ΠΑΡΑΔΟΞΑ ΤΟΥ ΖΗΝΩΝΟΣ – ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ

Ο Αριστοτέλης παρέθεσε τέσσερα επιχειρήματα, με τα οποία ο Ζήνων Ελεάτης επιδίωξε να ανασκευάσει την καθιερωμένη άποψη για την κίνηση, θεωρώντας ότι η εικόνα την οποία έχομε για την κίνηση των όντων – ότι ορισμένως, είναι δυνατόν ένα ον να μετακινηθεί από ένα σημείο στο χώρο σε κάποιο άλλο σημείο ή ότι ένα ον μπορεί να κινηθεί ταχύτερα από κάποιο άλλο ον – δεν ισχύει στην πραγματικότητα και ότι, ως εκ τούτου, η αντίληψη που έχομε για την κίνηση δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση. Τα τέσσερα αυτά επιχειρήματα ή παράδοξα του Ζήνωνος, όπως έχει καθιερωθεί να λέγονται, είναι: το στάδιο ή η διχοτομία, ο Αχιλλεύς, το βέλος και τα κινούμενα ίσα σώματα. Ας υποθέσομε, σύμφωνα με το παράδοξο του σταδίου ή της διχοτομίας, ότι ένας δρομέας ξεκινάει για να φθάσει στο τέλος της διαδρομής του. Τούτο, όμως, λογικά δεν θα μπορέσει να το επιτύχει ποτέ. Διότι: για να διατρέξει την εν λόγω απόσταση, πρέπει προηγουμένως να περάσει από το μέσο της, να διατρέξει δηλαδή το ½ της συνολικής απόστασης. Για να φθάσει, όμως, στο ½ της συνολικής απόστασης που θέλει να διατρέξει, θα πρέπει να περάσει από το ½ του ημίσεος, ήτοι να διατρέξει το ¼ της συνολικής απόστασης. Αλλά για να διατρέξει το ¼, θα πρέπει προηγουμένως να διατρέξει το 1/8 της συνολικής απόστασης, και πριν από το 1/8 θα πρέπει να διατρέξει το 1/16, και πριν από το 1/16 να διατρέξει το 1/32, κ.ο.κ, επ' άπειρον, δεδομένου ότι μια απόσταση και, γενικότερα, ο χώρος, κατά τον Ζήνωνα, μπορεί να διαιρείται συνεχώς, χωρίς τελειωμό. Μπορούμε να φανταστούμε το δρομέα σε μια κατάσταση συνεχούς ετοιμότητας, όπου, κάθε φορά που πάει να διατρέξει ένα τμήμα της απόστασης, αναστέλλει την απόφασή του να διατρέξει το τμήμα αυτό μπροστά στην ιδέα ότι προηγουμένως θα πρέπει να διατρέξει το ήμισυ του τμήματος αυτού κ.ο.κ.. Ας υποθέσομε, σύμφωνα με το καλούμενο παράδοξο του Αχιλλέως, ότι ο ταχύπους Αχιλλεύς και μια χελώνα, το πιο βραδυκίνητο ζώο, συμφωνούν να τρέξουν σε αγώνα δρόμου υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα ξεκινήσουν από το ίδιο σημείο, αλλά ότι η χελώνα θα προηγηθεί του Αχιλλέα. Όλοι έχομε τη βεβαιότητα ότι νικητής του αγώνα αυτού θα είναι ο Αχιλλέας. Λογικά, όμως, κατά το Ζήνωνα, δεν θα συμβεί αυτό. Είναι αδύνατον να ξεπεράσει ο Αχιλλέας τη χελώνα εφόσον: πρώτον, η απόσταση χωρίζεται σε τμήματα και δεύτερον, δεν μπορεί να διατρέξει κανείς ένα τμήμα χωρίς να διατρέξει το αμέσως προηγούμενό του τμήμα. Μπορούμε να φανταστούμε, περαιτέρω, ότι η απόσταση που έχουν συμφωνήσει να διατρέξουν ο Αχιλλέας και η χελώνα χωρίζεται στα τμήματα α, β, γ, δ, ε, … ω και ότι για την κάλυψη του κάθε τμήματος απαιτείται ένας ορισμένος χρόνος – χ^1, χ^2, χ^3 …. Ας υποθέσομε, λοιπόν, ότι, ξεκινώντας τον αγώνα δρόμου, κατά το χρόνο χ ο Αχιλλέας βρίσκεται στο τμήμα α και η χελώνα στο τμήμα β. Κατά το χρόνο χ^1 η χελώνα θα έχει μετακινηθεί στο τμήμα γ και ο Αχιλλέας στο τμήμα β, κατά το χρόνο χ^2 η χελώνα θα έχει μετατοπιστεί στο τμήμα δ και ο Αχιλλέας στο τμήμα γ. Έτσι, σε κάθε χρονικό διάστημα, που θα διαρρέει, ο μεν Αχιλλέας θα καλύπτει το διάστημα στο οποίο βρίσκεται η χελώνα, η δε χελώνα θα έχει ήδη μετακινηθεί στο επόμενο τμήμα. Εν τοιαύτη περιπτώσει, ο αγώνας δρόμου θα λήξει με προπορευόμενη πάντοτε τη χελώνα. Ας υποθέσουμε σύμφωνα με το παράδοξο του βέλους, έναν τοξότη ο οποίος ρίχνει με το τόξο του ένα βέλος. Καθένας μας έχει την εντύπωση ότι το βέλος, διαγράφοντας την τροχιά του στον αέρα, κινείται. Είναι γεγονός, όμως, ότι το βέλος έχει ένα ορισμένο μήκος και καταλαμβάνει ορισμένη έκταση στο χώρο ανάλογη προς το μήκος του και, ως εκ τούτου, εν αντιθέσει προς την εντύπωση που έχομε όλοι μας, δεν κινείται. Ας υποθέσομε, τέλος, σύμφωνα με το παράδοξο των κινούμενων ίσων σωμάτων,ότι έχομε τρεις ίσων διαστάσεων κύβους, των οποίων η κάθε πλευρά έχει μήκος μ, και ότι ο ένας κύβος βρίσκεται κάτω από τον άλλο σε ευθεία γραμμή. Ο κύβος Β μένει σταθερά ακίνητος. Ο κύβος Α κινείται προς τα δεξιά του Β καλύπτοντας την ίδια απόσταση μ σε ίσο χρόνο χ. Μπορούμε, τότε, να σκεφθούμε ότι σε σχέση με τον κύβο Γ ο κύβος Α κάλυψε την απόσταση μ σε διπλάσιο χρόνο χ από όσο χρειάστηκε να καλύψει την ίδια απόσταση σε σχέση με τον κύβο Β. Έτσι, παρουσιάζεται το παράδοξο ένας δεδομένος χρόνος να ισούται με το διπλάσιό του χρόνο.

