Ο μαθητευόμενος φιλόσοφος και το πνεύμα - Jose Saramago

 

...Ακριβώς τη στιγμή που, αφηρημένος, κοιτούσε το κόκκινο ψαράκι που μόλις είχε ξεμυτίσει στην επιφάνεια του νερού, και όταν αναρωτιόταν, λιγότερο αφηρημένος πια, πόσο καιρό έχει να αλλάξει νερό, γιατί καταλάβαινε πολύ καλά τι ήθελε να πει το ψάρι όταν πότε πότε ανέβαινε και έσπαζε τη λεπτή μεμβράνη όπου το νερό μπερδεύεται με τον αέρα, εκείνη ακριβώς την αποκαλυπτική στιγμή εμφανίστηκε στον μαθητευόμενο φιλόσοφο, γυμνή και καθάρια, η ερώτηση που θα γεννούσε την πιο παθιασμένη και φλογερή πολεμική που γνώρισε ποτέ η ιστορία της χώρας όπου κανείς δεν πεθαίνει. Και ιδού τι ρώτησε τον μαθητευόμενο φιλόσοφο το πνεύμα που ίπτατο πάνω από το νερό του ενυδρείου, Έχεις σκεφτεί αν ο θάνατος είναι ο ίδιος για όλα τα ζωντανά πλάσματα, είτε είναι ζώα, και ο άνθρωπος ανάμεσά τους, είτε φυτά, κι εδώ  συμπεριλαμβάνεται το χορτάρι που πατάμε αλλά και το sequoiadendron giganteum με τα εκατό μέτρα ύψος, είναι άραγε ο ίδιος ο θάνατος που σκοτώνει έναν άνθρωπο που ξέρει πως θα πεθάνει και ένα άλογο που δεν θα το μάθει ποτέ. Και ρώτησε ακόμα, Ποια ήταν η στιγμή που πέθανε ο μεταξοσκώληκας, αφού κλείστηκε στο κουκούλι και κλειδαμπαρώθηκε, και πως είναι δυνατόν να γεννιέται η ζωή του ενός από το θάνατο του άλλου, η ζωή της πεταλούδας από το θάνατο του σκώληκα, και να είναι το ίδιο αλλά διαφορετικά, ή μήπως δεν πέθανε ο μεταξοσκώληκας γιατί είναι ζωντανός στην πεταλούδα. Ο μαθητευόμενος φιλόσοφος απάντησε, Ο μεταξοσκώληκας δεν πέθανε, η πεταλούδα είναι αυτή που θα πεθάνει, μετά την ωοτοκία. Εγώ το  ξέρω προτού γεννηθείς, είπε το πνεύμα που ίπταται πάνω από τα νερά του ενυδρείου, ο μεταξοσκώληκας δεν πέθανε, κανένα πτώμα δεν έμεινε μέσα στο κουκούλι όταν βγήκε από κει η πεταλούδα, εσύ ο ίδιος το είπες, ο ένας γεννήθηκε από το θάνατο του άλλου, Λέγεται μεταμόρφωση, όλος ο κόσμος ξέρει περί τίνος πρόκειται, είπε συγκαταβατικά ο μαθητευόμενος φιλόσοφος, Να μια λέξη που ηχεί ωραία, γεμάτη υποσχέσεις και βεβαιότητες, κες μεταμόρφωση και πας παρακάτω, δεν βλέπεις, φαίνεται, πως οι λέξεις είναι ετικέτες που κολλάνε πάνω στα πράγματα, δεν είναι τα ίδια τα πράγματα, ποτέ δεν θα μάθεις πως είναι τα πράγματα, ούτε καν τα πραγματικά τους ονόματα, γιατί τα ονόματα που τους έδωσες είναι αυτό και μόνο, τα ονόματα που τους έδωσες, Ποιος απ’ τους δυο μας είναι ο φιλόσοφος, Ούτε εγώ ούτε εσύ, εσύ δεν είσαι παρά ένας μαθητευόμενος στη φιλοσοφία, κι εγώ απλώς ένα πνεύμα που ίπταται πάνω απ’ το νερό του ενυδρείου.

