιώτικα στον άνθρωπο επενεργούν τα ουράνια,

Εκτός του ότι πρώτιστα σφραγίζουν τον αέρα,

Έτσι ψυχή σ' άλλης ψυχής ρέει την επιφάνεια

Αν και στο σώμα πρέπει να 'ρθει πρώτα πέρα.

Πνεύματα το αίμα μας παλεύει ν' αποκτήσει,

Παρόμοια όσο δύναται με τις ψυχές, με κόπους,

Γιατί από τέτοια δάχτυλα θα πρέπει να πλεχτεί

Ο κόμπος ο λεπτότατος οπού μας κάνει ανθρώπους.

Έτσι πρέπ' οι ψυχές των εραστών να κατεβούν

Σ' επίπεδο διαχύσεωνκαι λειτουργίας φυσικής,

Που νους κι αισθήσεις φτάνουν και κατανοούν,

Αλλιώς τον Μέγα Πρίγκηπα κλείνουνε τοίχοι φυλακής.

Στα σώματα στρεφόμαστε κατόπιν που απλώνουν,

Ώστ' οι αδύναμοι να δουν του έρωτα το μεγαλείο.

Τα μυστήρια της αγάπης στις ψυχές μας μεγαλώνουν,

Μα το σώμα είναι πάντα της αγάπης το βιβλίο.

Κι αν κάποιος εραστής, που και στους δυό μας μοιάζει,

Αυτό το διάλογο άκουσε που είπε μόνο ένας,

Να μας προσέχει πάντοτε, λίγο θα δει ν' αλλάζει

Σαν φεύγοντας στα σώματα γυρίσουμε ο καθένας.

JOHN DONNE (1572 – 1631)

ΜΑΡΙΟΣ ΒΥΡΩΝ ΡΑΪΖΗΣ

ΟΙ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΙΗΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG / ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 1998

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΜΙΑΣ ΣΥΝΩΜΟΣΙΑΣ ΠΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ – ΙΩΑΝΝΗΣ Θ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

Είναι στην γνωστοί στους ερευνητές όσοι από τους να ξένους άρχισαν να φτάνουν στην Ελλάδα γύρω στα 1700 και άρχισαν να αποτυπώνουν στο χαρτί τις αρχαιότητες, τις εκκλησίες και οτιδήποτε άλλο ενόμιζαν ότι άξιζε τον τόπο να επιδειχτεί στην Ευρώπη. Μερικοί από αυτούς - πολύ αξιόλογοι, δεν το κρύβω - έχουν βοηθήσει και εμένα στα αρχικά ερεθίσματα μου σχετικά με τις έρευνες στον ελλαδικό χώρο που άρχισα πολύ νωρίς. Άλλοι όμως από τους λεγόμενους περιηγητές - ιδίως ζωγράφοι, αρχιτέκτονες, χαράκτες και επιστήμονες - το ίδιο αξιόλογοι και ίσως αργότερα εξελιχθέντες σε μεγάλα ονόματα στον ευρωπαϊκό χώρο των γραμμάτων και των τεχνών, είμαι πεπεισμένος ότι ήρθαν εδώ στην μαγική μας χώρα με σαφείς και ειδικές εντολές, τις οποίες εξετέλεσαν με κάθε ευσυνειδησία προς τους πάτρωνες τους! Η εξελληνισθείσα λέξη "σπόνσορας", ούσα αγγλική, ήταν φαίνεται γνωστή παλαιόθεν, διότι οι πάτρωνες της εποχής εκείνης δεν ήταν τίποτε άλλο παρά οι σημερινοί σπόνσορες! Κατ' αυτόν τον τρόπο λοιπόν οι ανωτέρω περιηγητές, για να έλθουν στην τότε Ελλάδα θα χρειάζονταν τη βοήθεια, την υλική - προ παντός - και την ηθική, αλλά βεβαίως και την πολιτική προκειμένου να πραγματοποιήσουν ένα τόσο μεγάλο, τόσο επικίνδυνο και τόσο ακριβό ταξίδι. Αυτή την εποχή, γύρω δηλαδή στα 1700, η ταπεινή μας χώρα αρχίζει να έλκει το ενδιαφέρον των Dilettanti! Στον πρόλογο του βιβλίου "Travels in Greece" του Richard Chandler (Oxford 1775), διαβάζουμε την εξής αφιέρωση:

Προς την Εταιρεία των Dilettanti:

Κύριοι

Είναι φυσικό η αφήγηση ενός ταξιδιού με δικές σας εντολές και δαπάνες σε μακρινή χώρα, να αξιώνει την τιμή της Πατρωνίας σας καθώς υποβάλλεται στην κρίση του Κοινού. Η Δικαιοσύνη ορίζει να υποδεικνύει ο Συγγραφέας τις πηγές της γνώσης του. Και αν από το εγχείρημα του απορρέει πληροφόρηση ή ψυχαγωγία, η επιδοκιμασία του κοινού θα πρέπει να απευθύνεται κυρίως στους εντολείς του. Αλλά εκτός από αυτό, ο συγγραφέας είναι ευτυχής που του δίδεται η ευκαιρία να ομολογήσει την υπερηφάνεια και την χαρά του γιατί εργάστηκε για μια Εταιρεία αποτελούμενη από τόσο λαμπρές και διακεκριμένες προσωπικότητες, με θησαυρούς γνώσεων όπως οι Dilettanti.

Ποιοί ήταν όμως οι πανίσχυροι αυτοί εντολείς που αυτοαποκαλούνταν "ερασιτέχνες"; Επρόκειτο για μια μικρή αρχικά "ιδιωτική" εταιρεία αριστοκρατών της Αγγλίας, οι οποίοι άσκησαν ενεργό επίδραση σε αισθητικά, αρχαιολογικά, πολιτικά και άλλα θέματα και διηύθυναν πολλές επιχειρήσεις "αρχαιολογικού" ενδιαφέροντος. Αντίθετα με άλλες παρόμοιες οργανώσεις, οι "Dilettanti" ιδρύθηκαν κατ' αρχήν για "κοινωνικούς" και "ανθρωπιστικούς" σκοπούς. Η ίδρυσή τους όμως, όλως περιέργως, συνέπεσε με ό,τι μπορεί να θεωρηθεί ως γένεση της σύγχρονης Αγγλίας. Είναι η εποχή που όλες οι αποστολές Άγγλων στο εξωτερικό γίνονται με ορισμένους σκοπούς και στόχους, ώστε να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα "υλικά" που θα επιτρέψουν οτην Αγγλία να γίνει κοσμοκράτειρα αλλά και να επηρεάζει όσον το δυνατόν μακρότερα τις τύχες του κόσμου και της Ευρώπης. Έτσι λοιπόν το 1774 ιδρύεται η Εταιρεία των Dilettanti, που όπως θα δείτε θα μας απασχολήσει επί μακρόν.

«...Αποστολή σας - λέγει κάποιος πρόλογος ενός άλλου βιβλίου που αφορά πάλιν την Ελλάδα, ονομαζόμενου Αρχαιότητες της Αθήνας, από τους αρχιτέκτονες James Stewart και Nicholas Revett - είναι η περισυλλογή πληροφοριών και παρατηρήσεων των τόπων και όλων των ιδιαιτέρων μερών των οποίων τα ονόματα σας έχουν δοθεί. Η εταιρεία έχει αποφασίσει να διαθέσει αρχικά το ποσό των 2000 λιρών(!) για το σκοπό αυτό. Θα επιβιβαστείτε στο σκάφος Aglicana του Captain Stewart και θα μεταβείτε στην Σμύρνη όπου θα παρουσιαστείτε στον πρόξενο Hayes, ο οποίος έχει ενημερωθεί από τον Πρέσβην Sir James Porter με όλα τα συστατικά έγγραφα, τα στοιχεία και τις εντολές σας... Διατηρώντας το Επιτελείον σας(!) στην Σμύρνη θα επιχειρείτε ταξίδια στους τόπους των εντολών σας με τις ασφαλέστερες και καταλληλότερες συνθήκες. Από την ημέρα της αναχωρήσεως σας θα πρέπει να τηρείτε και οι τρεις (Richard Chandler αρχιτέκτων, Nicholas Revett επιστήμων και William Pars ζωγράφος) ένα λεπτομερές ημερολόγιο των κινήσεών σας και των ανακαλύψεών σας, αναπαριστώντας την πραγματικότητα με τον απλούστερο τρόπο και χωρίς άλλη μέριμνα εκτός από την σαφήνεια. Δηλώνουμε ρητά ότι η διεύθυνση της όλης επιχείρησης ανατίθεται στον συνταγματάρχη George Grey (αδελφό του Sir James Grey, και οι δυο μέλη των Dilettanti) με την συμπαράσταση των κ.κ. Chandler και Revett. Σε περίπτωση διαφωνιών, οι εργασίες θα πρέπει να συνεχίζονται απρόσκοπτα μέχρι νεωτέρας εντολής».

Όπως βλέπουμε, οι ανωτέρω κύριοι θα επισκέπτονταν την χώρα μας ασκούντες περιήγηση κατ' εντολήν και καταγράφοντας τα πάντα, ακόμη και πράγματα τα οποία ήταν δυνατόν να μην κατανοούσαν. Και βέβαια αφού είχαν ειδικές εντολές ως προς τους τόπους των επισκέψεων, θα πρέπει να είχαν προηγηθεί άλλες επισκέψεις άλλων Dilettanti σε άλλες εποχές. Οπωσδήποτε εκράτησαν τα προσχήματα της εποχής, γιατί οι ίδιοι ομολογούν ότι «προσπάθησα να βρω διάφορα χειρόγραφα από αυτά που είχαμε πει και βρήκα μερικά στην Αθήνα. Θέλησα να τα αγοράσω αλλά μου είπαν ότι χρειαζόταν η συγκατάθεση του Αρχιεπισκόπου. Δυστυχώς (ή ευτυχώς) ο αρχιερέας είχε φυγαδευθεί γιατί εκινδύνευε από τους Τούρκους...». Και αλλού, «αγοράσαμε δύο εξαίσια κομμάτια από την ζωοφόρο και μας χάρισαν επιπλέον ένα ωραίο θραύσμα από τις μετόπες που κειτόταν παραμελημένο στον κήπο ενός Τούρκου».

Ήταν τότε - θα μου πουν βέβαια μερικοί - που η αρχαιολογία ήταν στενά συνδεδεμένη με την αρχαιοκαπηλία. Μαρτυρίες, εξάλλου, ελληνικών πηγών γι' αυτό το ταξίδι του R. Chandler αναφέρουν ότι εκτός των Αθηνών, επισκέφτηκε την... Πεντέλη και μάλιστα η κομπανία πέρασε αρκετές ημέρες στην σπηλιά των "ΑΜΩΜΩΝ", γνωστή σε μας σαν την σπηλιά του Νταβέλη.

Είναι αρκετά περίεργο αλλά και έξοχα διαφωτιστικό, το ότι ανάμεσα στις εντολές των Dilettanti προς τους εντολοδόχους ήταν να επισκεφτούν και τη γνωστή σπηλιά. Άλλοι τόποι της Αττικής που επισκέφτηκαν ήταν στο Σούνιο ο ναός του Ποσειδώνα, ο ναός της Ή ρ α ς και η ευρύτερη περιοχή!

Είναι θαυμάσιο ότι οι Dilettanti - ως φαίνεται - είχαν τα ίδια με... εμένα ενδιαφέροντα. Ας σημειώσουμε εδώ ότι η αποστολή εκείνη εστέφθη από πλήρη επιτυχία, καθ' όσον με την επιστροφή τους στην Αγγλία μετά τριετία(!), με πρόταση του Sir James Grey και του συν/χου G. Grey γίνονται μέλη των Dilettanti. Στα χρόνια που θα περάσουν από τότε, η Εταιρεία συνεχίζει να ενδιαφέρεται για τη χώρα μας. Γίνονται και άλλα ταξίδια από άλλους, ωστόσο δύο χρόνια πριν γίνει η Επανάσταση του '21 ένας άλλος Άγγλος, μέλος και αυτός των Dilettanti, o William Gell, επισκέπτεται και αυτός την Αττική αλλά επιμένει στην σπηλιά του Νταβέλη! Κάθησε στο εκεί μοναστήρι πάνω από ένα χρόνο και την ώρα του την σπατάλησε σε "εκδρομές" εις το Πεντελικόν και τη σπηλιά του.

Αργότερα δεν μπόρεσα να βρω άλλα στοιχεία επισκέψεων των Dilettanti στην Αττική. Αυτό φυσικά δεν θα πει ότι δεν έγιναν επισκέψεις, απλώς λόγω των ραγδαίων γεγονότων που μεσολάβησαν ίσως να πέρασαν απαρατήρητοι. Και φτάνουμε στη δεκαετία του '50. Διαβάζοντας γύρω στο 1962 παλιές εφημερίδες, μου έκανε εντύπωση η εξής είδηση:

«Μάρτιος τον 1952. Εκ των Ανακτόρων ανακοινούται ότι το βασιλικό ζεύγος της Ελλάδος εδεξιώθη εις τα ανάκτορα μέλη της γνωστής φιλελληνικής εταιρείας των Dilettanti! Ούτοι θα αρχίσουν περιοδεύοντες εις την Αττικήν εις αρχαιολογικούς και άλλους τόπους»!

Πράγματι, οι Dilettanti επισκέφθηκαν τόπους της Αττικής πολλούς και διαφόρους. Μεταξύ αυτών: το σπήλαιο του Αρχεδήμου, την ευρύτερη περιοχή Σουνίου, την Πεντέλη και την γνωστή σπηλιά, την Καισιαριανή και άλλες τοποθεσίες του Υμηττού, την Αθήνα δε εκτεταμένα με επιμονή τον λόφο του Αστεροσκοπείου, τη βορεινή πλευρά της Ακροπόλεως και τινές εκκλησίες της Πλάκας.

Οι γνωστοί μας Εταίροι λοιπόν, αφού έμειναν επ' αρκετόν, αναχώρησαν για την πατρίδα τους με επισημότητα. Με την ίδια επισημότητα, δυο μήνες αργότερα ανακοινώθηκαν από την αμερικανική ξένη αποστολή στην Αθήνα οι επιλεχθείσες περιοχές της Αττικής όπου θα εδημιουργούντο δυο βάσεις: η μία της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας στο Ελληνικό(!) και η άλλη του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού και μάλιστα τηλεπικοινωνιών στην Ν. Μάκρη(!).

Όπως τα πράγματα εξελίχθηκαν, οι δύο βάσεις αυτές, εκ των οποίων περισσότερο η δευτέρα έγινε σπουδαιότατης σημασίας όπως θα δούμε αργότερα, δεν είναι παρά συνέχεια και ίσως επιστέγασμα του ό,τι συμβαίνει στην σπηλιά του Πεντελικού, την γνωστή μας σπηλιά του Νταβέλη.

ΙΩΑΝΝΗΣ Θ. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΜΥΣΤΙΚΗ ΑΘΗΝΑ & ΑΤΤΙΚΗ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΣΟΠΤΡΟΝ 1999

Ο ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ ΩΣ ΘΕΟΣΟΦΟΣ – ΠΕΤΡΟΣ ΓΡΑΒΙΓΓΕΡ

Εν δύσκολον ψυχολογικόν προβλημα προβάλλει εις τον νεώτερον θετικόν ερευνητήν προς επίλυσιν η μεγάλη προσωπικότης του Ακραγαντινού «φιλοσόφου». Διστάζομεν και πάλιν να αποκαλέσωμεν απλώς δια του τίτλου «φιλόσοφος» τον πολυσχιδή και πολυπράγμονα Εκείνον πολιτικόν, κυβερνήτην, φυσικόν, ιεροφάντην και προφήτην, όμοιον του οποίου ολίγους έχει να παρουσιάση η ανθρωπότης.

Ιδού πως τον περιγράφει ο εμπνευσμένος μας ποιητής Κ. Παλαμάς εις το σχετικόν περί αυτού άρθρον του εν τη Μεγάλη Εγκυκλοπαιδεία:

«Πανταχού ενεφανίζετο και εξήσκει την πολυώνυμον χάριν του, ρέκτης πολιτευτής, ρηξικέλευθος φιλόσοφος, χρυσόστομος ρήτωρ, μηχανικός μεγαλεπήβολος, πανεπιστήμων ερευνητής, ιατρός, Θεόσοφος, θαυματοποιός, μάγος, κύριος όλων των ειδών του λόγου, ραψωδός, υμνοπόλος ιερεύς, προφήτης. Τονίζει ότι κατευνάζει και διεγείρει τους ανέμους, ότι θεραπεύει τας νόσους και το γήρας, ότι επαναφέρει εις την ζωήν νεκρούς, ότι παρά πάντων ως Θεός τιμάται και κάθε φορά που εισέρχεται εις τας πόλεις με ταινίας και άνθη καταστόλιστος οι άνθρωποι των περιστοιχίζουν και την αρωγήν του επιζητούν και ασθενείς προσάγουν εις αυτόν προς θεραπείαν και προφητείας προκαλούν(1). Και φαίνειται ότι διήγε βίον ταυτοχρόνως σεμνόν και μεγαλοπρεπή, ότι του απενέμοντο ύψισται όντως τιμαί και εκοινολογούντο έκτακτοι πράξεις του και θαύματα(2). Αλλά δια τούτο και ως κομπορρήμων κατεκρίνετο και ως αγύρτης εστιγματίσθη υπ' εκείνων οίτινες, αδυνατούντες να κατανοήσουν την εκδήλωσιν και την επιβολήν πνευμάτων υψηλών και Θεοφορήτων δεν ευρίσκουν δια να τα χαρακτηρίσουν προχειρότερα ονόματα από εκείνα της αγοράς».

Είμεθα απολύτως σύμφωνοι με την γνώμην του μεγάλου ποιητού μας και έχομεν λόγους να πιστεύωμεν ότι η προσωπικότης του Εμπεδοκλέους δεν είναι εξ εκείνων αίτινες ευκόλως κατανοούνται υπό των μικροψύχων, και ότι αι φράσεις των μας φαίνονται απλώς υπεροπτικαί και υπερφίαλοι, διότι δεν είμεθα εις θέσιν να κρίνωμεν περί της αληθείας και του βάθους αυτών, και άλλα πολλά παραδείγματα θα έχη ο αναγνώστης πρόχειρα, αναφέρωμεν δυο προχείρως, το του «θείου» αποκληθέντος Θεοφράστου Παρακέλσου, του μόλις σήμερον τιμωμένου υφ' ολοκλήρου της Γερμανίας και εντός ολίγου υφ' ολοκλήρου της Γης μεγάλου μεμυημένου της Δύσεως, και το του επίσης «θείου» και «φωτισμένου» Καλλιόστρο του εισέτι υπό των μυώπων ως αγύρτου και τυχοδιώκτου εκλαμβανομένου μεγάλου μύστου της Ανατολής.

Ομιλών ο E. Renan περί του Εμπεδοκλέους, τον ονομάζει, ουχί ασφαλώς προς τιμήν του και χωρίς να έχη συνείδησιν της επιτυχούς του συνταυτίσεως, κράμμα Νεύτωνος και Καλλιόστρο. Και όμως παραδεχόμενοι τον δεύτερον ως εξαιρετικώς μυσταγωγημένην φυσιογνωμίαν, ευρίσκομεν ότι είναι ούτος ο καλλίτερος χαρακτηρισμός. Ο romain Rolland τον ονομάζει Φάουστ όλων των αιώνων, ουχί δε μετά μεγαλειτέρας δυσκολίας θα ηδύνατο, έστω και αμυδρώς να συγκριθή προς τον πλέον εμπνευσμένον, τον πλέον πολυσχιδή και τον πλέον φωτισμένον ποιητήν των νεωτέρων χρόνων τον Wolfgang von Goethe.

Από της μιας πλευράς, μας παρουσιάζεται ο θετικός επιστήμων, ο φυσιοδίφης, ο οποίος ανατέμνει μετά ψυχραιμίας, όλους τους κλάδους του επιστητού και δίδει λύσεις, ιδίως επί της θεωρίας του φωτός και της φυσιολογίας αι οποίαι μας κινούν τον θαυμασμόν. Από της άλλης πλευράς ο Διονυσιακός Μυστικιστής, ο οποίος με τόνον απεσταλμένου και προφήτου αδιακόπως και άνευ εκδηλώσεων καμάτου περιτρέχει ολόκληρον την Σικελίαν και διδάσκει εις τους κατοίκους της την οδόν της Απολυτρώσεως.

Έχει φθάσει εις το σημείον να διαστείλη τας δύο οδούς της Γνώσεως και να θέση εις την διάθεσιν του αμφοτέρας, αποδίδων αυταίς ό,τι ανήκει εις εκάστην, χωρίς να απορρίπτη την μιαν υπέρ της άλλης. Αναγνωρίζει ότι ο ανθρωπος έχει αισθήσεις και λογικήν δια των οποίων δύναται μετά θετικότητος και εμπειρικώς να μελετά τα «φαινόμενα» της φύσεως και να εξάγη επιστημονικά συμπεράσματα. Αναγνωρίζει όμως συγχρόνως ότι το ανθρώπινον όν είναι πεπροικισμένον και με άλλας πολύ ανωτέρας των αισθήσεών του και της περιωρισμένης λογικής του δυναμικότητας τας οποίας εάν εξελίξη και χρησιμοποιήση προς συμπλήρωσιν των άλλως ελλείπων γνωστικών του μέσων θα είναι εις θέσιν να υπερβή την βαθμίδα των «φαινομένων» και να αχθή εις τας Αιτίας και τας Αρχάς του Κόσμου.

Η μια είναι η επιστημονική μέθοδος, η άλλη η μυσταγωγική μέθοδος. Η πρώτη δεν αποκλείει την δευτέραν. Υπάρχει μόνον μεταξύ των διαφορά βάθους. Αι δια της πρώτης μεθόδου αποκτώμεναι γνώσεις είναι εφικταί δι' όλους τους ανθρώπους πλην όμως περιωρισμέναι, ασταθείς, μεταβληταί, θνησιμαίαι, αι δια της δευτέρας αποκαλυπτόμεναι αλήθειαι είναι μόνον δια τους αρίστους ευπροσπέλαστοι και χαρακτηρίζονται δια του πλήρους, του μονίμου, του κυβικού και του αιωνίου. Τα όρια των δύο τούτων οδών δεν είναι σαφώς καθωρισμένα, διότι ποσάκις η έμπνευσις και η φαντασία δεν οδηγούν τον επιστήμονα εις την ανακάλυψιν των θεωριών του, ποσάκις δε το πείραμα και η επιστημονική επιβεβαίωσις δεν έρχονται – πολύ αργότερον – να βεβαιώσουν τας φανταστικάς βεβαιώσεις του οραματιστού!

Το σημείον τούτο είχε κατανοήσει πλήρως ο Εμπεδοκλής και ούτω μας παρουσιάζεται το δυσεπίλυτον φαινόμενον δια τους νεωτέρους ενός ανθρώπου σκεπτόμενου κατά τον θετικώτερον τρόπον, συγχρόνως δε οραματιζομένου και επαγγελομένου την αθανασίαν!

Είναι ο αιώνιος Φάουστ ο οποίος επιζητεί και κατωρθώνει να εισέλθη εις το βάθος όλων των ανωτέρων αιτίων της Φύσεως και αφού επιτύχη τούτο δεν διαφυλάττει την γνώσιν του δι' εαυτόν, αλλ' εφαρμόζει τα αποκτηθέντα χαρίσματα προς απαλλαγήν της Ανθρωπότητος από του Κακού, του Μίσους, της Έχθρας και της Δυστυχίας.

Ως πραγματικός Πυθαγόρειος και Ορφικός εξασκεί εμπράκτως την θεραπευτικήν, ομαδικώς δε απαλλάσσει τους κατοίκους του Σελινούντος και του Ακράγαντος από διαφόρους επιδημείας, ως δε εκ των κειμένων καταφαίνεται, ολόκληρος ο λαός ως «σωτήρα» και «Θεόν» αναγνωρίζει.

Εις τον Εμπεδοκλή απεδόθησαν πολλά βιβλία, πλην δύο μόνον θεωρούνται ως γνήσια, είναι δε ταύτα φιλοσοφικά ποιήματα, έμμετρα, κατά το είδος των Ομηρικών επών, «Περί φύσεως των όντων» και οι «Καθαρμοί», αμφότερα εκτεινόμενα εις πεντακισχιλίους στίχους. Εξ αυτών σώζονται πολυάριθμα και αρκετά εκτενή αποσπάσματα εκ των οποίων δύναταί τις να ανασυνθέση εν τινι μέτρω την Κοσμοθεωρίαν και απολυτρωτικήν διδασκαλίαν του Ακραγαντινού Μύστου.

Γένεσις και φθορά κατά την κυρίαν σημασίαν των λέξεων δεν υπάρχει μίξις και αποσύνθεσις, ένωσις και διαχωρισμός αμεταβλήτων αγεννήτων και αθανάτων πρωταρχικών ουσιών τας οποίας ο Εμπεδοκλής «στοιχεία» αποκαλεί, τα χαρακτηρίζει δε πρώτος με τα ονόματα πυρ, αήρ, ύδωρ, γη. Πάσαι αι ουσίαι ευρίσκοντο εν αρχή ανεκδήλωτοι εν τω «Σφαίρω». Ο Σφαίρος ούτος είναι εν είδος κοσμογονικού ωού των Ορφικών, εν είδος Χάους, όπερ περιέκλειε δυνάμει όλους τους νόμους τους συντελεστικούς εις την δημιουργίαν. Εν αυτώ δεν υπάρχει κίνησις, αλλά μακαρία τις ευδαιμονία. Εις μιαν όμως στιγμήν, η ισορροπία αύτη διασπάται και δύο νόμοι εκδηλούνται, ο εις είναι κίνησις κεντρομόλος (φιλότης, στοργή, αρμονία) ο έτερος μια κίνησις κεντρόφυξ (το νείκος, η διχόνοια, ο κότος). Αι δυνάμεις αύται παρίστανται ως στοιχεία ανάμεικτα και προσωποποιούνται ως μυθολογικαί υποστάσεις. Εξίσου ανώλεθροι και αρχέγονοι αρχαί δεν ευρίσκονται πάντοτε εν ισορροπία. Υφίστανται διηνεκώς εναλλαγάς υπεροχής. Η φιλότης ενοποιεί τον κόσμον και το νείκος την ενότητα μετατρέπει εις πολλότητα.

Η επικράτησις του Νείκους συνεπάγεται την επικράτησιν του Κακού όπερ έχει ως αποτέλεσμα την «ακοσμίαν» προκαλουμένην δια της επεμβάσεως των Γιγάντων και των Τιτάνων.

Αποτέλεσμα της αντιδράσεως των δύο τούτων πρωταρχικών νόμων, του Νείκους και της Φιλίας επί της αρχικής Μονάδος είναι η διαδοχική εκδήλωσις εκ της χαώδους καταστάσεως του Σφαίρου των τεσσάρων στοιχείων, εκλαμβανομένων ως πρωταρχικών δημιουργικών καταστάσεων, δια συμπυκνώσεως των οποίων λαμβάνουν γένεσιν οι κόσμοι και τα επ' αυτών δημιουργήματα.

Η ζωή του κόσμου είναι κυκλική κατ' ατελεύτητον επανάληψιν και διαγράφεται ως εξής:

1)Κρατεί παντελής Ένωσις.

2)Μετάβασις των στοιχείων προς χωρισμόν.

3)Παντελής χωρισμός των στοιχείων.

4)Επανοδος εις την ενότητα αυτών. Μόνον κατά την δευτέραν και κατά την τετάρτην περίοδον είναι δυνατή ό,τι κυρίως ονομάζεται «φυσική ζωή» δηλαδή η διακεκριμένη ύπαρξις συνθέτων όντων, ο νυν κόσμος(3).

Εκ των οργανικών όντων εγεννήθησαν κατά πρώτον εκ της Γης τα φυτά, ηκολούθησαν δε αργότερον τα ζώα και τέλος αυτά τα ανθρώπινα πλάσματα. Πάντα ταύτα όμως δεν εγένοντο κατόπιν διεγεγραμμένου τίνος σχεδίου και εις παθητικός παράγων, η «Τύχη» έδωσε συμπτωματικώς τας αναλογίας των μίξεων. Δυνάμει των μίξεων τούτων παρήχθη άπειρος αριθμός θνητών πλασμάτων, τυχαίων και παραδόξων «κεφαλαί άνευ τραχήλου και θώρακος, βραχίονες άνευ ώμων, οφθαλμοί στερούμενοι οράσεως» κ.ο.κ. Τα ατελή ταύτα όντα ταχέως εξηφανίσθησαν δια να αφήσουν την θέσιν των εις άλλα διαθέτοντα εκ συμπτώσεως όλα τα στοιχεία και μέλη δια να διαιωνισθούν. Ο αναγνώστης συναντά ενταύθα την Δαρβίνειον αρχήν της επικρατήσεως του ισχυροτέρου.

Και οι άνθρωποι εγεννήθησαν εκ της Γης, κατ' αρχάς άμορφοι όγκοι εξ ύδατος και γης, έπειτα παράδοξα συνθέμματα ως Κένταυροι και Χείμαιραι, Ερμαφρόδιτοι και Σφίγγες και Τραγέλαφοι, μέχρις ότου δια της αρχής της επιλογής και επικρατήσεως του ισχυροτέρου κατέληξαν εις την συνήθη ανθρωπίνην μορφήν.

Το λογικόν, η φρόνησις (το ηγεμονικόν των στωικών) δεν εδρεύει ούτε εν τη κεφαλή ούτε εις το στήθος, αλλ' εις το αίμα διότι εν αυτώ επικρατεί η τελειωτέρα μίξις των τεσσάρων στοιχείων. Και όσον αρμονικωτέρα είναι αύτη, τόσον το λογικόν του ανθρώπου είναι αρτιώτερον. Άλλως τε το λογικόν δεν είναι ιδιάζον κτήμα του ανθρώπου μόνον, αλλά δύναται να ανευρεθή εις υποτυπώδη κατάστασιν και επ' αυτών των συστατικών στοιχείων (Πανψυχισμός μάλλον παρά Πανθεϊσμός). Δια τούτο πάντα τα όντα μετέχουσι φρονήσεως (πάντα γαρ ίσθι φρόνησιν έχειν και νοήματος αίσαν).

Ο θάνατος λαμβάνει χώραν δι' αποχωρισμού του πυρώδους στοιχείου από των λοιπών εκ του συνδυασμού των οποίων ο άνθρωπος αποτελείται. (Ο ύπνος τουναντίον προκαλείται δια του προσωρινού αποχωρισμού του πυρώδους στοιχείου από του ανθρωπίνου σώματος. Η μυστικιστική διδασκαλία του Εμπεδοκλέους περί ψυχής και των πεπρωμένων αυτής περιλαμβάνει σαφή στοιχεία Πυθαγορικών και Ορφικών δοξασιών εις τας οποίας ούτος προσθέτει την περί νείκους και φιλίαν θεωρίαν του. Η μυστική αυτή διδασκαλία ζωγραφίζεται υπό του υμνοπόλου – φιλοσόφου δια ζωηρών χρωμάτων και διαγράφει τας σκληράς δοκιμασίας τας οποίας η Ψυχή, εξ αιτίας του νόμου του Νείκους, δοκιμάζει πίπτουσα εις την σωματικήν και υλικήν κατάστασιν. Από της καταστάσεως ταύτης δια να απολυτρωθή ο άνθρωπος οφείλει να εφαρμόση μιαν Άσκησιν εις την οποίαν περιλαμβάνεται προπάντων η ευρεία εφαρμογή του νόμου της Αγάπης και Φιλίας ως και η αποχή πάσης κρεοφαγίας.

Φέρεται ως παραδεχόμενος τας περί μετεμψυχώσεως θεωρίας ομιλών περί του ιδίου του παραδείγματος θεωρεί εαυτόν ως δαίμονα, δηλαδή ως θείαν και ανεξάρτητον προσωπικότητα, περιπεσόντα εις βαρύ αμάρτημα δια του Νείκους και εκπεσόντα της θείας του φύσεως. Διαδοχικώς έκτοτε η ψυχή του διήλθε μέσω φυτών, δια μέσου σάρκας ζώων και ανθρώπων, πλάνης εις το σύμπαν «φυγάς Θεόθεν και αλήτης» εξετινάχθη εις το «υπόστεγον άντρον» ως αποκαλεί «την επίγειον κοιλάδα του Κλαυθμώνος» μέχρις ου επιστή και δι' αυτόν το πλήρωμα του χρόνου και επανακάμψη εις την προτέραν μακαριότητα.

Χαρακτηριστικόν εν προκειμένω είναι το απόσπασμα του Ιππολύτου ένθα ως προκαλών τας μετεμψυχώσεις και ταλαιπωρίας της δοκιμαζομένης ψυχής αναφέρεται αυτό τούτο το Νείκος – ο Δημιουργός – όστις ως Χαλκεύς κατεργάζεται τον σίδηρον, τον σφυρηλατεί και τον εμβαπτίζει εκ του πυρός εις το ύδωρ.

Τοιουτοτρόπως η ψυχή, κατακτώσα ολοέν έδαφος και αποκαθαιρομένη φθάνει κατά πρώτον την κορωνίδα της φυτικής εξελίξεως ήτις είναι η Δάφνη μετέπειτα της ζωικής εξελίξεως ήτις είναι ο Λέων, δια να προσπελάση τέλος την ανθρωπίνην κατάστασιν ήτις κορυφούται εν τω προσώπω των προφητών των υμνοπόλων, των ιατρών και ηγεμόνων, εντεύθεν δε προέρχονται αυτοί ούτοι οι μάκαρες Θεοί.

Δυστυχώς, ως θα παρατηρήση ο αναγνώστης, μολονότι αφθονία αποσπασμάτων διεσώθη περί των φυσικών θεωριών του μεγάλου Ακραγαντίνου, αι περί Απολυτρώσεως περικοπαί είναι ασήμαντοι και ελάχιστα ψιχία αντιπροσωπεύουν το ασφαλώς λαμπρόν σύστημα αυτού περί αγωγής του ανθρώπου και περί μυσταγωγικής αναπτύξεως.

________________

1.«Τούτο φησί ο Σάτυρος λέγειν, ως αυτός παρίει του Εμπεδοκλή γοητεύοντι. Αλλά και αυτόν δια των ποιημάτων επαγγέλεσθαι τούτο τε και αλλά πλείω, δι' ων φησί. Φάρμακα δ' όσοι γεγάσι κακών και γήραος άλκαρ Πεύση. Επεί μούνω σοι εγώ κρανέω, τάδε πάντα. Παύσεις δ' ακαμάτων ανέμων μένος, οίτ' επί γαίαν. Ορνύμενοι πνοιαίσι καταφθινύθουσιν άρρουραν. Και πάλιν ην κ' εθέλισθα, παλίντισα πνεύματ' επάξεις. Θήσεις δε εξ όμβροιο κελαινού καίριον αυχμόν. Ανθρώποις, θήσεις δε και εξ αυχμοίο θερείου. Ρεύματα δενδρεόθρεπτα και δ' εν θέρει αήσαντα. Άξεις δ' αΐδαο καταφθιμένου μένος ανδρός». (Δ. Λαέρτιος, VIII, 2).

2.Πρβλ. την προσφώνησιν του Εμπεδοκλέους προς τους Ακραγαντίνους την οποίαν αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος VIII, 2

«Ω φίλοι, οι μέγα άστυ κατά ξανθού Ακράγαντος Ναίετ' άκρην πόλεως αγαθών μελεδήμονες έργων, Χοάρετ' εγώ δ' υμίν θεός άμβροστος, ουκ έτι θνητός. Πωλεύμαι μετά πάσι τετιμένος, ώσπερ έοικε, Ταινίαις τε περίστεπτος στέφεσιν τε θαλείοις, Τοίσιν αμ' ευτ' αν ίκωμαι ες άστεα τηλεθόωντα Ανδράσι ηδέ γυναιξί σεβίζομαι, οι δ' αμ' έπονται Μύριοι, εξερέοντες όπη προς κέρδος αταρπός. Οι μεν μαντοσηνέων κεχρημένοι, αι δε τι νούσων Παντοίων επύθοντο κλύειν ευηκέα βάξιν».

3.Κ. Παλαμά, Εμπεδοκλής, Εν Μεγ. Εγκυκλοπαιδεία

ΠΕΤΡΟΣ ΓΡΑΒΙΓΓΕΡ

ΣΥΜΒΟΛΑΙ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣΟΦΙΑΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ ΣΦΙΓΓΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΜΕΛΗ 2007

Ο ΜΑΛΑΚΟΚΑΥΛΗΣ – ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ

Μιλάμε καθημερινά γι' ανθρώπους σκληρούς και μαλακούς, περήφανους και ταπεινούς, ψυχρούς και θερμούς, ευγενικούς και θερμόαιμους. Η κοινωνική τους αυτή συμπεριφορά, σαν διαφορετικοί χαρακτήρες, μπορεί να μας δείξει πως πρόκειται μονάχα για διαφορετικές μορφές θωράκισης του εγώ – ανδρικού σήμερα εγώ – ενάντια στους κινδύνους του έξω κόσμου και τις απωθημένες απαιτήσεις των ορμών του «εκείνου» έξω κόσμου. Σήμερα, βασική άμυνα, στον βάναυσο τρόπο που επεισέρχεται η αγοραία καθημερινή κουλτούρα στις διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές ή και κοινωνιστικές εκδηλώσεις είναι μια ηθελημένη ευγένεια, ενάντια στην πραχτική των παρανοϊκών, των αδίστακτων πολιτικάντηδων, της χειραφέτησης, των σλόγκαν της ισότητας των δύο φύλων, στους γενετήσια ναρκισσευόμενους εκφραστές διαφόρων μορφών τέχνης (σκηνοθέτες, στιχουργούς, τραγουδιστές, ηθοποιούς, τραγουδοποιούς ...ως και εκδότες και ποδοσφαιριστές).

Δεν μπορώ να μην υποσημειώσω ότι οι τρόποι αντίδρασης του καθένα μας, έχουν – ως ένα σημείο – κληρονομική βάση. Μ' αυτόν τον τρόπο δεχόμαστε ότι και το νεογέννητο έχει το ...δικό του χαρακτήρα. Πιστεύω όμως, ότι η αποφασιστική επίδραση προέρχεται από το πολιτικο-κοινωνικό περιβάλλον κάθε εποχής και ανάλογα με τη διάδοση μιας «θεαματικής» κουλτούρας, πάντοτε σε σχέση με το περιεχόμενό της. Αυτό το περιεχόμενο της αγοραίας κουλτούρας καθορίζει και την υπάρχουσα προδιάθεση συμπεριφοράς μιας σειράς ατόμων πολιτών, μιας τάξης ή ενός φύλου. Μπορεί, δηλαδή, νέοι που ήταν πρώτα «ελαφρώς ευερέθιστοι» και «εύθυμοι» να έγιναν αργότερα «μελαγχολικοί» και ακόμα αργότερα «σιωπηλοί» και «εμποδισμένοι».

Όλες αυτές οι μεταπτώσεις οφείλονται, στη σταδιακή αμφισβήτηση που έτρεφαν για την ανατροφή τους, ανάμεσα στις κοινωνικο-πολιτικές καταστάσεις. Σίγουρα οι ίδιοι δεν είναι ψυχοπαθείς, αλλά σκέφτηκαν και έμειναν, μεγάλωσαν και έζησαν, αναπτύχθηκαν και ανδρώθηκαν σ' ένα ψυχοπαθολογικό περιβάλλον.

Αυτό γίνεται αμέσως κατανοητό, αν από τώρα πούμε ότι τόσο ο δεσμός με τους γονείς, ο στιγματισμός της μαλακίας και η απαίτηση ασκητικότητας στην εφηβεία, συν το στρίμωγμα των σεξουαλικών ενδιαφερόντων στο θεσμό του γάμου, αντιπροσωπεύουν περίπου το αντίθετο των προϋποθέσεων, που είναι απαραίτητες για τη δημιουργία και την αυτοοργάνωση ενός σεξουαλικο-οικονομικού προσωπικού ενδιαφέροντος. Η σεξουαλική και ψυχική οικονομία αποκλείει τη δόμηση μιας «ηθικής» που σήμερα αναπτύσσεται με κάθε τρόπο. Αυτό όλο δημιουργεί μια αδυσώπητη, αλλά καλυμμένη, νεύρωση, μια κοινωνικο-πολιτική νεύρωση σεξουαλικής και συμβιωτικής συμπεριφοράς, που εξωθεί τους αρσενικούς φορείς της στην έννοια της λειτουργίας του μαλακοκαύλη.

Ένας περίπου ιδανικός τύπος υγιή, ξεχωρίζει απ' τον ψυχοπαθολογικό-πολιτικά κυκλωμένο, στο ότι ακριβώς η οιδιπόδεια σύγκρουση δεν μετατράπηκε σε χαρακτηριολογική λειτουργία, παρά τακτοποιήθηκε με αφαίρεση της ενεργητικότητας και με μείωση της μέχρι τώρα γνωστής αντρικής πρωτοβουλίας.

Ο Τζαίησον Ξενάκης στο μικροδοκίμιό τους «ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΑΓΑΠΗ, ΑΦΗΡΗΜΕΝΟ ΑΤΟΜΟ, ΕΞΩΠΕΦΤΗΣ» (Χίππυδες και Κυνικοί, σελ. 91) γράφει: «Τι συμβαίνει στις ερωτικές σχέσεις; Ερωτεύεται ο Γιάννης την Μαίρη; Ή ερωτεύεται την κατάσταση της Μαίρης; Μια κατάσταση που πήρε και η Μαίρη μέρος, μπορεί να είναι έντονη αλλά όχι μόνο εξαιτίας της παρουσίας της. Υπάρχει ακόμα μουσική ή βουνά ή θάλασσα, ή ναρκωτικά ή χορός ή τροφή ή χαμηλά φώτα ή άλλα άτομα ή... Οι καταστάσεις είναι πιο αφηρημένες από τ' άτομο. Είναι ακόμα πιο μοναδικές, εφόσον κυρίαρχο στοιχείο είναι η κάθε συγκεκριμένη και φευγαλέα στιγμή. Αφήστε έξω τις συνθήκες κάτω απ' τις οποίες ο Γιάννης ερωτεύθηκε τη Μαίρη και όλη η υπόθεση θα μπορούσε να μην καταλήξει σε τίποτα».

Ο τύπος που κοινωνικο-πολιτικά αναπήδησε μέσα από τις τάξεις του κόμματος της «αλλαγής» και τώρα σταδιακά, όλο και πολλαπλασιάζεται, είναι αυτό που δεν ανήκει στο στρώμα που θα μπορούσαμε – σύμφωνα πάντα με τις μαρξιστικές γραφές – να ονομάσουμε «κατώτερο», το ξένο προς την ελίτ τάξη, αλλά πάλι δεν ανήκει και στο «ανώτερο» στρώμα, που διαιρείται σε δύο κατηγορίες: την κυβερνητική ελίτ και την μη κυβερνητική ελίτ. Εδώ συναντάμε τον τύπου του μαλακοκαύλη που ενώ έχει κάποιο βαθμό «ικανότητας» και καταφέρνει να έχει κάποια επιρροή στην άρχουσα κυβερνητική ομάδα, η θέση του απέναντι στην σεξουαλική-κοινωνική του συμπεριφορά ορίζεται φορμαλιστικά και η εξουσία του επάνω σε άλλους ανθρώπους – στην περίπτωσή μας η φυσική του κυριαρχία επάνω στο γυναικείο φύλο – στέκεται αδιάφορη και ως ένα σημείο παθητική. Έχει φυσικά αντιληφθεί ότι σ' οποιαδήποτε ελίτ κι αν ανήκει αυτό του δίνει φιλελευθερίστικα στοιχεία και τέτοιες κινήσεις που μπορεί να πλησιάσει την «ιδεολογία της επιτυχίας», αλλά σύμφωνα με την ψυχική του ιδιοσυγκρασία που διαμορφώθηκε, και τροφοδοτήθηκε από οικογένεια που προήλθε από κατώτερη τάξη, αντιμετωπίζει την είσδυση καινούργιων ανανεωτικών ρευμάτων και μια ιδέα επαναστατικότητας που φέρνει η ισοτιμία των δύο φύλων, με τέτοιο τρόπο, που μόνο διατάραξη της κοινωνικής ισορροπίας του δημιουργεί, κυρίως πάνω στην σεξουαλική συμπεριφορά του φύλου του. Σαν μια μόνιμη κατάσταση, άσχετα με ποιο κόμμα ήταν ή είναι στην εξουσία, οι ατομικές αδυναμίες υπήρχαν και υπάρχουν, κι ούτε θα μπορούσε κανείς να υποτιμήσει τις αδυναμίες – κοινωνικές και οικονομικές – που έχει η δημιουργία μιας οικογένειας παλιότερα, μιας συμβίωσης σήμερα, μέσα σ' ένα κεφαλαιοκρατικό οικονομικό σύστημα. Ο «μεταπτυχιακός άντρας» μ' όλο το φόρτωμα των δομών της κοινωνίας, τις μαρξιστικές γραφές, την ιδεολογία της επιτυχίας – ελίτ και οικονομικής – και καταπιεσμένος με την αιφνίδια κίνηση για την απελευθέρωση και την ισότητα της γυναίκας, βρίσκεται ανάμεσα στον αυθορμητισμό, που με το σεξ του δίνει την ευκαιρία να είναι δημιουργικός και ενθουσιώδης, και στην καριέρα της επιτυχίας για χρήμα ή φήμη, πράγματα που μια κοινωνία όπως η σημερινή του υπόσχεται και του δίνει, αρκεί να «δώσει» κι εκείνος. Αυτή η σύγκρουση αυξάνεται όταν παρατηρεί ότι το σεξ για την απελευθερωμένη γυναίκα έγινε σπορ, η μόδα επιτείνει την ομορφιά της γυναίκας, η τάση για μόρφωση και για μάθηση δίνουν μια προσωπικότητα στις γυναίκες και η χειραφέτησή τους επιταχύνεται, με την αποδοχή από τη δυτική κοινωνία, της ισότητας... Σύμφωνα με τη σύγχρονη ψυχολογία, στην τελευταία περίοδο των «τυπικών διεργασιών» που επεκτείνονται σ' ένα νέο παιδί μέχρι και το 16ο έτος της ηλικίας του, έχει διαμορφωθεί μια πλήρης εσωτερική αναπαράσταση του κόσμου. Μπορεί να σκέφτεται πέρα κι από τις τρέχουσες πληροφορίες, να βγάζει συμπεράσματα και με βάση διάφορες υποθέσεις να διαμορφώνει θεωρίες για να εξηγήσει άγνωστα φαινόμενα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, που στη δική μας κοινωνία κρατάει και έως 20 χρόνια, ο νεαρός μπορεί να κάνει νοερά υποθέσεις που βρίσκονται στο περιβάλλον του και να τις χειριστεί συμβολικά, θεωρητικά. Πάντα ξεπερνώντας αυτό το στάδιο έχει φτάσει σε μια ικανότητα λογικής σκέψης και συλλογισμού ίση με τον ενήλικο και συνεπώς η νοητή ανάπτυξη του έχει συμπληρωθεί.

Τι είδε, λοιπόν, στο περιβάλλον του ένα παιδί, ένας νέος, στην τελευταία πενταετία, που έρχεται σε αντίφαση με τις έννοιες της αντιστρεψιμότητας της λογικής του, όταν ο ίδιος ήταν στις ηλικίες 5, 8 και 12 χρονών; Είδε κι ένιωσε τις γυναίκες, τα θηλυκά του περιβάλλοντός του, ν' αναπτύσουν περισσότερα φυσικά χαρίσματα, να έχουν μια αυτόνομη συμπεριφορά, μια αντοχή στον πόνο και στις αντιξοότητες και στην κόπωση. Είδε μια περισσότερη σιγουριά, πέρα από την αναζητούμενη μητρική ή οιδιποδειακή στοργή. Αντιλήφθηκε ότι οι παραδοσιακές αντρικές, ή έστω αρσενικές εξουσίες, έχουν διαφοροποιηθεί και οι διάφορες διαπιστώσεις που δεν μπήκαν σταδιακά και φυσιολογικά στην ανάπτυξη της νοημοσύνης του, έχουν κάποιο τίμημα στην κοινωνική του συμπεριφορά. Μια ανασφάλεια που γεννιέται του δημιουργεί αυτήν την συμπεριφορά, που θα μπορούσε να οριστεί σαν μια κατάθλιψη και που στις πιο συνηθισμένες περιπτώσεις εκδηλώνεται με μια «σιωπή», με μια «κατανόηση», μ' ένα «εμπόδισμα» για το ξεδίπλωμα όλων των λειτουργιών του. Σχεδόν αναγκασμένος από τον περίγυρο, έχει δεχτεί ότι η γυναίκα είναι δυναμική, θέλει δε θέλει, και μια και η πολιτική αλλά και η κοινωνία της «αλλαγής» της δίνει – νόμιμα πια – όλες τις προϋποθέσεις της ισότητας, σε σχέση με το μέχρι τώρα κυρίαρχο φύλο, ξεπέφτει στην υποταγή ενός κοινωνικού παραδεκτού και αργότερα στην υποταγή μιας γυναίκας.

Φυσικά αυτή η υποταγή, στην ιδέα και στην πράξη, δεν ήρθε έτσι μόνη της και θεωρητικά είχε και τις άσχημες και ταλαίπωρες εμπειρίες της. Κάθε απόπειρα σχέσης του με μια «δυναμική» γυναίκα των ημερών μας, αντιμετωπιζόταν μ' ένα οδυνηρό αποτέλεσμα. Τα πιο συνηθισμένα φαινόμενα ήταν: η διατήρηση των φιλικών, καθαρά, ραντεβού με το πρόσωπο, σε σχεδόν παράλογη διάρκεια. Μετά, η πρόωρη εκσπερμάτωση, πάνω στις ίδιες σεξουαλικές σχέσεις, κι απανωτά μια ανοργασμική εμφάνιση και μια παροδική ανικανότητα, που ήταν κι αυτή η βασική αιτία της υποταγής του αρσενικού όντος πάνω στη θηλυκή ...υγεία και δυναμικότητα. Ακολουθεί μια ψυχική κόπωση, που οι ψυχίατροι και οι ψυχανανλυτές την ονομάζουν «καταπίεση» και «καταπιεσμένος άντρας».

Αφήνοντας κατά μέρος την ψυχολογία, καθένας μας μπορεί να διακρίνει γύρω του μια ή και περισσότερες περιπτώσεις του «καταπιεσμένου άντρα», που συνήθως είναι της ηλικίας 28 έως 36 χρονών, και μπορούμε να τον χαρακτηρίζουμε: «μεταπτυχιακός άντρας»! Όλα αυτά που έχουν γραφτεί παλιότερα για ...«αδιάκοπη πάλη μεταξύ των δύο φύλων» είναι πια ξεπερασμένα. Σήμερα έχουμε δύο παρατάξεις αντρών, που η μια – η δεξιά – αρνείται τη χειραφέτηση και αντιδρά ποικιλότροπα και η άλλη, η προοδευτική παράταξη, η «αλλαγή», την αποδέχεται σαν μια πραγματικότητα αλλά και σαν ένα σημείο αναφοράς προόδου της κοινωνίας μας όπου η γυναίκα υπάρχει και κινείται γύρω μας. Στην αναφορά της προόδου υπάρχει και μια τρίτη «πονηρή» θέση που παίρνουν τα κόμματα του ορθόδοξου κομμουνισμού, όπου με βιβλία και πολιτικά – μόνο – συνθήματα βάζουν τη γυναίκα, στη θέση ενός πολιτικού συμπεράσματος-πιονιού, που θα «παίξει το ρόλο μιας εξιλέωσης» για την συνέχιση της ειρήνης και τη διάδοση των ιδεών της, περιορίζοντας την στον από αιώνες ρόλο της, την παθητικότητα και την υποταγή, αλλά αυτή τη φορά στον οποιονδήποτε ινστρούχτορα.

Πρωτοι απ' όλους οι μαρξιστές διαχώρισαν τη γυναίκα από τον άντρα, ταυτίζοντάς την με την σοσιαλιστική αλλαγή ώστε να την διατηρούν καταπιεσμένη ανάμεσα στον κόσμο της αντίδρασης. Η μαρξιστική θεωρία συνδέει την επίλυση του γυναικείου προβλήματος και των γυναικείων δικαιωμάτων με τον ταξικό αγώνα της εργατικής τάξης για επαναστατικές αλλαγές και για το σοσιαλισμό. Οι μαρξιστές πιστεύουν ακόμα ότι μόνο σε μια κοινωνία όπου δεν υπάρχει ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, όπου δεν υπάρχει εκμετάλλευση της μιας τάξης απ' την άλλη και όπου έχει επιτευχθεί κοινωνική ισότητα όμων των ανθρώπων, θ' απελευθερωθούν οι γυναίκες και θα μπορούν να συμμετέχουν σ' όλες τις σφαίρες της υλικής και πνευματικής ζωής, ισότιμα με τους άντρες. Κι αυτό δεν είναι παλαιό κείμενο και άποψη της δεκαετίας του '20, αλλά γραμμένο το 1975 για το έντος της γυναίκας και μοιρασμένο στα μέλη του ΟΗΕ από την Νικολάγεβα Τερέσκοβα, πρόεδρο της Επιτροπής Σοβιετικών Γυναικών! Έμμεσα με τον παραπάνω συλλογισμό εξακολουθούν να δίνουν το προβάδισμα στους άντρες και την αντρική κυριαρχία σ' όλα τα κράτη της Δύσης. Συμπερασματικά οι μόνοι που απομονώνονται στο να δέχονται τη γυναικεία απελευθέρωση, είναι μόνο όσοι πιστεύουν στην «αλλαγή» και στον «υπαρκτό» σοσιαλισμό του δυτικού τύπου. Αλλά και μέσα σ' αυτούς υπάρχουν κατηγορίες, που προσπερνούν το θέμα λόγω ηλικίας. Όπως οι πολύ νεαρές ηλικίες των αγοριών και οι άντρες κάποιας ηλικίας, που έχουν κωλοκαθίσει πάνω στα πτυχία ή τις θέσεις που κατέχουν. Δεν μένουν, λοιπόν, παρά οι «μεταπτυχιακοί άντρες», μια που οι άλλοι, οι μη «πτυχιούχοι άντρες», αντικατέστησαν το ως ένα σημείο χαμένο πέος τους, με το αυτοκίνητο ή τη βαριά μοτοσυκλέτα.

Η σχέση άντρας-αυτοκίνητο, είναι πιο σύνθετη και πιο περίπλοκη από την γενική σχέση άνθρωπος-μηχανή, γιατι στην πρώτη περίπτωση εκείνο που επεκτάθηκε και αντικαταστάθηκε από την αρχή δεν ήταν το χέρι αλλά το πέος, δηλαδή τονώθηκε και ενθαρρύνθηκε ο αντρικός ρόλος και βέβαια βοηθήθηκε η έκφρασή του μέσα από την άρνηση της βίας. Σταματάω στην έννοια ότι ο αντρικός ρόλος βοηθήθηκε από το αυτοκίνητο, εκεί όπου έχει ανασταλλεί ο αυθορμητισμός κι έχει καταπιεστεί η λίμπιντο.

Εκείνο όμως που κατατρομάζει ακόμα τους σημερινούς «μεταπτυχιακούς άντρες» που εμφορούνται από την ουτοπιστική ιδεολογία της «αλλαγής», είναι όταν συναντάνε, είτε στη δουλειά τους είτε σε άλλες εργασίες, τη γυναίκα που κατέχεται από το «σύνδρομο της βασίλισσας Μέλισσας», γιατί αυτό το θηλυκό είδος του ανθρώπου δεν θα έλεγε κανείς ότι πιστεύει στην «αλλαγή», ή ότι είναι μαχητική ή απλά φεμινίστρια, αλλ' ανήκει κι αυτή, όπως και οι πιο πολλοί συντηρητικοί άντρες, στη χορεία εκείνων των ατόμων που αντιστέκονται σε κάθε μορφή κοινωνικής αλλαγής, είναι συντηρητική πολιτικά, λιγότερο μορφωμένη, μπορεί να είναι θρήσκα κι έχει μια ηλικία άνω των 34 χρόνων. Η γνήσια «βασίλισσα Μέλισσα» τα έχει καταφέρει πολύ καλά ανάμεσα στον «αντρικό κόσμο» του επαγγέλματος, της αρέσει η ιδέα ότι ανήκει στις λίγες και εκλεκτές, ότι έχουν «κάτι το ιδιαίτερο» που τους δίνει τα μοναδικά προσόντα να τους χαρίζουν θέσεις που θ' ανήκαν στον κόσμο των αντρών!

Συνήθως δε, η «βασίλισσα Μέλισσα» έχει δουλέψει σκληρά για να φτάσει εκεί που βρίσκεται – άλλο ππου δεν θέλουν οι κήνσορες του καπιταλισμού! Η ειρωνεία είναι πως η «βασίλισσα Μέλισσα», εξαιτίας της δύναμής της, βρίσκεται στην πλεονεκτική θέση για να προωθήσει τα γυναικεία συμφέροντα, αλλά δεν έχει καμιά διάθεση να το κάνει, γιατί είναι ταυτισμένη σε αντίθεση με την υπάρχουσα κατάσταση, και ...αυτοί που έχουν την εξουσία εφαρμόζουν την κλασική μέθοδο του «διαίρει και βασίλευε» με τις γυναίκες, όπως άλλωστε και με όλες τις άλλες ομάδες. Δέχονται μερικές αντιφεμινίστριες σαν αντιπροσώπους του φύλου τους και «δείχνουν» τη ...διάσπαση!

Ο μαλακοκαύλης ανήκει κυρίως στη γενιά του 1-1-4, γιατί αυτή με τους σχεδόν διαρκείς αγώνες της διατήρησε την εφηβεία μέχρι και το 1980, όπου το κίνημα της «αλλαγής» πήρε σάρκα και οστά με την εκλογή του ΠΑΣΟΚ σαν πρώτο κόμμα και την άνοδό του στην εξουσία, και θα 'λεγα ότι και πολλοί από τους Εσωτερικάκηδες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά φαινόμενα του μαλακοκαύλη!

Η συνισταμένη των παραπάνω διαπιστώσεων για το γυναικείο κίνημα, για τη «βασίλισσα Μέλισσα», για τις υποθήκες της ελληνικής οικογένειας, για τον προοδευτισμό, αλλά και τις εξαγγελθείσες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις που δεν άφησαν αδιάφορους τους προοδευτικούς ή τους κουλτουριάρηδες προοδευτικούς, που δεν ανήκουν στη δεξιά παράταξη αλλ' ούτε στο Κομμουνιστικό Κόμμα, έδωσαν μια «αποθάρρυνση» στην κατεψυγμένη εφηβεία που σαν αποτέλεσμα έχει την άρνηση να παρασυρθεί σ' ένα αγώνα υπεροχής απέναντι στη σύντροφο γυναίκα που φυσιολογικά θα έπρεπε να είχε έρθει, και είναι ήδη καθυστερημένη. Η αποθάρρυνσή τους αυτή τους οδηγεί σε μια παθητικότητα τέτοια που να έχουν πιστέψει ότι οι ίδιοι δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τις απαιτήσεις μιας σχέσης. Τους απασχολεί η διατήρηση αυτή της σχέσης, χρησιμοποιώντας δυναμικά αλλά με παθητικό τρόπο όλα τα προτερήματα τους χωρίς σ' αυτό να διακινδυνεύουν τίποτα από το προσωπικό τους γόητρο, που είναι τελείως χτυπημένο από την παραδοχή ότι η γυναίκα που κάνουν παρέα ή συζούν ή και που θα κάνουν παρέα, είναι ανερχόμενη και ιδεολογικά και μαχητικά.

Έκανα μια προσπάθεια – μέχρι τώρα – να ορίσω ποια είναι η σύνθεση που αποτελεί το εσωτερικό και ιδεολογικό υπόστρωμα ενός μαλακοκαύλη.

Περνώντας τώρα στα εξωτερικά γνωρίσματα του, τις εξωστρεφείς και κοινωνικές ενασχολήσεις, όπως λ.χ. πως διασκεδάζει, θέλω ν' αναφέρω – χωρίς να κουράσω – τα παρακάτω γενικά και ενδεικτικά που καθορίζουν το φαινόμενό του.

-Φυσικά κι είναι γνωστό σε όλους, το «καλοκουρεμένο» μουστάκι και γένι-μούσι. Ρούχα – ενδύματα γενικά – απλά, απαραιτήτως χωρίς γραβάτα και πάντα στο στυλ μιλιτάντ-εκστρατείας.

-Βηματισμός απλός, λυμένος, και ποτέ αγκαζέ ή αγκαλιά με ...πρόσωπο.

-Όταν περπατάει με ομόφυλό του, συνήθως συζητάει, χωρίς να κουνάει τα χέρια του. Όταν περπατάει με γυναίκα, αφήν μια μικρή ανεπαίσθητη απόσταση ώστε να υπάρχει η εντύπωση ότι η γυναίκα προπορεύεται...

-Ποτέ δεν θα τον συναντήσεις – μιλάμε πάντα για τον μαλακοκαύλη άντρα – σε χαμπουργκεράδικο και σχεδόν ποτέ σε τοστάδικο των ...πολύχρωμων σάντουιτς.

-Τις περισσότερες φορές με διπλωμένο κάτω απ' την μασχάλη ένα περιοδικό, παρά ημερήσια εφημερίδα. Τακτικά τον βρίσκουμε σταματημένο σε βιτρίνες που παρουσιάζουν γυναικεία ρούχα – όχι όμως σε εσώρουχα!

-Διασκεδάζει χωρίς να 'ναι στα όρια του αφάνταστου «καλού» γλετζέ.

-Συναντάμε – τον τύπο μας – σε μικρά εντίμ εστιατόρια και ταβέρνες που δεν έχουν μουσική, αλλά έχουν όμορφα τραπεζομάντηλα με κεριά κι άλλα όμορφα αντικείμενα πάνω στο τραπέζι φαγητού, και κυρίως σε γωνιακές θέσεις. Προσπαθεί να μη βολεύεται με υποκατάστατα και ενώ συχνάζει σε καφενέδες, όπως Δεξαμενή κλπ., αποφεύγει τις μπαρμπουτιέρες και τα πάρτυ που μπορούν να καταλήξουν σε παρτούζα. Στα ταβερνεία της Καισαριανής, Αθηνών ή Άνω Πόλης (Ακρόπολης), της Θεσσαλονίκης, παραγγέλνει πάντα ελληνικά φαγητά, όπως λαχανοντολμάδες, λακέρδες και τηγανιτές μελιτζάνες – κολοκυθάκια...

-Πηγαίνει σινεμά και δεν τον χαίρεται.

-Τρώει ό,τι του σερβίρουν αλλά ανηδόνιστα.

-Ακούει μουσική που δεν την γουστάρει.

-Πάει στις ταβέρνες αλλά δεν τραγουδάει στα ομαδικά τραγούδια.

-Διαβάζει εφημερίδες και περιοδικά και δεν τη βρίσκει.

-Βλέπει τηλεόραση και δεν βρίζει.

-Πάει σε θέατρο και δεν τη βρίσκει.

-Πηγαίνει σε χώρους ομαδικής συναναστροφής και νιώθει μόνος.

-Σε καμιά περίπτωση δεν κάνει ενέσεις.

-Επειδή η κουλτούρα του διαμορφώθηκε σε δύσκολες εποχές, δεν θα τον συναντήσεις ποτέ σε κινηματογράφους που παίζουν πορνό-τσόντες.

-Προτιμάει τα λαϊκά πανηγύρια με τα σαντούρια και τα κλαρίνα, παρά τα λαϊκά μπουζούκια στα σκυλάδικα.

-Δεν πίνει ποτέ νοθευμένα ποτά κι άλλωστε δεν ξέρει να πίνει... Γεμάτος χοιρινή ζωντάνια δεν παραλείπει να θεσμοποιήσει τις προτιμήσεις του, και στα πολύ μουλωχτά οργανώνει καταστάσεις κομμένες και ραμμένες, πάλι, στα μέτρα του.

Γενικά ο μαλακοκαύλης έχει μια γνώριμη εξωτερική ενοχή, σαν ανθρώπου που παράτησε αβοήθητη τη μάζα στο έλεος επίβουλων κακοποιών.

Θα έλεγα, ότι φοβάμαι πως ο μαλακοκαύλης μ' αυτή τη συγκρότηση και αυτά τα γνωρίσματα, δεν ανήκει στο «καταστροφικό περιθώριο της ζωής» αλλά σε κάτι πολύ χειρότερο: στις τυχάρπαστες ευκαιρίες που θα του προσφέρει ένα αύριο. Στις απολαβές που θα του υπόσχονται να καρπωθεί... Και πέρα απ' αυτό: οικία, επάγγελμα, σύζυγο και τέκνα...

ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΧΡΗΣΤΑΚΗΣ

Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΜΑΛΑΚΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΚΤΟΣ 1984