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΕΛΕΓΡΙΝΗΣ

ΛΕΞΙΚΟ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ 2004

ΠΟΙΗΜΑ ΣΕ ΕΥΘΕΙΑ ΓΡΑΜΜΗ – ALVARO DE CAMPOS [FERNANDO PESSOA]

Δεν γνώρισα ποτέ κανέναν που να τον τσάκισαν στο ξύλο.

Όλοι μου οι γνωστοί υπήρξαν πρωταθλητές σε ολα.

Εγώ, τόσες φορές χυδαίος, φαύλος κι ελεεινός,

τόσες φορές αδιαφιλονίκητα παράσιτο,

ασυγχώρητα βρόμικος,

εγώ που τόσες φορές δεν είχα την υπομονή να κάνω μπάνιο,

εγώ που τόσες φορές υπήρξα γελοίος, παράλογος,

που πεδικλώθηκα δημοσίως στα χαλιά των καλώ τρόπων,

που υπήρξα φαιδρός, τσιγκούνης, υποταγμένος κι υπερόπτης,

που υπέφερα ταπεινώσεις σιωπηλά,

που όταν δεν σιώπησα ήμουν ακόμη πιο γελοίος,

εγώ που υπήρξα κωμικός για τις καμαριέρες,

εγώ που αισθάνθηκα το κλείσιμο του ματιού των κλητήρων,

εγώ που διέπραξα αίσχη οικονομικά, ζητώντας δανεικά χωρίς να τα ξεπληρώσω

εγώ που σαν ήρθε η ώρα της τιμωρίας κρύφτηκα πέρα από τη δυνατότητα της τιμωρίας,

εγώ που υπέφερα την αγωνία των μικρών ασήμαντων πραγμάτων,

διαπιστώνω πως δεν υπάρχει όμοιός μου στον κόσμο.

Όλος ο κόσμος που γνωρίζω και μιλάει μαζί μου

ποτέ δεν διέπραξε μια γελοία πράξη, ποτέ δεν ταπεινώθηκε,

δεν υπήρξαν παρά πρίγκιπες – όλοι τους πρίγκιπες – στη ζωή...

Και τι δεν θα 'δινα για ν' ακούσω την ανθρώπινη φωνή κάποιου

να εξομολογείται όχι μια αμαρτία αλλά μια παλιανθρωπιά,

να διηγείται όχι μια βιαιότητα αλλά μια δειλία!

Όχι, όλοι τους είναι το Ιδανικό αν ακούσω τι μου λένε.

Ποιος σ' αυτό τον απέραντο κόσμο θα μου εξομολογηθεί ότι μια φορά υπήρξε ελεεινός;

Ω πρίγκιπες, αδέλφια μου.

Άι στο καλό, βαρέθηκα τους ημίθεους!

Που υπάρχουν άνθρωποι σ' αυτό τον κόσμο;

Λοιπόν μονάχα εγώ είμαι ο ελεεινός κι ο λάθος σ' αυτή τη γή;

Μπορεί οι γυναίκες να μην τους αγάπησαν,

μπορεί να τους πρόδωσαν – αλλά ποτέ τους δεν υπήρξαν γελοίοι!

Κι εγώ που υπήρξα γελοίος χωρίς να με προδώσουν,

πως μπορώ να μιλώ με τους ανώτερούς μου χωρίς να τρέμω;

Εγώ, που υπήρξα ελεεινός, στην κυριολεξία ελεεινός,

ελεεινός με την ταπεινή και ποταπή έννοια της ελεεινότητας.

FERNANDO PESSOA

ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΛΒΑΡΟ ΝΤΕ ΚΑΜΠΟΣ

ΕΠΙΛΟΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΑΡΙΑ ΠΑΠΑΔΗΜΑ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG 2014

Οι Πράκτορες του Χάους και οι Τρεις Νόμοι του Παγώματος – ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΕΜΠΟΣ

Η κατηγορία Ο.Φ. (Οριακών Φαινομένων) που μας ενδιαφέρει εδώ είναι εκείνη που αφορά στο σύνολο της φαινομενολογίας του Παράξενου.

Με απλά λόγια αυτό σημαίνει νεράιδες, αράπηδες, χαμοδράκια, UFO, φαντάσματα, στοιχειά, τελώνια, παραφυσικά πλάσματα και όλες τις στρατιές των ανεξήγητων φαινομένων που αραδιάσαμε στα προηγούμενα κεφάλαια.

Εδώ και αιώνες, ερευνητές χρησιμοποιώντας τα οπλοστάσια της επιστήμης, και της θρησκείας έχουν προσπαθήσει να “παγώσουν” όλα αυτά τα Ο.Φ. Να τα ερμηνεύσουν,να τα τακτοποιήσουν σε κουτιά και να ορίσουν νέους κλάδους γνώσης. Η πρόθεσή τους μπορεί να είναι αγαθή, αλλά ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις.

Μερικές φορές τα Ο.Φ. ήταν τόσο πολυάριθμα και τόσο επίμονα, που οι άνθρωποι αναγκάστηκαν να διευρύνουν την πλαστικότητα των νόμων για να τα περικλείσουν. Το κύτταρο ενεργοποίησε τη διαδικασία της φαγοκύτωσης. Έτσι τα Ο.Φ. εγκολπώθηκαν, αφομοιώθηκαν και πάγωσαν, έχοντας όμως επιτελέσει το σκοπό τους.

Όμως το παιχνίδι δεν τελειώνει ποτέ.

Και κάποιοι ερευνητές κατάφεραν να συνειδητοποιήσουν το βασικό μηχανισμό πίσω από το παιχνίδι. Δεν έμπλεξαν ούτε στα παγωμένα βασίλεια της Επιστήμης και της Θρησκείας, ούτε στα τέλματα του Αποκρυφισμού. Έμειναν πέρα από κανόνες, πέρα από κατηγοριοποιήσεις, καταλαβαίνοντας ότι δεν μπορεί κανείς να εξετάσει την υφή του σκοταδιού ρίχνοντας πάνω του μια φωτεινή δέσμη. Και έπαιξαν με τα ίδια τα “όπλα” της συλλογικής παγωμένης πραγματικότητας. Έγιναν κι αυτοί με τη σειρά τους δευτερογενείς εστίες κυματισμών. Έγιναν Πράκτορες του Χάους(*).

Ο Τσαρλς Φορτ ήταν ένας απ' αυτούς. Πέρασε χρόνια σε δημόσιες βιβλιοθήκες συλλέγοντας περιπτώσεις Ο.Φ. που στοίχειωναν τα χωράφια της επιστήμης, και τις οποίες απέρριπταν απωθούσαν ή δεν παραδέχονταν οι επιστήμονες. Βροχές ψαριών, αίματος, φυσικών και τεχνητών αντικειμένων, παράξενοι ήχοι, οπτασίες, φωτεινοί όγκοι στον ουρανό και μέσα στον ωκεανό, μυστηριώδη σκάφη, αυταναφλέξεις, εμφανίσεις και εξαφανίσεις, όντα και φαινόμενα, παρελαύνουν καμαρωτά μέσα στις χιλιάδες των καλά τεκμηριωμένων περιστατικών που αναφέρει ο Φορτ στα βιβλία του. Όμως ο Φορτ δεν έπεσε στην παγίδα. Όσες θεωρίες δημιούργησε, τις κατέρριψε ο ίδιος σαρκαστικά. Ο Φορτ καταπολέμησε κάθε μορφή δόγματος.

Η συντριπτική πλειοψηφία των σύγχρονων ερευνητών του παράξενου είναι – χωρίς να το θέλουν – Πράκτορες του Παγώματος, που κατηγοριοποιούν τα φαινόμενα γύρω από θεωρίες – ή από παράξενους ελκυστές όπως θα έλεγε η Χαολογία. Και κάθε θεωρία, όσο εξωπραγματική και ανήκουστη και αν είναι, γίνεται τέλος ένα παγωμένο έγκλειστο στην πραγματικότητα. Όπως το στρείδι εναποθέτει στρώματα ασβεστολιθικού υλικού γύρω από τον κόκκο της άμμου που εισχώρησε μέσα του. Βέβαια το παράδειγμα είναι μάλλον ατυχές. Το στρείδι κατασκευάζει τελικά ένα πανέμορφο μαργαριτάρι.

Όμως πέρα από τα ομιχλώδη όρια της πραγματικότητας, ο Αλλόκοσμος είναι αφοσιωμένος στο αιώνιο έργο της ρευστοποίησης. Κι επειδή σ' αυτό το σύμπαν, κάθε τι προσπαθεί απεγνωσμένα να διατηρήσει την κινητική του κατάσταση, την καθιερωμένη του μορφή και σχήμα, υπάρχουν μηχανισμοί που μας εμποδίζουν να αντικρίσουμε τον Αλλόκοσμο σε όλη τη ζοφερή του μεγαλοπρέπεια.

Η συνείδηση αποτελεί τη γέφυρα που συνδέει το νου με τον εξωτερικό κόσμο. Και η συνείδηση, το συνειδητό εγώ, έχει έναν απλό αλλά αποτελεσματικό μηχανισμό για να διατηρεί το κατασκεύασμα της συλλογικής πραγματικότητας σταθερό. Είναι οι Τρεις Νόμοι του Παγώματος.

Πρώτος Νόμος: Οτιδήποτε είναι πιθανό να συμβεί μέσα στο υπάρχον σύμπαν, τελικά θα συμβεί, αλλά μέσα σε ένα περιορισμένο πλαίσιο αντίληψης και πίστης.

Δεύτερος Νόμος: Σαν αποτέλεσμα της διαδικασίας που ονομάζουμε μάθηση, το πλαίσιο αντίληψης και πίστης, πρέπει να επεκταθεί μέσα στα πλαίσια της συνειδητότητας του νου – συμβάλλοντας έτσι στην επέκταση και τη μεταβολή της καθιερωμένης αντίληψης που έχει ο νους για την πραγματικότητα.

Τρίτος Νόμος: Η επέκταση και η αλλαγή της φυσικής θεώρησης της πραγματικότητας, οδηγεί τελικά σε μια ακόμα μεγαλύτερη συχνότητα συμβάντων μέσα στο ήδη υπάρχον σύμπαν. (Υπάρχει δηλαδή μεγαλύτερο φάσμα πιθανοτήτων). Κι αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την περαιτέρω ανάπτυξη του πλαισίου της αντίληψης και πίστης, και συνεπώς ενισχύονται οι δυο προηγούμενοι νόμοι του Παγώματος.

Είδατε πόσο εύκολα μπορεί κανείς να μπει στο παιχνίδι του παγώματος; Ήδη αναφέραμε ορισμούς, κανόνες, νόμους... Οριοθετήσαμε κι εμείς με τη σειρά μας το Αδιαμόρφωτο και το παγώσαμε σε συγκεκριμένες μορφές...

Όμως τι άλλο μπορεί να κάνει κανείς όταν χρησιμοποιεί λέξεις;

______________________

(*) Κάποιοι άλλοι θα τους αποκαλούσαν Γκρίζους Αδελφούς...

