Δόξα τω Θεώ, υπάρχει κάτι, μια έννοια, που μπορεί να μας βγάλει από το σύνηθες αδιέξοδο και να μας σώσει. Ευτυχώς, η έννοια αυτή υπάρχει και στο δικό μας χριστιανικό πολιτισμό και έτσι δεν χρειάζεται να τρέχουμε σε εξωτικούς τόπους για να βρούμε λύσεις.
Πρόκειται για την έννοια της μάντορλα, μια ιδέα από το Χριστιανισμό του Μεσαίωνα, η οποία σήμερα είναι παντελώς άγνωστη. Θα τη βρείτε σε κάθε βιβλίο περί μεσαιωνικής θεολογίας, σπάνια όμως θα ακούσετε σήμερα να μιλάνε γι’ αυτήν. Είναι όμως πολύ πολύτιμη για να χαθεί.
Όλοι γνωρίζουμε τι είναι η μάνταλα, μολονότι ο όρος είναι σανσκριτικός, ένα δάνειο από την Ινδία και το Θιβέτ. Η μάνταλα είναι ένα ιερός πεπερασμένος κύκλος που αποτελεί μια αναπαράσταση της ολότητας. Συναντάμε συχνά την εικόνα αυτή στη θιβετανική τάνγκα, μια εικόντα που αναπαριστά τον Βούδα με τα πολλαπλά του χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Την απαντάμε αναρτημένη στους τοίχους των δωμάτων της προσευχής ή των ναών ως υπόμνηση της ολότητας της ζωής. Η μάνταλα λειτουργεί ως εργαλείο υπενθύμισης της ένωσής μας με το Θεό και με όλα τα έμβια όντα. Στο Θιβέτ, ο δάσκαλος πολλές φορές ζωγραφίζει για το μαθητή του μια μάνταλα και τον αφήνει να διαλογιστεί πάνω στο συμβολισμό της για πολλά χρόνια πριν του δώσει τις επόμενες οδηγίες. Η μάνταλα βρίσκεται επίσης στους ρόδακες ή τις ροζέτες της γοτθικής αρχιτεκτονικής και εμφανίζεται συχνά ως θεραπευτικό σύμβολο στη χριστιανική τέχνη. Η μάνταλα εκδηλώνεται και στα όνειρα. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν η προσωπικότητα είναι έντονα διασπασμένη και το πρόσωπο έχει την ανάγκη αυτού του κατευναστικού συμβόλου. Σε μια ιδιαίτερα επιβαρημένη περίοδο της ζωής του ο Δρ. Γιουνγκ κάθε πρωί ζωγράφιζε μια μάνταλα για να διατηρήσει την αίσθηση της ισορροπίας και της αρμονίας.
Η μάντορλα έχει κι αυτή μια θεραπευτική επίδραση, η μορφή της όμως είναι κάπως διαφορετική. Η μάντορλα είναι η αμυγδαλωτού σχήματος τομή δύο κύκλων που αλληλεπικαλύπτονται μερικά. Δεν είναι τυχαίο που στα Ιταλικά η λέξη mandorla σημαίνει αμύγδαλο. Αυτό το σύμβολο υποδηλώνει την αλληλοεπικάλυψη των αντίθετων στοιχείων τα οποία διερευνούμε. Γενικά, η μάντορλα περιγράφεται ως αλληλοεπικάλυψη του ουρανού και της γης. Δεν υπάρχει άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη που να μην έχει σπαράξει από τις ανταγωνιστικές απαιτήσεις του ουρανού και της γης· η μάντορλα μας δίνει οδηγίες για το πως να διεκπεραιώσουμε το έργο της συμφιλίωσης. Ο Χριστός και η Παρθένος συχνά απεικονίζονται μέσα στο πλαίσιο μιας μάντορλα. Αυτό είναι μια υπόμνηση ότι και εμείς μεταλαμβάνουμε της φύσης τόσο του ουρανού όσο και της γης. Ο Χριστιανισμός επικυρώνει με θαυμάσιο τρόπο το θηλυκό στοιχείο της ζωής, δίνοντάς του έναν αντίστοιχο χώρο στη μάντορλα. Έτσι βλέπουμε την Παρθένο να κάθεται με μεγαλοπρέπεια στη μάντορλα το ίδιο συχνά με τον Χριστό. Στις δυτικές πύλες πολλών καθεδρικών ναών της Ευρώπης βρίσκει κανείς τα πιο εξαίρετα δείγματα της μάντορλα, τα οποία πλαισιώνουν τον Χριστό και την Παρθένο.
