Οι εχθροί του ανθρώπου της γνώσης – Carlos Castaneda

«Ζήτησα από τον Δον Χουάν να μου εξηγήσει τι εννοούσε λέγοντας άνθρωποι της γνώσης.

-Άνθρωπος της γνώσης είναι εκείνος που έχει ακολουθήσει με συνέπεια το δύσκολο δρόμο της μάθησης, είπε. Ένας άνθρωπος που χωρίς να βιάζεται αλλά και χωρίς να ξεστρατίζει έχει προχωρήσει όσο μπορεί στο ξεδιάλυμα των μυστικών της δύναμης και της γνώσης.

-Μπορεί ο καθένας να γίνει άνθρωπος της γνώσης;

-Όχι, δεν μπορεί ο καθένας.

-Τι πρέπει να κάνει κανείς για να γίνει άνθρωπος της γνώσης;

-Πρέπει να προκαλέσει σε αναμέτρηση και να νικήσει τους τέσσερις φυσικούς εχθρούς του.

Το να γίνεις άνθρωπος της γνώσης δεν έχει καμιά μονιμότητα. Στ' αλήθεια κανείς ποτέ δεν ΕΙΝΑΙ άνθρωπος της γνώσης. Μάλλον κάποιος ΓΙΝΕΤΑΙ άνθρωπος της γνώσης για μια πολύ σύντομη στιγμή, αφού νικήσει τους τέσσερις φυσικούς εχθρούς του.

...........

Όταν κάποιος αρχίσει να μαθαίνει, ποτέ δεν έχει ξεκαθαρισμένους στόχους. Οι επιδιώξεις του είναι λαθεμένες, οι προθέσεις του ακαθόριστες. Ελπίζει σε ανταμοιβές που ποτέ δεν θα υλοποιηθούν κι αυτό γιατί δεν ξέρει τίποτε από τις ταλαιπωρίες της μάθησης.

Σιγά σιγά αρχίζει να μαθαίνει' λίγο λίγο στην αρχή κι έπειτα ολο και περισσότερο. Και οι σκέψεις του αλληλοσυγκρούονται. Τα πράγματα που μαθαίνει δεν είναι ποτέ αυτά που είχε στο νου του ή αυτά που φανταζόταν κι έτσι αρχίζει να φοβάται. Η μάθηση ποτέ δεν είναι αυτό που περιμένεις. Κάθε βήμα της μάθησης είναι ένας νέος άθλος και ο φόβος που νιώθει αρχίζει να μεγαλώνει ανελέητα και πεισματικά. Ο σκοπός του μετατρέπεται σε πεδίο μάχης.

Κι έτσι έχει συναντήσει τον πρώτο από τους φυσικούς του εχθρούς. Το φόβο! Ένα εχθρό τρομακτικό, ύπουλο και δυσκολοκατάκτητο. Παραφυλάει κρυμμένος σε κάθε στροφή του δρόμου, ενεδρεύοντας, περιμένοντας. Και αν ο άνθρωπος, τρομοκρατημένος από την παρουσία του το βάλει στα πόδια, ο εχθρός του θα έχει βάλει ένα τέλος στην αναζήτησή του.

-Τι συμβαίνει στον άνθρωπο που τα παρατάει απ' το φόβο το;

-Δεν παθαίνει τίποτε εκτός του ότι ποτέ δε θα μάθει. Ποτέ δε θα γίνει άνθρωπος της γνώσης. Θα καταντήσει πιθανόν ένας θρασύδειλος ή ένας άκακος, φοβισμένος άνθρωπος. Όπως και να καταλήξει όπως ο άνθρωπος αυτός θα είναι νικημένος. Ο πρώτος του εχθρός θα έχει βάλει μια για πάντα ένα τέλος στους πόθους του.

-Και τι πρέπει να κάνει για να ξεπεράσει το φόβο του;

-Η απάντηση είναι πολύ απλή. Δεν πρέπει να τα παρατήσει. Πρέπει να αψηφήσει το φόβο του και ενάντια σ' αυτόν να συνεχίζει να προχωράει ολοένα και πιο μπροστά. Να είναι εντελώς φοβισμένος και παρόλ' αυτά να μη σταματήσει. Αυτός είναι ο κανόνας! Και θα 'ρθει η στιγμή που ο πρώτος εχθρός θα υποχωρήσει. Ο άνθρωπος αρχίζει να αισθάνεται σίγουρος για τον εαυτό του. Ο σκοπός του γίνεται πιο σταθερός. Η μάθηση παύει να είναι κάτι το τρομακτικό.

Όταν φτάσει η χαρούμενη αυτή στιγμή μπορεί ο άνθρωπος να πει χωρίς διασταγμό πως νίκησε τον πρώτο φυσικό του εχθρό.

-Αυτό συμβαίνει αμέσως Δον Χουάν ή σιγά σιγά;

-Γίνεται σιγά σιγά και όμως ο φόβος συντρίβεται ξαφνικά και γρήγορα.

-Ναι αλλα δεν θα ξανανιώσει φόβο ο άνθρωπος αν του συμβεί κάτι το καινούργιο;

-Όχι. Από τη στιγμή που ο άνθρωπος θα κατανικήσει το φόβο ελευθερώνεται απ' αυτόν για την υπόλοιπη ζωή του, γιατί στη θέση του φόβου αποκτά τη διαύγεια, μια καθαρότητα σκέψης που σβήνει το φόβο. Τότε πλέον ο άνθρωπος γνωρίζει τις επιθυμίες του. Τότε ξέρει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του. Μπορεί να προβλέπει τα επόμενα βήματα της μάθησης και καταλαβαίνει το καθετί ξεκάθαρα. Τότε ο άνθρωπος νιώθει πως τίποτε δεν του είναι κρυφό.

Και να που συναντά το δεύτερο εχθρό του: Τη διαύγεια! Η διαύγεια της σκέψης, η τόσο δύσκολο να αποκτηθεί, μπορεί να εξαφανίζει το φόβο αλλά σε δεσμεύει.

Υποχρεώνει τον άνθρωπο να μην αμφιβάλλει ποτέ για τον εαυτό του. Του δίνει τη βεβαιότητα πως μπορεί να κάνει ό,τι θέλει γιατί διακρίνει ξεκάθαρα το καθετί. Και είναι άφοβος γιατί είναι βέβαιος. Τίποτε δεν τον σταματάει γιατί είναι ξεκάθαρος. Αλλά όλ' αυτά είναι λάθος' λες και κάτι λείπει. Αν υποχωρήσει σ' αυτή την απατηλή δύναμη, έχει υποταχθεί στο δεύτερο εχθρό του και έχει χειριστεί άσχημα τη μάθηση. Θα βιάζεται εκεί που πρέπει να δείχνει υπομονή ή θα αργοπορεί περιμένοντας εκεί που πρέπει να βιαστεί. Κι έτσι θα ασχολείται αδέξια με τη μάθηση μέχρι να καταλήξει ανήμπορος να μάθει οτιδήποτε άλλο.

-Τι γίνεται ο άνθρωπος που νικιέται μ' αυτό τον τρόπο Δον Χουάν; Πεθαίνει;

-Όχι, δεν πεθαίνει. Ο δεύτερος εχθρός του έχει βάλει τέρμα στην προσπάθειά του να γίνει ένας άνθρωπος της γνώσης. Αντί γι' αυτό ο άνθρωπος μπορεί να γίνει ένας ζωηρός πολεμιστής ή γελωτοποιός. Κι όμως η διαύγεια που τόσο ακριβά πλήρωσε ποτέ δε θα μετατραπεί σε φόβο ή ασάφεια. Όσο ζει το μυαλό του θα είναι ξεκάθαρο, αλλά δε θα μάθει κι ούτε ποτέ θα ποθήσει κατιτί.

-Ναι, αλλά τι πρέπει να κάνει για να αποφύγει την ήττα;

-Πρέπει να κάνει ό,τι ακριβώς έκανε και με το φόβο. Πρέπει ν' αψηφίσει τη διαύγεια της σκέψης του και να τη χρησιμοποιήσει μόνο για να αντιλαμβάνεται τα πράγματα. Πρέπει να περιμένει υπομονετικά και να υπολογίζει με προσοχή από πριν, κάθε καινούργια κίνηση. Και πάνω απ' όλα πρέπει να έχει πάντα στο μυαλό του πως αυτή η καθαρότητα είναι σχεδόν λάθος. Και θα 'ρθει κάποια στιγμή που θα καταλάβει πια πως η διαύγεια αυτή δεν ήταν παρά μια κηλίδα μπρος στα μάτια του. Έτσι θα έχει νικήσει το δεύτερο εχθρό του και θα έχει φτάσει εκεί που τίποτε δε μπορεί να τον βλάψει πια. Δε θα έχει κάνει λάθος. Αυτή θα είναι η πραγματική δύναμη.

Σ' αυτό το σημείο θα ξέρει πως η δύναμη που επιζητούσε τόσο καιρό είναι επιτέλους δική του. Μ' αυτή μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Η θέλησή του είναι νόμος. Καταλαβαίνει τα πάντα γύρω του. Αλλά συνάντησε κιόλας τον τρίτο εχθρό του. Τη δύναμη.

Η δύναμη είναι ο πιο ισχυρός από τους εχθρούς του. Και φυσικά το πιο εύκολο πράγμα είναι να της παραδοθεί. Γιατί πέρα απ' όλα αυτά ο άνθρωπος είναι στ' αλήθεια ακατανίκητος. Διατάζει' αρχίζει με το να εκτίθεται σε υπολογισμένους κινδύνους και φτάνει στο σημείο να φτιάχνει νόμους, γιατί στ' αλήθεια είναι πια κυρίαρχος.

Ένας άνθρωπος όταν έχει φτάσει σ' αυτό το στάδιο σπάνια αντιλαμβάνεται πως ο τρίτος εχθρός του τον πλησιάζει για να του επιτεθεί. Και ξαφνικά χωρίς καν να το καταλάβει, έχει χάσει στα σίγουρα πια τη μάχη. Ο εχθρός του τον έχει μεταβάλλει σε ένα σκληρό και ιδιότροπο άτομο.

-Τη δύναμή του τη χάνει;

-Όχι, ποτέ δεν πρόκειται να χάσει ούτε τη διαύγεια ούτε τη δύναμή του.

-Τι θα τον ξεχωρίζει τότε από ένα άνθρωπο της γνώσης;

-Ένας άνθρωπος που νικιέται από τη δύναμη, πεθαίνει χωρίς να μάθει ποτέ πως να τη χρησιμοποιεί. Η δύναμη δεν είναι τίποτε άλλο από ένα βάρος πάνω στη μοίρα του. Ένας τέτοιος άνθρωπος δεν εξουσιάζει τη ζωή του και δεν ξέρει που και πότε να χρησιμοποιήσει τη δύναμή του.

-Είναι μια ήττα από αυτούς τους εχθρούς τελειωτική;

-Και βέβαια είναι τελειωτική. Απ' τη στιγμή που ένας άνθρωπος κατανικηθεί από κάποιον απ' αυτούς τους εχθρούς δε μπορεί να κάνει τίποτε.

-Για παράδειγμα είναι δυνατόν ο άνθρωπος που έχει νικηθεί από τη δύναμη να μπορέσει να δει το λάθος του και να διορθώσει τη συμπεριφορά του;

-Όχι. Από τη στιγμή που θα υποκύψει τελείωσε μια για πάντα.

-Ναι, αλλά τι συμβαίνει αν τυφλωθεί προσωρινά από τη δύναμη και αργότερα την απαρνηθεί;

-Αυτό σημαίνει πως ο αγώνας του συνεχίζεται. Αυτό σημαίνει πως προσπαθεί ακόμα να γίνει άνθρωπος της γνώσης. Ένας άνθρωπος είναι νικημένος μόνο όταν δεν προσπαθεί πια, μόνο όταν έχει εγκαταλείψει τον εαυτό του.

-Μα τότε Δον Χουάν είναι δυνατόν ένας άνθρωπος να έχει εγκαταλείψει τον εαυτό του στο φόβο για χρόνια και τελικά να τον κατακτήσει;

-Όχι. Αυτό δε μπορεί να συμβεί. Αν υποχωρήσει μπροστά στο φόβο ποτέ δε θα τον νικήσει, γιατί θα στραφεί μακριά απ'τη μάθηση και δε θα ξαναδοκιμάσει. Αλλα αν κυκλωμένος απ' το φόβο του, προσπαθεί επί χρόνια να μάθει, είναι αναπόφευκτο πως θα τον κατακτήσει γιατί ποτέ δε θα έχει εγκαταλείψει τον εαυτό του στο φόβο.

-Πως μπορεί να νικήσει τον τρίτο του εχθρό(δύναμη), Δον Χουάν;

-Πρέπει προμελετημένα να τον προκαλέσει ανοιχτά. Πρέπει να φτάσει στο σημείο να συνειδητοποιήσει πως η δύναμή που φαινομενικά κατέκτησε δεν είναι στην πραγματικότητα ποτέ κτήμα του. Πρέπει πάντοτε να κινείται μέσα στα όριά του και να καταλάβει πως η διαύγεια της σκέψης του και η δύναμη, χωρίς τον έλεγχο πάνω στον εαυτό του, είναι κάτι παραπάνω από λάθος. Θα φτάσει σε ένα σημείο που όλα θα βρίσκονται υπό έλεγχο. Τότε θα ξέρει πως και πότε θα χρησιμοποιήσει τη δύναμή του. Και έτσι θα έχει νικήσει και τον τρίτο εχθρό του.

Τότε ο άνθρωπος θα βρίσκεται στο τέλος του ταξιδιού του για τη γνώση κι έτσι στα ξαφνικά χωρίς καμιά προειδοποίηση θα συναντήσει τον τελευταίο από τους εχθρούς του. Τα γηρατειά! Αυτός ο αντίπαλος που ποτέ δε θα μπορέσει να νικήσει απόλυτα αλλά μόνο να τον απωθήσει για λίγο.

Αυτή είναι η στιγμή που ο άνθρωπος δεν έχει πια άλλους φόβους, ούτε αυτή την ανυπόμονη καθαρότητα της σκέψης. Αυτή είναι η στιγμή που όλη η δύναμή του ελέγχεται απόλυτα αλλά όμως αυτή είναι και η στιγμή που νιώθει μια ακατανίκητη επιθυμία να ξεκουραστεί. Αν παραδοθεί εντελώς σ' αυτή του την επιθυμία να αναπαυτεί και να ξεχάσει, αν παραδοθεί στην κούραση θα έχει χάσει τον τελευταίο γύρο του και ο εχθρός του θα τον έχει κατατροπώσει και θα τον καταντήσει ένα αδύναμο γέρικο πλάσμα. Η επιθυμία του να αποσυρθεί θα παραμερίσει όλη του τη διαύγεια, τη δύναμη και τη γνώση.

Αλλά αν ο άνθρωπος πετάξει από πάνω του την κούρασή του και ζήσει ακολουθώντας μέχρι το τέλος τη μοίρα του, τότε, μπορεί να ονομαστεί άνθρωπος της γνώσης έστω και μόνο γι' αυτή τη μικρή χρονική στιγμή. Τότε που θα καταφέρει να απωθήσει τον τελευταίο ανίκητο εχθρό του. Αυτή η στιγμή της διαύγειας, της δύναμης και της γνώσης αρκεί».

Carlos Castaneda

Η διδασκαλία του Δον Χουάν

Μετάφραση: Άγγελος Μαστοράκης

Εκδόσεις Καστανιώτη 1977