ΘΑΝΑΣΗΣ ΒΕΜΠΟΣ

ΟΙ ΠΥΛΕΣ ΤΟΥ ΑΛΛΟΚΟΣΜΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΡΙΟΣ ΒΕΡΕΤΤΑΣ 1999

Η Μετεμψύχωση - Jack Hirschman

Ήθελα να ξέρεις,

εσύ που το ευγενικό

φως της αγάπης σου με στήριξε

εκείνες τις χειμωνιάτικες νύχτες μπουμπουκιάζοντας

μέσα στην ανοιξιάτικη νίκη μια θύμησης

που είναι το μέλλον

μάταιο, βέβαια, όπως κάθε σκοπός ή κάθε δόγμα

μέσα στο άνεμο και τη βροχή, κάτω απ’ τον ήλιο

της ιπτάμενης ακτινοβολίας του

- η ματαιότητα, όπως τα πάντα

πέρα απ’ τη σιωπή της καλοσύνης μας,

που είναι το παν,

είναι μάταια και αμφισβητούμενα

κάτω απ’ το φεγγάρι

που πάντα μουρμουρίζει,-

Ο τόσος χρόνος που ήμουν μαζί σου στο βορρά

με βοήθησε, ακόμα και στου γκρεμού το χείλος

μου έδωσε να καταλάβω

όσο μεταμψυχωνόσουν κάθε φορά

και πιο λατρεμένα λες και το χέρι μου ανήκε πάντα

σ’ εκείνα τα μέρη πάνω και μέσα σου

που τυγχάνει να βρίσκει τον εαυτό του,

σαν να μην υπήρξαν όλα όσα υπήρχαν,

που κι έτσι πιο φίνο ήταν

για εκείνο το ξεχείλισμα

τα άφρισμα

τη διάχυση

του εαυτού παντού

μαζί όπου βρισκόμαστε,

πιο άναρχα και από το χάος, στ’ αλήθεια,

πιότερο με γουργουρίσματα παρά με μουγκρητό.

Τώρα βρέχει, ξημερώματα, στο Σαν Φρανσίσκο.

Τα νέα, τα νέα του κόσμου, της νίκης στο Βιετνάμ,

με ταράζουν φέρνοντάς μου παλιά γεγονότα, αγώνες

φωτιές και μανιασμένες μέρες που άφησα πίσω μου

μακριά απ’ το παρόν μου εδώ

που κάθομαι και γράφω με τα πάντα

σχεδόν αδιάφορα

εκτός από σένα,

που κοιμάσαι δίπλα, τη βροχή,

του μολυβιού τον ήχο στο χαρτί,

και τον Έρνεστ , στο πάνω πάτωμα, τον ακούω

να κλείνει το παράθυρο, -

και το μυαλό μου γέμισε απόψε με ζωές προηγούμενες:

ήρθαν με τα καλά νέα – τους βλέπω, γυναίκα, γιο

και κόρη στο νότο, ή στον φτερωμένο βορρά,

τους συντρόφους που με μάζεψαν για λίγο

στην πορεία μου, ποιητές και ζωγράφους , ψυχές

μανιασμένες, ερωμένες, συζύγους, φίλους σε βορρά

και νότο, φίλους στ’ ανατολικά, ακριβά αμάξια,

γαλήνιες κραυγές μες στην αναθυμίαση τούτης της στιγμής,

αδελφές κι αδελφούς, συντρόφους,

μοιάζει τα χέρια μου να ζητούν.

Γιατί δεν ασχολούμαι με τον άλλον, εκείνον

που τόσον καιρό πίστευα πως ήταν

ο εχθρός μου;

Γιατί κοπιάζω για το τίποτα,

πηγαίνοντας πίσω στο πουθενά,

γιατί γράφω τόσο πρόδηλα σ’ εσένα,

ποια είναι η ποίησή μου,

η μετεμψύχωση της γέννησής μου

σε ειρήνη με την φύση;

Αφού κι αυτό ακόμα συμβαίνει, αφού η καλύτερη σκέψη

δεν είναι η καλύτερη,

είναι η νύχτα μιας άλλης μέρας,

είναι ένα λευκό φρύδι και μια μαύρη κουκκίδα

είναι αυτό που πρέπει να συνεχίσει

πάνω στο χαρτί,

με κάποιον τρόπο,

αυτό που βλέπεις ακόμα και για μια

στιγμή μονάχα, τόσο έντονα και εντονότερα,

ετούτο πρέπει να βγαίνει απ’ την ανάσα σου,

πιότερο από

κάθε άλλο

κάλεσμα

να είναι ο ανεκτίμητος

λωτός

που μέσα του

κοιμίζω εγείρω

ντροπαλός

στη σάρκα σου

την αίσθηση

των πάντων.

ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΜΠΙΤ ΠΟΙΗΣΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ-ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΡΟΕΣ 2003