Πρόκειται για την έννοια της μάντορλα, μια ιδέα από το Χριστιανισμό του Μεσαίωνα, η οποία σήμερα είναι παντελώς άγνωστη. Θα τη βρείτε σε κάθε βιβλίο περί μεσαιωνικής θεολογίας, σπάνια όμως θα ακούσετε σήμερα να μιλάνε γι’ αυτήν. Είναι όμως πολύ πολύτιμη για να χαθεί.
Όλοι γνωρίζουμε τι είναι η μάνταλα, μολονότι ο όρος είναι σανσκριτικός, ένα δάνειο από την Ινδία και το Θιβέτ. Η μάνταλα είναι ένα ιερός πεπερασμένος κύκλος που αποτελεί μια αναπαράσταση της ολότητας. Συναντάμε συχνά την εικόνα αυτή στη θιβετανική τάνγκα, μια εικόντα που αναπαριστά τον Βούδα με τα πολλαπλά του χαρακτηριστικά και ιδιότητες. Την απαντάμε αναρτημένη στους τοίχους των δωμάτων της προσευχής ή των ναών ως υπόμνηση της ολότητας της ζωής. Η μάνταλα λειτουργεί ως εργαλείο υπενθύμισης της ένωσής μας με το Θεό και με όλα τα έμβια όντα. Στο Θιβέτ, ο δάσκαλος πολλές φορές ζωγραφίζει για το μαθητή του μια μάνταλα και τον αφήνει να διαλογιστεί πάνω στο συμβολισμό της για πολλά χρόνια πριν του δώσει τις επόμενες οδηγίες. Η μάνταλα βρίσκεται επίσης στους ρόδακες ή τις ροζέτες της γοτθικής αρχιτεκτονικής και εμφανίζεται συχνά ως θεραπευτικό σύμβολο στη χριστιανική τέχνη. Η μάνταλα εκδηλώνεται και στα όνειρα. Ιδιαίτερα μάλιστα όταν η προσωπικότητα είναι έντονα διασπασμένη και το πρόσωπο έχει την ανάγκη αυτού του κατευναστικού συμβόλου. Σε μια ιδιαίτερα επιβαρημένη περίοδο της ζωής του ο Δρ. Γιουνγκ κάθε πρωί ζωγράφιζε μια μάνταλα για να διατηρήσει την αίσθηση της ισορροπίας και της αρμονίας.
Η μάντορλα έχει κι αυτή μια θεραπευτική επίδραση, η μορφή της όμως είναι κάπως διαφορετική. Η μάντορλα είναι η αμυγδαλωτού σχήματος τομή δύο κύκλων που αλληλεπικαλύπτονται μερικά. Δεν είναι τυχαίο που στα Ιταλικά η λέξη mandorla σημαίνει αμύγδαλο. Αυτό το σύμβολο υποδηλώνει την αλληλοεπικάλυψη των αντίθετων στοιχείων τα οποία διερευνούμε. Γενικά, η μάντορλα περιγράφεται ως αλληλοεπικάλυψη του ουρανού και της γης. Δεν υπάρχει άνθρωπος σε αυτόν τον πλανήτη που να μην έχει σπαράξει από τις ανταγωνιστικές απαιτήσεις του ουρανού και της γης· η μάντορλα μας δίνει οδηγίες για το πως να διεκπεραιώσουμε το έργο της συμφιλίωσης. Ο Χριστός και η Παρθένος συχνά απεικονίζονται μέσα στο πλαίσιο μιας μάντορλα. Αυτό είναι μια υπόμνηση ότι και εμείς μεταλαμβάνουμε της φύσης τόσο του ουρανού όσο και της γης. Ο Χριστιανισμός επικυρώνει με θαυμάσιο τρόπο το θηλυκό στοιχείο της ζωής, δίνοντάς του έναν αντίστοιχο χώρο στη μάντορλα. Έτσι βλέπουμε την Παρθένο να κάθεται με μεγαλοπρέπεια στη μάντορλα το ίδιο συχνά με τον Χριστό. Στις δυτικές πύλες πολλών καθεδρικών ναών της Ευρώπης βρίσκει κανείς τα πιο εξαίρετα δείγματα της μάντορλα, τα οποία πλαισιώνουν τον Χριστό και την Παρθένο.
Η θεραπευτική φύση της μάντορλα
Η μάντορλα είναι τόσο πολύ σημαντική για τον πονεμένο μας κόσμο που θα πρέπει να τη διερευνήσουμε λεπτομερειακά. Εξετάζοντας σε προηγούμενο κεφάλαιο τη σκιά, μιλήσαμε για τα ζεύγη των αντιθέτων. Από την ίδια του τη φύση ο πολιτισμικός μας βίος συνηθίζει να θέτει πάντα ενάντια σε ένα καλό ενδεχόμενο ένα κακό και να εξοστρακίζει το κακό με τέτοια επιμέλεια ώστε να χάνουμε εντελώς τα ίχνη της υπόστασής του. Αυτά τα εξοστρακισμένα κομμάτια συνθέτουν τη σκιά μας, όμως δεν μένουν για πάντα εξόριστα και εκεί κοντά στη μέση ηλικία επιστρέφουν όπως επέστρεφαν από την έρημο οι αποδιοπομπαίοι τράγοι της Παλαιάς Διαθήκης.
Τι μπορεί να κάνει κανείς ότνα αυτά τα εξορισμένα κομμάτια αξιώσουν μια ημέρα απολογισμού; Τότε μάλλον είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να εντρυφήσουμε στη μάντορλα.
Η μάντορλα έχει μια θαυμάσια θεραπευτική και εμψυχωτική λειτουργία. Όταν είναι κανείς κουρασμένος, αποθαρρυμένος ή βαριά κακοποιημένος από τη ζωή ώστε να αδυνατεί πλέον να ζει με την ένταση των αντιθέτων, η μάντορλα μπορεί να του δείξει τι πρέπει να κάνει. Όταν ακόμη και οι πλέον ηράκλειες προσπάθειες ή η πιο άριστη πειθαρχία δεν αρκούν για να κρατήσουν στην απανεμιά τις επώδυνες αντιφάσεις της ζωής, τότε έχουμε ανάγκη τη μάντορλα. Μας βοηθά να κάνουμε τη μετάβαση από τον πολιτισμικό βίο στο θρησκευτικό βίο. (Ευτυχώς, αυτό δεν ακυρώνει τον πολιτισμικό μας βίο, καθώς, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι αρκετά καλά εδραιωμένος ώστε να επιβιώνει από μόνος του).
Η μάντορλα αρχίζει τη θεραπεία της διάσπασης. Η αλληλοεπικάλυψη είναι σε γενικές γραμμές αρκετά μικρή στην αρχή, μια μετά βίας ορατή σκλήθρα της νέας σελήνης· είναι όμως μια αρχή. Με το πέρασμα του χρόνου, η αλληλοεπικάλυψη μεγαλώνει και ταυτόχρονα εξελίσσεται και ολοκληρώνεται η θεραπεία. Η μάντορλα συνδέει αυτό το οποίο είχε αποσπαστεί και καταστεί μερικό και βέβηλο. Είναι η πλέον βαθιά και έντονη θρησκευτική εμπειρία που έχουμε τη δυνατότητα να βιώσουμε.
Η μάντορλα είναι ο χώρος του οίστρου και της ποίησης. Είναι καθήκον του κάθε αληθινού ποιητή να παίρνει τον κατακερματισμένο κόσμο που μας περιβάλλει και από αυτόν να συνθέτει μια ολότητα. Στο Four Quartets ο Τ. Σ. Έλιοτ γράφει: «Η φωτιά και το ρόδο είναι ένα». Με την αλληλοεπικάλυψη των στοιχείων της φωτιάς και του λουλουδιού φτιάχνει μια μάντορλα. Εμείς με βαθιά αγαλλίαση διαβάζουμε ότι η φωτιά της μεταμόρφωσης και το λουλούδι της αναγέννησης είναι ένα και το αυτό. Όλη η ποίηση βασίζεται πάνω στον ισχυρισμό ότι αυτό είναι εκείνο. Όταν οι εικόνες αλληλοεπικαλύπτονται, τότε γινόμαστε αποδέκτες μιας μυστικής δήλωσης ενότητας. Νιώθουμε ότι υπάρχει ασφάλεια και βεβαιότητα στο θρυμματισμένο μας κόσμο και ο ποιητής μας χαρίζει το δώρο της σύνθεσης.
Οι μεγάλοι ποιητές κάνουν αυτά τα άλματα και ενώνουν το κάλλος με τον τρόμο της ύπαρξης. Έχουν τη δυνατότητα να ξαφνιάζουν και να συγκλονίζουν – να μας θυμίζουν ότι μεταξύ των πραγμάτων που εμείς θεωρούσαμε πάντα αντίθετα, υπάρχουν δεσμοί που τα ενώνουν.