Jose Saramago
Περί Θανάτου
Μετάφραση Αθηνά Ψυλλιά
Εκδόσεις Καστανιώτη 2007

Τα Κοράκια του Βαν Γκογκ - Antonin Artaud

Αυτά τα κοράκια που ζωγράφισε δυο μέρες πριν από το θάνατό του, δεν του έφεραν μια μεταθανάτια δόξα, τουλάχιστον όχι περισσότερη απ’ τους άλλους πίνακές του. Άνοιξαν, όμως, στη ζωγραφισμένη ζωγραφική ή, μάλλον, στη μη ζωγραφισμένη φύση, το μυστικό πέρασμα προς ένα υπαρκτό υπερπέραν, μια διαρκή υπαρκτή πραγματικότητα. Κι όλα αυτά, χάρη στον Βαν Γκογκ που άνοιξε την πόρτα ενός αινιγματικού και παράξενου υπερπέραν. 

Δεν είναι συνηθισμένο να βλέπεις έναν άνθρωπο που, έχοντας μέσα του την ιδέα της πιστολιάς που τον σκότωσε τελικά, ν’ αραδιάζει σ’ έναν πίνακα μαύρα κοράκια, πάνω από ένα είδος χλομής πεδιάδας ίσως άδειας, τέλος πάντων, όπου το μοβ χρώμα της γης συγκρούεται μανιωδώς με το θαμπό κίτρινο των σταριών.

Ωστόσο, κανένας άλλος ζωγράφος δε θα κατάφερνε όπως  ο Βαν Γκογκ να ζωγραφίσει τα κοράκια του μ’ αυτό το μαύρο χρώμα των ύδνων, το μαύρο ενός πλούσιου φαγοποτιού και, συγχρόνως, αυτό το περιττωματώδες μαύρο των φτερών των κορακιών που αιφνιδιάστηκαν απ’ το φθίνον φως του βραδιού.

Και με τι παραπονιέται εκεί κάτω η γη, κάτω απ’ τα φτερά μεγαλόπρεπων κορακιών, μεγαλόπρεπων, χωρίς αμφιβολία, απ’ την ίδια την επιθυμία του Βαν Γκογκ, αλλά κι απ’ την άλλη, πομπώδικων οιωνών ενός κακού που αυτό δε θ’ αγγίξει ποτέ;

Γιατί κανένας μέχρι τώρα, όπως ο Βαν Γκογκ, δεν έδειξε τη γη σαν βρόμικο πανί βουτηγμένο στο κρασί και το αίμα.

[image:  Vincent van Gogh - Wheatfield with Crows - July 1890]

Antonin Artaud 

Βαν Γκογκ Ο Αυτόχειρας της Κοινωνίας 

Μετάφραση Δέσποινα Ψάλλη

Εκδόσεις Αιγόκερως 1986

Ιστορία - Rοbert Lowell

Η Ιστορία πρέπει να ζήσει με ό,τι ήταν εδώ,
αδράχνοντας και σχεδόν ψηλαφίζοντας ό,τι είχαμε...
είναι τόσο φριχτό και πληκτικό το πώς πεθαίνουμε,
αντίθετα απ' το γράψιμο, η ζωή δεν τελειώνει ποτέ.
Ο Άβελ ήταν τελειωμένος - ο θάνατος δεν είναι απόμακρος,
ένα μεγάλο τίποτα ηλεκτρίζει τον σκεπτικιστή,
τα βόδια του μαζεύονται σαν νεκροκεφαλές σε ηλεκτροφόρο σύρμα,
το μωρό του κλαίει όλη νύχτα σαν μηχανή καινούργια.
Όπως στις Βίβλους μας, λευκοπρόσωπο, αρπαχτικό,
το όμορφο, ομιχλομέθυστο του κυνηγού φεγγάρι ανεβαίνει...
ένα παιδί θα του έδινε πρόσωπο: δυο τρύπες, δυο τρύπες,
τα μάτια μου, το στόμα μου, ανάμεσα μιας νεκροκεφαλής μη-μύτη...
Ω, έχει μια τρομαχτική αθωότητα το πρόσωπό μου
ποτισμένο με το ασημένιο σώσμα πάχνης πρωινής.

Μετάφραση Παναγιώτης Αλεξανδρίδης

Οι αρχές - Antonin Artaud

Υπάρχουν πράγματι αρχές; Θέλω να πω αρχές ξεχωριστές που βρίσκονται πίσω από τα πράγματα; Ή με άλλους όρους, οι θεοί με την παγανιστική ονοματολογία  έχουν μια υπόσταση λιγότερο καθορισμένη και λιγότερο έγκυρη απ’ ότι οι αρχές που μας χρησιμεύουν για να σκεφτόμαστε; Κι η ερώτηση αυτή γεννάει μιαν άλλη; Υπάρχουν στο πνεύμα του ανθρώπου ιδιότητες πραγματικά ξεχωριστές;
Μπορεί κανείς άλλωστε ν’ αναρωτηθεί κατά πόσο μια αρχή δεν είναι άλλο παρά μια απλή λεκτική ευκολία. Κι αυτό οδηγεί στο ερώτημα αν υπάρχει άλλο πράγμα εκτός από το πνεύμα που σκέφτεται, και αν, μέσα στο απόλυτο, οι αρχές υπάρχουν σαν πραγματικότητες ή σαν υπάρξεις που διαχωρίζουν τις ενέργειές τους.
Σε ποιο βαθμό οι αρχές που υπάρχουν σαν ξεχωριστές πραγματικότητες, όσο κι αν ανατρέξουμε στη ρίζα των πραγμάτων, ξεφεύγουν από ένα πνευματικό παιχνίδι γύρω απ’ τις αρχές. Και υπάρχει άραγε μέσα στον άνθρωπο ένα είδος από ικανότητες – αρχές που θα είχαν μια ξεκάθαρη υπόσταση και θα μπορούσαν να ζουν διαχωρισμένες;
Υπάρχουν στιγμές αιωνιότητας που μπορούν να καθηλωθούν σα μουσικές νότες και που ξαναβρίσκονται με τους αριθμούς; - κι αυτές οι νότες είναι διαχωρισμένες;
Οι αλχημιστές λένε, πως αυτές οι στιγμές αιωνιότητας που καθηλώνονται, αντιστοιχούν στην εμφάνιση του αστεριού μέσα στο λεβέτι τους.
Η ερώτηση αυτή  μου φαίνεται ηλίθια. Γιατί, το απόλυτο δεν έχει ανάγκη από τίποτα. Ούτε από θεό, ούτε από άγγελο, ούτε από άνθρωπο, ούτε από πνεύμα, ούτε από αρχές, ούτε από ύλη, ούτε από συνέχεια.
Όμως αν στη συνέχεια, στη διάρκεια, στο διάστημα, στον ουρανό ψηλά και στην κόλαση χαμηλά, ζουν αρχές διαχωρισμένες, δεν είναι σαν αρχές που ζουν, αλλά σαν οργανισμοί καθορισμένοι. Η δημιουργική ενέργεια είναι μια λέξη, που όμως κάνει τα πράγματα κατορθωτά, συνδαυλίζοντας τα με τη φωτιά – στήριγμα της. Κι όπως ακριβώς στο δημιουργημένο κόσμο, υπάρχουν όλες οι όψεις της δυνατότητας, στοιχεία που υπολογίζονται με αριθμούς και μετριούνται με την πυκνότητά τους, έτσι και η ροή της δημιουργίας που αρπάζει φωτιά μόλις έρθει σε επαφή με τα πράγματα – και κάθε φορά που η ζωή πυρπολεί τα πράγματα, αντιστοιχεί σε μια σκέψη – αυτή η ροή μέσα σε κλειστούς οργανισμούς που μπορεί να ξεκινάνε από την πιο υλική χοντροκοπιά μας και να φτάνουν στην πιο απίθανη διαύγεια, συνθέτει αυτό που ονομάζουμε Υπάρξεις και που άλλο δεν είναι παρά πνοές μέσα στη διάρκεια.

Antonin Artaud
Ο Ηλιογάβαλος ή Ο Εστεμμένος Αναρχικός
Μετάφραση Τούλια Τόλια
Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος 1997