Κριτική ανάλυση του Πάτερ Ημών – ΜΠΟΡΙΣ ΜΟΥΡΑΒΙΕΦ

Είναι τώρα καιρός να υποβάλουμε σε κριτική ανάλυση μέσα στο πνεύμα της μελέτης που αποτελεί το αντικείμενο του Τρίτου Μέρους του Τόμου τούτου, το κείμενο της προσευχής του Ιησού – το Πάτερ Ημών – έτσι όπως έχει φθάσει μέχρις εμάς και έπειτα να αναγνωρίσουμε αφού το αποκαταστήσουμε στην πρωταρχική του μορφή, το κεντρικό σημείο της διδασκαλίας του Κυρίου που κληροδοτήθηκε στους πιστούς και στους απογόνους του.

*

**

Στις σύγχρονες γλώσσες, η προσευχή του Ιησού παρουσιάζεται με την παρακάτω μορφή:

9. Πάτερ ημών

ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνομά Σου

10. ελθέτω η βασιλεία Σου, γενηθήτω το θέλημά Σου,

ως εν ουρανώ και επί της γης.

11. τον άρτον ημών το καθημερινόν δος ημίν σήμερον,

12. και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών

ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών.

13. και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν,

αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού,

ότι Σου εστιν η βασιλεία και η δύναμις και η δόξα

εις τους αιώνας. Αμήν(1).

Θα υποβάλουμε αυτό το κείμενο σε κριτική ανάλυση και γι' αυτό πρέπει να υπενθυμίσουμε το γενικό κανόνα που εφαρμόζεται σε κάθε ερμηνεία κειμένου, δηλαδή την ερμηνεία από το σύνολο του κειμένου.

Ο ιερός Αυγουστίνος απαιτούσε τα χωρία του Ευαγγελίου να σχολιάζονται με αυτό τον τρόπο και διαμαρτυρόταν έντονα για την κακοπιστία ορισμένων σχολιαστών που καθώς έλεγε «διαλέγουν ορισμένα χωρία, αποσπασμένα από τις Γραφές και με αυτά μπορούν να πλανήσουν τους αδαείς καθώς δεν συνδέουν τις μεν με τις δε, τις προηγούμενες με τις επόμενες προτάσεις με τις οποίες η θέληση και η σκέψη του συγγραφέα μπορούν να γίνουν κατανοητές»(2).

Θα εξετάσουμε λοιπόν την προσευχή του Ιησού μέσα στο πλαίσιό της, δηλαδή μέσα στο πλαίσιο των ιδεών που εκφράζονται στους 5 προηγούμενους στίχους:

5.Και όταν προσεύχη, ουκ έση ώσπερ οι υποκριταί, ότι φιλούσιν εν ταις συναγωγαίς και εν ταις γωνίαις των πλατειών εστώτες προσεύχεσθαι, όπως αν φανώσι τοις ανθρώποις. Αμήν λέγω υμίν ότι απέχουσι τον μισθόν αυτών.

6.συ δε όταν προσεύχη, είσελθε εις το ταμείον σου, και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ, και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ.

7.Προσευχόμενοι δε μη βαττολογήσητε ώσπερ οι εθνικοί. Δοκούσι γαρ ότι εν τη πολυλογία αυτών εισακουσθήσονται.

8.μη ουν ομοιωθήτε αυτοίς. Οίδε γάρ ο πατήρ υμών ων χρείαν έχετε προ του υμάς αιτήσαι αυτόν.

9.ούτως ουν προσεύχεσθαι υμείς(3).

και έπειτα, στους εικοσιένα στίχους των σχολίων που ακολουθούν και επαναλαμβάνουν τις προτροπές των στίχων 5-9, τονίζοντας ορισμένες από αυτές. Έτσι, ο όγδοος στίχος επαναλαμβάνεται και σχολιάζεται ευρύτατα στους στίχους 31 κ.έ., με τα ακόλουθα λόγια:

31.μη ουν μεριμνήσητε λέγοντες, τι φάγωμεν ή τι πίωμεν ή τι περιβαλώμεθα;

32.πάντα γαρ ταύτα τα έθνη επιζητεί. Οίδε γαρ ο πατήρ υμών ο ουράνιος ότι χρήζετε τούτων απάντων.

33.ζητείτε δε πρώτον την βασιλείαν του Θεού και την δικαιοσύνην αυτού, και ταύτα πάντα προστεθήσετε υμίν.

34.μη ουν μεριμνήσητε εις την αύριον. Η γαρ αύριον μεριμνήσει τα εαυτής. Αρκετόν τη ημέρα η κακία αυτής(4).

Είναι φανερό ότι ο Χριστός, με αυτά τα λόγια προσπαθούσε να ελκύσει την προσοχή των ανθρώπων μακρυά από τις «ανάγκες» που τους απορροφούσαν και να την κατευθύνει προς την επιθυμία του ανώτερου άρτου, του ενός ου εστι χρεία(5).

*

**

Ας επανέλθουμε στο ίδιο κείμενο της προσευχής όπως γράφτηκε παραπάνω. Βλέπουμε ότι από τους πέντε στίχους που τη συνθέτουν, οι τέσσερις, μαζί με το στίχο που παρακαλεί για την απαλλαγή από τον πονηρό(6), αναφέρονται σε πράγματα θεία. Έτσι η ίδια η προσευχή, όπως και το σύνολο του Κεφαλαίου στ' του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου, είναι αφιερωμένα στην αρχή ότι η ζωή στο νοητικό πεδίο είναι ανώτερη της ζωής στο φαινομενικό πεδίο. Ταυτόχρονα, παρακινούν τον άνθρωπο να συγκεντρώνει τις προσπάθειές του στην εφαρμογή της αρχής αυτής και του υπόσχονται ότι τα υπόλοιπα, δηλαδή οι ανάγκες της ζωής θα του δωθούν επί πλέον αν σεβαστεί αυτή την προτεραιότητα.

Ένας μόνο στίχος μέσα στους πέντε αποτελεί παραφωνία στην αρμονία των τεσσάρων άλλων και των εικοσιεννέα που συμπληρώνουν το Κεφάλαιο στ': είναι ο στίχος 11, που ζητάει:

11.Τον άρτον ημών τον καθημερινόν δος ημίν σήμερον(7), ενώ δύο φορές (στ' 7 και 32) ο Ιησούς δηλώνει ότι μια τέτοια προσευχή είναι προσευχή εθνικών.

Τα προηγούμενα μας οδηγούν να συμπεράνουμε ότι ο στίχος 11 με αυτή τη μορφή βρίσκεται σε έντονη αντίφαση με ολόκληρη την προσευχή όπως και με το σύνολο του Κεφαλαίου στ'.

Το σλαβονικό, όπως και το ελληνικό κείμενο, δεν παρουσιάζουν αυτή την αντίφαση, γιατί δεν τίθεται θέμα καθημερινού άρτου, αλλά επιούσιου άρτου(8), με άλλα λόγια ουρανίου άρτου, άρτου εξ ουρανού(9) για τον οποίο ο Ιησούς είχε μιλήσει πολλές φορές.

*

**

Απομένει τώρα να δούμε πως η έννοια του καθημερινού άρτου στη δύση όπου είναι σταθερά ριζωμένη στο πνεύμα της μάζας των πιστών, αντικατέστησε την έννοια του επιουσίου άρτου. Το θέμα είναι ακόμη πιο αινιγματικό καθώς αν ανατρέξει κανείς στη Βουλγκάτα, συναντά την έκφραση panem nostrum supersudstantialem da nobis hodie(10) που είναι ακριβής. Η αρχική έκφραση εμφανίζεται επίσης και στις πρώτες μεταφράσεις του Ευαγγελίου στις σύγχρονες γλώσσες. Έτσι σε μία έκδοση της Λυών του Nicolas Petit, του 1540, ο ενδέκατος στίχος είναι μεταφρασμένος σωστά, με αυτούς τους όρους: Donne-nous auiourdhuy nostre pain supersubstantiel(11). Συνεχίζωντας τις έρευνες βρήκαμε ένα άλλο Ευαγγέλιο, που κυκλοφόρησε τον επόμενο αιώνα, το 1616 στην La Rochelle, όπου αυτός ο τύπος είχε ήδη διαμορφωθή έτσι: Donne-nous aujourd' hui nostra pain quotibien(12).

Ο τόπος και ο χρόνος της εκδόσεως οδηγούν στη σκέψη ότι ο νεωτερισμός αυτός οφειλόταν στο ορθολογιστικό πνεύμα των Ουγενότων, που η La Rochelle ήταν την εποχή εκείνη το φρούριό τους. Αλλά όμως, αν για το Καλβινιστικό πνεύμα η εκλογίκευση του μυστικού αυτού τύπου, ακόμη και λανθασμένου, ήταν καθ' εαυτή λογική, δεν εξηγείται πως, αυτή η μετάφραση του διαμαρτυρόμενου δόγματος – όπως και ορισμένες παραλλαγές της – μπόρεσαν να βρουν θέση στα καθολικά Ευαγγέλια και να λάβουν, νομότυπα, το επισκοπικό τυποθήτω. Ένα Ευαγγέλιο π.χ., που τυπώθηκε στο Παρίσι στο τυπογραφείο των Αυγουστίνων, φέρει το τυποθήτω με αυτά τα λόγια:

«Έχοντας υπ' όψιν την έκθεση του Κανονικού κ. Ferry Προέδρου της Επισκοπικης Επιτροπής Ελέγχου των βιβλίων, και διδάκτορος των γραμμάτων, ο επίσκοπος της Nimses εγκρίνει ευχαρίστως τη μετάφραση του Αγίου κατά Ματθαίον Ευαγγελίου από τους Αιδεσιμωτάτους Πατέρες Αυγουστίνους της Μεταστάσεως.

Le Vigan (Card), σε ποιμενική περιοδία, 30 Αυγούστου 1891.

Ιωάννης -Αλφρέδος, επίσκοπος Nimes».

Στο Ευαγγέλιο αυτό, ο στίχος 11 του στ' Κεφαλαίου παρουσιάζεται:

11.Donnez-nous aujourd' hui le pain necessaire a notre subsistance.

11.Δος ημίν σήμερον τον αναγκαίον δια την συντήρησίν μας άρτον.

Μπορεί να υπολογιστή η απόσταση αυτού του τύπου από τα αυθεντικά λόγια του Ιησού που μίλησε για άρτο επιούσιο και ο αναγνώστης μας θα διακρίνει ασφαλώς το αποτέλεσμα της δράσεως του Γενικού Νόμου ο οποίος ενδιαφέρεται να εξουδετερώσει τις πολύ δραστικές επιδράσεις «Β» που αποτελούν απειλή για τον κόσμο όπου βασιλεύουν οι επιδράσεις «Α».

Έγινε η προσπάθεια να αποδείξουμε πράγματα σχεδόν προφανή από μόνα τους γιατί η προσευχή του Ιησού, το Πάτερ ημών, βρίσκεται στο κέντρο της Διδασκαλίας. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι δεν υπήρξε ποτέ στη Γη, ούτε και θα υπάρξει ποτέ κάποια επίκληση που να ξεπερνάει ή απλώς να είναι ισότιμη με αυτήν.

Η προσευχή αυτή είναι ένα πέταγμα προς το Φως και ταυτόχρονα προς την Αγάπη γιατί ο Θεός είναι ταυτόχρονα Φως και Αγάπη(13). Διατυπώνοντάς την ο Ιησούς θέλησε να διδάξει στον αδαμικό άνθρωπο, το βυθισμένο στο εκτυφλωτικό σκοτάδι που απορρέει από την ταύτισή του με την Προσωπικότητά του, πως να επικαλείται τη βοήθεια του θερμού Φωτός της Αγάπης, το οποίο είχε στερηθή από τη στιγμή της Πτώσεως. Απο αυτή τη διδακτική άποψη οι 5 στίχοι από τους οποίους αποτελείται η προσευχή, συνοψίζουν ολόκληρο το Ευαγγέλιο και τις επιστολές που το σχολιάζουν. Υπάρχει όμως ακόμη κάτι. Η προσευχή αυτή προσφέρει επιπλέον στον αδαμικό άνθρωπο ένα μυστικό μέσον να ανέβει και πάλι το ρεύμα της Αγάπης του Απολύτου Ι που, καθώς κατέρχεται προς τον πλανήτη μας, υφίσταται σημαντική απώλεια ενέργειας. Επομένως, σε όλες τις βαθμίδες της Ακτίνας της Δημιουργίας η ζωή είναι μια συνισταμένη που χαρακτηρίζεται ιδιαίτερα από τη συζυγία της παλλόμενης Αγάπης του Απολύτου Ι. Καθώς η δράση του εξασθενεί προοδευτικά όσο διασχίζει τα επίπεδα του κόσμου και ποσοτικά αντιστρόφως ανάλογα προς τη θηλυκή αγάπη «το θέλημα της σαρκός», αγάπη παθητική, αδρανή, που απορρέει απ'οτη Βασίλισσα των Ουρανών. Η αντίστοιχη αναλογία των δύο αυτών στοιχείων είναι 25% και 75% στην περίπτωση του προαδαμικού ανθρώπου, ενώ στην περίπτωση του αδαμικού ανθρώπου 50% και από τα δύο μέρη.

Με την πτώση ο αδαμικός άνθρωπος διέκοψε τη Θεία αυτή ισορροπία και εγκαταλείποντας θεληματικά το ελφρύ του σώμα, το καμωμένο από «χουν από της γης» για ένα χονδροειδές περικάλυμμα που έμοιαζε με των προαδαμικών, βυθίστηκε κατά μια βαθμίδα μέσα στα σκότη. Η προσευχή που του δίδαξε ο Ιησούς τον εφοδιάζει με ένα θαυμάσιο όργανο, χάρις στο οποίο μπορεί, όπως είπαμε, να προσπαθήσει «να ανέβει αντίθετα στο ρεύμα» και να αποκαταστήσει και πάλι μέσα του τη διασπασμένη ισορροπία των δυνάμεων.

Η αρχιτεκτονική της Θείας αυτής προσευχής είναι, θα λέγαμε, εγκάρσια. Μια προσεκτική εξέταση επιτρέπει στο μαθητή να διακρίνει στους 5 στίχους του Πάτερ Ημών 9 αυτόνομα στοιχεία που αντιστοιχούν στους φθόγγους της Μεγάλης Κοσμικής Οκτάβας: (όρα το σχήμα).

Θα προσπαθήσουμε τώρα να αναλύσουμε την προσευχή κάτω από αυτό το πρίσμα, προκειμένου να συλλάβουμε καλά το νόημα καθενός από τα στοιχεία της:

Διακρίνουμε εύκολα ότι αυτά τοποθετούνται με κατεύθυνση εκ των άνω προς τα κάτω, σε τέσσερις ομάδες που περιλαμβάνουν αντίστοιχα τέσσερα, δύο, ένα και δύο στίχους.

Η πρώτη ομάδα έχει γενικό χαρακτήρα και προπαρασκευαστικό ρόλο. Να καθαρίσει τη φραγμένη καρδιά του πιστού για να μπορέσει να διεισδύσει ελεύθερα σ' αυτό το λεπτό ρεύμα της Αγάπης που απορρέει από το Απόλυτο Ι: τον Πατέρα. Η διαδικασία αυτή αποτελεί μια πρώτη συνθήκη sine qua non για την αποτελεσματικότητα της προσευχής. Είναι δύσκολο να πραγματοποιηθή μέσα στο σάλο του κόσμου «Α» και ακριβώς για να τη διευκολύνει ο Ιησούς έκαμε αυτή τη σύσταση: Συ δε όταν προσευχή, είσελθε εις το ταμιείον σου, και κλείσας την θύραν σου πρόσευξαι τω πατρί σου τω εν τω κρυπτώ και ο πατήρ σου ο βλέπων εν τω κρυπτώ αποδώσει σοι εν τω φανερώ(16).

Η παραπάνω προπαρασκευαστική εργασία είναι απαραίτητη ώστε η καρδια να απομονωθή από το σάλο της ζωής και να τοποθετηθή σε μια ηθελημένη κατάσταση συγκεντρώσεως. Αν αυτή η απομόνωση επιτύχει, ο πιστός θα είναι σε θέση να πλησιάσει τα στοιχεία της δεύτερης ομάδας – το πέμπτο και το έκτο – με πνεύμα δραστήριο, ικανό να τολμά(17). Θα ζητήσει τότε την επέμβαση του Απολύτου ΙΙ: τον Χριστό, επιούσιο άρτο, να αποκτήσει με τη βοήθεια της Χάριτος την εξάλειψη του καρμικού του βάρους, συνεπώς την αγνοποίησή του.

Η συμπεριφορά του Χριστού προς τον ικέτη που επιδεικνύει τόλμη είνα πάντοτε θετική. Ή καλύτερα, ο ίδιος ασκεί στην ανθρώπινη καρδιά μια σταθερή πίεση όπως το υποδεικνύουν τα λόγια του: Ιδού, έστηκα επί την θύραν και κρούω(18).

________________

1.Μτ., στ', 8-13, Καινή Διαθήκη, μετ. στα γαλλικά Louis Segond Νέα έκδ. αναθεωρημένη εκτ. Μεγ. Βρεττανία, Πανεπιστημιακό Τυπογραφείο της Οξφόρδης, Παρίσι, 1932. σελ. 12.

2.«Bene Augustinus contra Adimantum: Particulas guasdam de scripturis eligunt, quibus decipiant non connectentes quae supra et infra scripta sunt, ex quibus voluntas et intentio scriptonis possi intelligi...» C4 (c.14).

3.Μτ., ένθ. Ανωτ., 5-9

4.Ένθ.ανωτ., 31-34. Υπογραμμίζει ο συγγραφέας.

5.Λκ., ι', 42

6.Δηλαδή το Απόλυτο ΙΙΙ

7.Υπογραμμίζει ο συγγραφέας. Σημειώνεται ότι στα σχόλια του εσωτερισμού η λέξη σήμερον αναφέρεται γενικά σε ολόκληρη τη ζωή του ατόμου.

8.Στα ρωσσικά.

9.Ιω., στ' 32, 33, 34, 35, 41, 51, κλπ. Κι ακόμη: εργάζεσθε με την βρώσιν την απολλυομένη, αλλά την βρώσιν την μένουσαν εις ζωήν αιώνιον, ένθ. Ανώτ. Στ', 27.

10.Novum Testamentum, Bulgatae Editionis. Ex Vaticanis Editionibus Earumque correctorio. P. Michael Hetzemauer O.C. Prov. Tirol. sept. Approbatus lector S. Theologiae et Guardianus Cum Approbatione Ecclesiastica Omnipote. Libraria Academica Wagneriana, MDCCCIC, Secundum Matthaem, Caput VI, 11.

Η Βουλγκάτα μεταφράστηκε από τα εβραϊκά από τον Άγιο Ιερώνυμο (331 – περί το 420) κατά τα τέλη του 4ου αιώνα, με εντολή του Πάπα Δαμάσιου. Είναι η μόνη λατινική μετάφραση που αναγνωρίστηκε ως κανονική από τη Σύνοδο του Τρέντο.

11.Το πρώτο τμήμα της Καινής Διαθήκης, στα αρχαία Γαλλικά, αναθεωρημένο και διορθωμένο από τον Nicolas Petit, Λυών, 1540, σελ. 7 (μεταφ. Le Fevre).

12.Η Βίβλος, δηλαδή Όλη η Αγία Γραφή της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, La Rochelle, εκδ. M. H. Hauttin, από τον Corneil Hertzmann, 1616.

13.Ιω., α', 6-9.

14.Σημειώσατε ότι ο Πατήρ είναι το Άγιο Πνεύμα. Παρακαλεί λοιπόν εδώ ο προσευχόμενος να έρθει η Εποχή του Αγίου Πνεύματος.

15.Το Απόλυτο ΙΙΙ.

16.Μτ., στ', 6. Παρατηρείται ότι το κείμενο βρίσκεται στο Κεφάλαιο ΕΞΗ και στον στίχο έξη, αριθμό διπλά εκλεκτό που σημαίνει όπως γνωρίζουμε την Ανάσταση.

17.Ο Ιησούς είπε: «θάρσει θύγατερ. Η πίστις σου σέσωκέ σε!» (Μτ., θ', 22)

18.Αποκ., γ', 20.

ΜΠΟΡΙΣ ΜΟΥΡΑΒΙΕΦ

ΓΝΩΣΗ

ΤΡΙΤΟΣ ΤΟΜΟΣ

(ΚΥΚΛΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΣ)

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΥΡΙΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