Η μάντορλα είναι τόσο πολύ σημαντική για τον πονεμένο μας κόσμο που θα πρέπει να τη διερευνήσουμε λεπτομερειακά. Εξετάζοντας σε προηγούμενο κεφάλαιο τη σκιά, μιλήσαμε για τα ζεύγη των αντιθέτων. Από την ίδια του τη φύση ο πολιτισμικός μας βίος συνηθίζει να θέτει πάντα ενάντια σε ένα καλό ενδεχόμενο ένα κακό και να εξοστρακίζει το κακό με τέτοια επιμέλεια ώστε να χάνουμε εντελώς τα ίχνη της υπόστασής του. Αυτά τα εξοστρακισμένα κομμάτια συνθέτουν τη σκιά μας, όμως δεν μένουν για πάντα εξόριστα και εκεί κοντά στη μέση ηλικία επιστρέφουν όπως επέστρεφαν από την έρημο οι αποδιοπομπαίοι τράγοι της Παλαιάς Διαθήκης.
Τι μπορεί να κάνει κανείς ότνα αυτά τα εξορισμένα κομμάτια αξιώσουν μια ημέρα απολογισμού; Τότε μάλλον είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να εντρυφήσουμε στη μάντορλα.
Η μάντορλα έχει μια θαυμάσια θεραπευτική και εμψυχωτική λειτουργία. Όταν είναι κανείς κουρασμένος, αποθαρρυμένος ή βαριά κακοποιημένος από τη ζωή ώστε να αδυνατεί πλέον να ζει με την ένταση των αντιθέτων, η μάντορλα μπορεί να του δείξει τι πρέπει να κάνει. Όταν ακόμη και οι πλέον ηράκλειες προσπάθειες ή η πιο άριστη πειθαρχία δεν αρκούν για να κρατήσουν στην απανεμιά τις επώδυνες αντιφάσεις της ζωής, τότε έχουμε ανάγκη τη μάντορλα. Μας βοηθά να κάνουμε τη μετάβαση από τον πολιτισμικό βίο στο θρησκευτικό βίο. (Ευτυχώς, αυτό δεν ακυρώνει τον πολιτισμικό μας βίο, καθώς, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, είναι αρκετά καλά εδραιωμένος ώστε να επιβιώνει από μόνος του).
Η μάντορλα αρχίζει τη θεραπεία της διάσπασης. Η αλληλοεπικάλυψη είναι σε γενικές γραμμές αρκετά μικρή στην αρχή, μια μετά βίας ορατή σκλήθρα της νέας σελήνης· είναι όμως μια αρχή. Με το πέρασμα του χρόνου, η αλληλοεπικάλυψη μεγαλώνει και ταυτόχρονα εξελίσσεται και ολοκληρώνεται η θεραπεία. Η μάντορλα συνδέει αυτό το οποίο είχε αποσπαστεί και καταστεί μερικό και βέβηλο. Είναι η πλέον βαθιά και έντονη θρησκευτική εμπειρία που έχουμε τη δυνατότητα να βιώσουμε.
Η μάντορλα είναι ο χώρος του οίστρου και της ποίησης. Είναι καθήκον του κάθε αληθινού ποιητή να παίρνει τον κατακερματισμένο κόσμο που μας περιβάλλει και από αυτόν να συνθέτει μια ολότητα. Στο Four Quartets ο Τ. Σ. Έλιοτ γράφει: «Η φωτιά και το ρόδο είναι ένα». Με την αλληλοεπικάλυψη των στοιχείων της φωτιάς και του λουλουδιού φτιάχνει μια μάντορλα. Εμείς με βαθιά αγαλλίαση διαβάζουμε ότι η φωτιά της μεταμόρφωσης και το λουλούδι της αναγέννησης είναι ένα και το αυτό. Όλη η ποίηση βασίζεται πάνω στον ισχυρισμό ότι αυτό είναι εκείνο. Όταν οι εικόνες αλληλοεπικαλύπτονται, τότε γινόμαστε αποδέκτες μιας μυστικής δήλωσης ενότητας. Νιώθουμε ότι υπάρχει ασφάλεια και βεβαιότητα στο θρυμματισμένο μας κόσμο και ο ποιητής μας χαρίζει το δώρο της σύνθεσης.
Οι μεγάλοι ποιητές κάνουν αυτά τα άλματα και ενώνουν το κάλλος με τον τρόμο της ύπαρξης. Έχουν τη δυνατότητα να ξαφνιάζουν και να συγκλονίζουν – να μας θυμίζουν ότι μεταξύ των πραγμάτων που εμείς θεωρούσαμε πάντα αντίθετα, υπάρχουν δεσμοί που τα ενώνουν.
Robert A. Johnson
Από τη Σκιά στο Φως
Μετάφραση Στέλιος Μεταξάς
Εκδόσεις Αρχέτυπο 2002
Από τη Σκιά στο Φως
Μετάφραση Στέλιος Μεταξάς
Εκδόσεις Αρχέτυπο 2002
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου