Αν οι αρχαίες κοσμογονίες μοιάζουν αφελείς όταν κανείς εκλάβει κυριολεκτικά τον συμβολισμό τους, πράγμα που ισοδυναμεί με την παρανόησή τους, οι σύγχρονες θεωρίες για την προέλευση του κόσμου είναι πραγματικά παράλογες. Αυτό δεν οφείλεται στις μαθηματικές τους διατυπώσεις, αλλά στην προφανή ανακολουθία των δημιουργών τους, οι οποίοι τοποθετούν τον εαυτό τους στη θέση του υπέρτατου μάρτυρα του κοσμικού γίγνεσθαι ενώ συγχρόνως θεωρούν πως το ανθρώπινο πνεύμα δεν είναι παρά προϊόν αυτού του γίγνεσθαι. Ποιά σχέση υπάρχει μεταξύ του πρωταρχικού νεφελώματος, αυτής της δίνης από ύλη από την οποία θέλουν να πιστεύουν ότι προήλθε τόσο η γη, όσο και η ζωή και ο άνθρωπος, και αυτού του νοητικού καθρέπτη – αφού για τους επιστήμονες η διάνοια δεν είναι παρά ένας καθρέπτης – που χάνεται σε εικασίες με τη βεβαιότητα ότι ανακαλύπτει μέσα του τη λογική των πραγμάτων; Πως μπορεί το αποτέλεσμα να κρίνει την αιτία του; Και αν υπάρχουν σταθεροί νόμοι της φύσης, όπως η αιτιότητα, ο αριθμός, ο χώρος και ο χρόνος, κι αν υπάρχει ακόμα μέσα μας κάτι που έχει το δικαίωμα να λέει «αυτό είναι αληθινό κι αυτό ψεύτικο», τότε που βρίσκεται ο εγγυητής της αλήθειας, στο αντικείμενο ή στο υποκείμενο; Μήπως η φύση του πνεύματός μας είναι μόνο ένας λεπτός αφρός στα κύματα του κοσμικού ωκεανού, ή μπορεί να βρεθεί βαθιά μέσα του ένας άχρονος μάρτυρας της πραγματικότητας;
Κάποιοι πρωταγωνιστές των υπό συζήτηση θεωριών θα πουν ίσως ότι ασχολούνται μόνο με το φυσικό και αντικειμενικό επίπεδο χωρίς να ενδιαφέρονται να κρίνουν το επίπεδο του υποκειμενικού. Μπορούν, ίσως, να ανατρέξουν στον Ντεκάρτ, ο οποίος όρισε το πνεύμα και την ύλη ως δύο πραγματικότητες που συντονίζονται από την Πρόνοια και διαχωρίζονται στην πράξη. Αυτή η διαίρεση της πραγματικότητας σε στεγανά μέρη οδήγησε τους ανθρώπους στο να παραμερίσουν ο,τιδήποτε δεν εμπίπτει στη φυσική τάξη, παραβλέποντας ότι ο ίδιος ο άνθρωπος είναι μια απόδειξη του σύνθετου χαρακτήρα της πραγματικότητας.
Ο άνθρωπος της αρχαιότητας, ο οποίος απεικόνισε τη γη ως νησί που περιβάλλεται από τον πρωταρχικό ωκεανό και καλύπτεται από τον ουράνιο θόλο, ή ο μεσαιωνικός άνθρωπος, ο οποίος είδε τους ουρανούς ως ομόκεντρες σφαίρες που εκκινούν απ'οτο γήινο κέντρο και φτάνουν μέχρι την άπειρη σφαίρα του θείου πνεύματος, αναμφίβολα έκαναν λάθος στον τρόπο θεώρησης της αληθινής διάταξης και των αναλογιών του αισθητού σύμπαντος. Από την άλλη είχαν πλήρη συνείδηση ενός απείρως σημαντικότερου γεγονότος, δηλαδή, ότι τούτος ο υλικός κόσμος δεν είναι όλη η πραγματικότητα και ότι κατά κάποιο τρόπο τον περιβάλλει και τον διαποτίζει μια πραγματικότητα μεγαλύτερη και πιο περίπλοκη, η οποία με τη σειρά της περιέχεται στο πνεύμα. Και ήξεραν, άμεσα ή έμμεσα, ότι ο κόσμος σε όλη του την έκταση εξαφανίζεται μπροστά στο άπειρο.
Ο σύγχρονος άνθρωπος γνωρίζει ότι η γη είναι μόνο μια μπάλα που αιωρείται σε μια απύθμενη άβυσσο και ακολουθεί μια ιλιγγιώδη και σύνθετη κίνηση, και ότι αυτή η κίνηση είναι συνάρητση άλλων ουρανίων σωμάτων ασυγκρίτως μεγαλυτέρων από αυτή τη γη από την οποία τα χωρίζει τεράστια απόσταση. Ξέρει ότι η γη στην οποία ζει δεν είαν παρά ένας κόκκος ανάμεσα σε μυριάδες άλλα πυρακτωμένα άστρα, και ότι τα πάντα βρίσκονται σε κίνηση. Μια ανωμαλία σ' αυτό το πλέγμα των αστρικών κινήσεων, η παρεμβολή ενός ουρανίου σώματος, ξένου στο πλανητικό μας σύστημα, μια απόκλιση της τροχιάς του ήλιου, ή κάποιο παρόμοιο κοσμικό συμβάν θα αρκούσε για να αποσταθεροποιήσει την τροχιά της γης, να προκαλέσει ανωμαλία στη διαδοχή των εποχών και να καταστρέψει το ανθρώπινο είδος. Ο σύγχρονος άνθρωπος γνωρίζει επίσης ότι το μικρότερο άτομο περιέχει δυνάμεις που αν απελευθερωθούν μπορούν στιγμιαία να προκαλέσουν στη γη μια τεράστια πυρκαγιά. Όλα αυτά, το «απείρως μικρό», όπως και το «απείρως μεγάλο», παρουσιάζονται από τη σκοπιά της σύγχρονης επιστήμης ως ένας μηχανισμός αφάνταστα περίπλοκος, η λειτουργία του οποίου διέπεται αποκλειστικά από τυφλές δυνάμεις.
Παρ' όλ' αυτά, ο άνθρωπος των καιρών μας ζει και ενεργεί σαν να έχει εξασφαλίσει την ομαλή και συνήθη ακολουθία των ρυθμών της φύσης. Στην πράξη, δεν σκέφτεται ούτε για την άβυσσο του αστρικού κόσμου ούτε για τις τρομερές δυνάμεις που κρύβονται σε κάθε κομματάκι ύλης. Βλέπει τον ουρανό πάνω του όπως τον βλέπει ένα παιδί, με τον ήλιο και τ' αστέρια του, όμως η ενθύμηση των αστρονομικών θεωριών τον εμποδίζει να αναγνωρίσει εκεί θεία σημεία. Ο ουρανός δεν είναι πια γι' αυτόν η φυσική έκφραση του πνεύματος που περιβάλλει και φωτίζει τον κόσμο. Η επιστημονική γνώση έχει υποκαταστήσει αυτή την «αφελή» και συνάμα ουσιαστική θέαση, όχι ως μια νέα συνείδηση μιας ευρύτερης κοσμικής τάξης, της οποίας μέρος αποτελεί ο άνθρωπος, αλλά μιας τάξης από την οποία έχει εξοριστεί, μιας ανεπανόρθωτης αταξίας στο κατώφλι του χάους, με την οποία ο άνθρωπος δεν έχει πια κανένα κοινό μέτρο. Γιατί τίποτα πια δεν του θυμίζει ότι όλο αυτό το σύμπαν περιέχεται εντός του, όχι στην ατομική του ύπαρξη, αλλά στο πνεύμα που ενυπάρχει σ' αυτόν και συγχρόνως υπερβαίνει τόσο τον εαυτό του όσο και όλο το φαινομενικό σύμπαν.
TITUS BURCKHARDT
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΟΣΜΟΛΟΓΙΑ &
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΣΟΥΛΤΑΝΗΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου