Edgar Poe, January 19, 1809 – October 7, 1849
Janis Lyn Joplin, January 19, 1943 – October 4, 1970
Καμιά αστρονομική πλάνη δεν είναι πιο αβάσιμη και καμιά δεν έχει υποστηριχτεί τόσο επίμονα όσο εκείνη της τέλειας απεραντοσύνης του Αστρικού Σύμπαντος. Οι λόγοι που εισηγούνται το πεπερασμένο μου φαίνονται, όπως τους χαρακτήρισα , a priori πολύ σοβαροί. Πέρα όμως απ' αυτούς, η παρατήρηση μας διαβεβαιώνει πως υπάρχει, σίγουρα, σε διάφορες αποστάσεις από μας – αν όχι σ' όλες – ένα σαφές όριο. Ή, στο τέλος-τέλος, δε μας αφήνονται περιθώρια να σκεφτούμε διαφορετικά. Αν πάντως η διαδοχή αστέρων δεν είχε τέλος, το βάθος του ουρανού θα χαρακτηριζόταν από μιαν ομοιόμορφη φωτεινότητα όπως εκείνη του Γαλαξία, γιατί σ' όλον αυτό τον κάμπο δε θα υπήρχε ούτε ένα σημείο χωρίς αστέρι. Επομένως, ο μόνος τρόπος για να δυνηθούμε, υπό παρόμοιες συνθήκες, να εξηγήσουμε τα χαίνοντα κενά που εντοπίζουν σε αναρίθμητα σημεία τα τηλεσκόπιά μας, θα ήταν να υποθέσουμε ότι η απόσταση του αόρατου βάθους είναι τόσο τεράστια, ώστε καμιά ακτίδα φωτός από κείθε δεν μπορεί να φτάσει ως εμάς. Ποιος μπορεί ν' αποκλείσει κάτι τέτοιο; Εγώ το μόνο που λέω είναι ότι δεν έχουμε ούτε ίχνος ένδειξης ότι κάτι τέτοιο ισχύει.
Όταν μιλούσα για την χονδροειδή προπέτεια της πεποίθησης ότι όλα τα σώματα πάνω στη Γη τείνουν ολόισα προς το κέντρο της, παρατήρησα πως «με ορισμένες εξαιρέσεις που θα διευκρινηστούν αργότερα, είναι γεγονός ότι κάθε γήινο σώμα έχει μια τάση όχι μόνο προς το κέντρο της Γης αλλά και προς όποιαν άλλη δυνατή κατεύθυνση». Οι «εξαιρέσεις» αναφέρονται σ' εκείνα τα συχνά παρατηρούμενα διάκενα του στερεώματος, όπου η πολύ προσεχτική μας έρευνα, όχι μόνο δεν εντοπίζει αστρικά σώματα, αλλά μήτε καν ενδείξεις για την ύπαρξή τους, κι όπου τα πελώρια χάσματα, πιο σκοτεινά κι από τον Έρεβο, θαρρείς και μας διανοίγουνε προσβάσεις, μέσ' απ' τα μεθοριακά τείχη του Αστρικού Σύμπαντος, στο επέκεινα άπειρο Σύμπαν του Κενού. Όταν, τώρα, ένα γήινο σώμα – είτε εξαιτίας της ιδιαίτερης δικής του είτε εξαιτίας της περιστροφικής κίνησης της Γης – τυχαίνει να βρεθεί στην ίδια ευθεία μ' αυτά τα διάκενα, τις κοσμικές τούτες αβύσσους, καθίσταται πρόδηλο πως δεν έλκεται πλέον προς την κατεύθυνση του κενού – και συνεπώς, για μια στιγμή, «βαραίνει» περισσότερο απ' ό,τι σε οποιαδήποτε περίοδο, πριν ή μετά. Ανεξάρτητα όμως από τη θεώρηση των συγκεκριμένων διάκενων, κι εξετάζοντας μονάχα τη γενικά άνιση κατανομή των αστεριών, βλέπουμε ότι η μόνιμη φορά των επίγειων σωμάτων προς το κέντρο της Γης κυμαίνεται στο διηνεκές.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν την απομόνωση του Σύμπαντός μας. Αντιλαμβανόμαστε την απομόνωση αυτών (όλων αυτών) που συλλαμβάνουν οι αισθήσεις μας. Γνωρίζουμε πως υπάρχει ένα σύμπλεγμα συμπλεγμάτων, μια σύναξη αστεριών, που ολούθε γύρω της εκτείνονται οι απέραντοι ερημότοποι ενός Διαστήματος που ξεπερνά τα όρια κάθε ανθρώπινης αντίληψης.
Αλλ' επειδή, άραγε, είμαστε αναγκασμένοι να σταματήσουμε μπροστά στα όρια του Σύμπαντος των Άστρων, απαιτώντας περισσότερες μαρτυρίες από τις αισθήσεις, παίρνουμε το δικαίωμα να συμπεράνουμε ότι πράγματι δεν υφίσταται υλικό σημείο πέρ' από κείνο-κει όπου μπορούμε να φτάσουμε; Έχουμε ή δεν έχουμε ανάλογο δικαίωμα να συμπεράνουμε ότι τούτο το αντιληπτό Σύμπαν – αυτό το σύμπλεγμα συμπλεγμάτων – δεν είναι παρά ένα από μια σειρά συμπλέγματα συμπλεγμάτων, αθέατα για μας στο υπόλοιπό τους σύνολο, λόγω της απόστασης που μας χωρίζει, κι επειδή βέβαι το φως τους διαχέεται τόσο εξαντλητικά πριν φτάσει σ' εμάς, ώστε δεν προκαλείται καμιά φωτεινή εντύπωση στον αμφιβληστροειδή μας – ή ακόμα λόγω του ότι δεν υπάρχει φωτεινή ακτινοβολία σ' εκείνους τους αφάνταστα μακρινούς κόσμους. Ή, τέλος, λόγω του ότι η απόσταση είναι τόσο μεγάλη ώστε τα ηλεκτρικά σήματα της παρουσίας τους στο Διάστημα, ταξιδεύοντας για μυριάδες χρόνια, δεν την έχουν ακόμα διασχίσει.
Έχουμε δικαίωμα να βγάλουμε παρόμοια συμπεράσματα; Υπάρχει κάτι που να μας κατευθύνει σε τέτοιας λογής οράματα; Αν έχουμε αυτό το δικαίωμα σε κάποιο βαθμό, το έχουμε σε όλες του τις διαστάσεις.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος, καθώς ολοφάνερα έχει μιαν έφεση για το «Άπειρο», επιδαψιλεύει θωπείες στο φάσμα αυτής της ιδέας. Μοιάζει να αναζητεί με πάθος τούτη την άπιαστη έννοια, ελπίζοντας ότι μόλις τη συλλάβει θα μπορέσει και να την πιστέψει. Ό,τι χαρακτηρίζει το σύνολο του ανθρώπινου γένους δεν είναι δυνατό, φυσικά, να θεωρείται νοσηρό όταν αφορά ένα μεμονωμένο μέλος του. Ωστόσο ενδέχεται να υπάρχουν ανώτερες διάνοιες που σε μια τέτοια προδιάθεση διαβλέπουν όλα τα διακριτικά γνωρίσματα της μονομανίας.
Το ερώτημά μου όμως παραμένει αναπάντητο: Έχουμε δικαίωμα να συμπεράνουμε – ή, μάλλον, να φανταστούμε – μιαν ατελεύτητη σειρά «συμπλέγματα συμπλεγμάτων», ή «Σύμπαντα», λίγο-πολύ παρόμοια;
Απαντώ ότι, σε μια τέτοια περίπτωση, το «δικαίωμα» εξαρτάται απόλυτα από την τόλμη της φαντασίας που το υποστηρίζει. Ας μου επιτραπεί να δηλώσω πως, ως άτομο, γοητεύομαι από τη φανταστική ιδέα (δεν τολμώ να πω τίποτε περισσότερο) ότι πράγματι υφίσταται μια δίχως όρια διαδοχή από Σύμπαντα, λίγο-πολύ όμοια με το δικό μας – αυτό που γνωρίζουμε, και το μοναδικό που θα γνωρίσουμε ποτέ, τουλάχιστον ίσαμε την επιστροφή και του δικού μας Σύμπαντος στην Ενότητα. Εάν τέτοια συμπλέγματα συμπλεγμάτων υπάρχουν – και υπάρχουν -, γίνεται άνετα ξεκάθαρο πως, μη έχοντας ουδεμιά σχέση με την καταγωγή μας, δεν έχουν την παραμικρή και με τους νόμους μας. Ούτε αυτά μας έλκουν, ούτε εμείς τα έλκουμε. Η ύλη τους (το πνεύμα τους δεν είναι δικό μας) δεν απαντά σε κανένα μέρος του δικού μας Σύμπαντος. Είναι αδύνατο να εντυπωθούν στις αισθήσεις μας ή στις ψυχές μας. Ανάμεσα σ' εμάς και σ' αυτά – αν τα θεωρήσουμε προς στιγμήν ως σύνολο – δε λειτουργούν κοινές επιρροές. Το καθένα τους υπάρχει, ξέχωρα κι ανεξάρτητα, στην αγκάλη του δικού του αλλιώτικου Θεού.
EDGAR ALLAN POE
ΕΥΡΗΚΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ – ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ – ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ
ΣΠΥΡΟΣ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG
ΜΙΚΡΗ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου