ΟΙ ΓΙOΡΤΕΣ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΤΟ ΜΕΣΟΧΕΙΜΩΝΟ – SIR JAMES GEORGE FRAZER

Οι Σουηδοί Opeth με το Damnation έδωσαν μια εντελώς νέα διάσταση στο κομμάτι αυτό του  μουσικού φάσματος, το οποίο, λόγω της φόρμας του, προσδιορίζεται, ως Progressive Death Metal.

Μάλλον συνετέλεσε το γεγονός ότι ο Steven Wilson ήταν ο παραγωγός του άλμπουμ και έπαιζε κιόλας.
Ένα σκοτεινό διαμάντι, απ' αυτά που μόνο οι βόρειοι με τον λιγοστό τους ήλιο βγάζουν.

Ζω.Ν.

Εάν οι ειδωλολάτρες της αρχαίας Ευρώπης γιόρταζαν, όπως έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε, την εποχή του μεσοκαλόκαιρου με μια μεγάλη γιορτή της φωτιάς, της οποίας τα ίχνη επέζησαν σε πολλά μέρη μέχρι σήμερα, είναι φυσικό να υποθέσουμε ότι τελούσαν παρόμοιες ιεροτελεστίες κατά την αντίστοιχη εποχή του Μεσοχείμωνου. Γιατί το Μεσοκαλόκαιρο και το Μεσοχείμωνο, ή σε πιο τεχνική γλώσσα, το θερινό και το χειμερινό ηλιοστάσιο, είναι τα δυο μεγάλα κρίσιμα σημεία στη φανερή πορεία του ήλιου στον ουρανό και από την άποψη του πρωτόγονου τίποτα δε φαίνεται πιο κατάλληλο από το ν' ανάβουν φωτιές πάνω στη γη, στις δυο στιγμές που η φωτιά και η θερμότητα του μεγάλου φωτεινού σώματος στον ουρανό αρχίζει να ελαττώνεται ή να αυξάνεται.

Στη σύγχρονη Χριστιανοσύνη, η αρχαία γιορτή της φωτιάς του χειμερινού ηλιοστασίου φαίνεται να επιζεί ή να έχει επιζήσει μέχρι τα τελευταία χρόνια στο παλαιό έθιμο του ξύλου που καιγόταν τη νύχτα των Χριστουγέννων, ή του ξυλοπέδιλου ή του κορμού, όπως λεγόταν στα διάφορα μέρη της Αγγλίας. Το έθιμο ήταν πλατιά διαδομένο στην Ευρώπη, αλλά φαίνεται ότι άκμασε ιδιαίτερα στην Αγγλία, τη Γαλλία και στους Σλάβους του Νότου, τουλάχιστον από αυτά τα μέρη έρχονται οι πιο πλήρεις πληροφορίες για το έθιμο. Ότι το ξύλο καιγόταν τη νύχτα των Χριστουγέννων ήταν απλώς το χειμερινό πανομοιότυπο της φωτιάς του μεσοκαλόκαιρου, η οποία άναβε μέσα στο σπίτι αντί στο ύπαιθρο, εξαιτίας του κρύου και άγριου καιρού της εποχής, τονίστηκε πριν από πολύ καιρό από τον Άγγλο αρχαιολόγο Τζον Μπράντ. Και η άποψη υποστηρίζεται από τις πολλές παράξενες δεισιδαιμονίες τις οποίες φέρνει πάνω του το ξύλο που καίγεται τη νύχτα των Χριστουγέννων, δεισιδαιμονίες οι οποίες δεν έχουν φανερή σχέση με το χριστιανισμό, αλλά φέρνουν την ειδωλολατρική τους προέλευση καθαρά τυπωμένη πάνω τους. Ενώ, όμως, και οι δυο εορτασμοί των ηλιοστασίων ήταν γιορτές της φωτιάς, η ανάγκη ή η επιθυμία να κρατήσουν το χειμερινό εορτασμό μέσα στο σπίτι, έδινε σ' αυτόν το χαρακτήρα ιδιωτικού ή οικιακού εορτασμού, ο οποίος ερχόταν σε μεγάλη αντίθεση με τη δημοσιότητα του καλοκαιρινού εορτασμού, κατά τον οποίο οι άνθρωποι συγκεντρώνονταν σε κάποιο ανοιχτό μέρος ή σε περίβλεπτο ύψωμα, και αφού άναβαν όλοι μαζί μια τεράστια φωτιά, χόρευαν και διασκέδαζαν γύρω της.

Μέχρι περίπου τα μέσα του δέκατου ένατου αιώνα, η παλαιά ιεροτελεστία του ξύλου που καίγεται τα Χριστούγεννα διατηρούνταν σε μερικά μέρη της Κεντρικής Γερμανίας. Έτσι, στις κοιλάδες των Sieg και Lahn, το ξύλο που καίγεται τα Χριστούγεννα, ένα βαρύ κομμάτι κορμού βαλανιδιάς, τοποθετούνταν στο πάτωμα της εστίας, όπου αν και πυρακτωνόταν κάτω από τη φωτιά, δύσκολα γινόταν στάχτη μέσα σ' ένα χρόνο. Όταν την επόμενη χρονιά τοποθετούσαν το καινούριο ξύλο, κοπάνιζαν τα υπολείμματα του παλαιού σε σκόνη και τα διασκόρπιζαν στα χωράφια, κατά τη διάρκεια των Δώδεκα Νυχτών, γιατί υποτίθεται ότι αυτά βοηθούσαν την αύξηση της σοδειάς. Σε μερικά χωριά της Βεστφαλίας ήταν συνήθεια ν' αποσύρουν από τη φωτιά το ξύλο που καίγεται τα Χριστούγεννα (Christbrand), μόλις αυτό μισοκαιγόταν. Στη συνέχεια το φύλαγαν προσεχτικά για να το ξαναβάλουν στη φωτιά, όποτε ξεσπούσε καταιγίδα με κεραυνούς, γιατί οι άνθρωποι πίστευαν ότι δε θα χτυπούσε κεραυνός σπίτι στο οποίο σιγόκαιγε το χριστουγεννιάτικο ξύλο. Σε άλλα πάλι χωριά της Βεστφαλίας, το παλαιό έθιμο ήταν να δένουν το ξύλο των Χριστουγέννων μέσα στο τελευταίο θερισμένο δεμάτι της συγκομιδής.

Σε πολλές επαρχίες της Γαλλίας, και κυρίως στην Προβηγκία, το έθιμο του ξύλου που καίγεται τα Χριστούγεννα ή trefoir, όπως το ονόμαζαν σε πολλά μέρη, τηρούνταν για πολύ. Ένας Γάλλος συγγραφέας του δέκατου έβδομου αιώνα καταγγέλει ως δεισιδαιμονία “την πίστη ότι ένας κορμός με το όνομα trefoir ή χριστουγεννιάτικος δαυλός, ο οποίος μπαίνει στη φωτιά για πρώτη φορά την παραμονή των Χριστουγέννων και συνεχίζει να καίγεται για λίγο καιρό, κάθε μέρα, μέχρι τη Δωδεκάτη Νύχτα, μπορεί, αν μείνει φυλαγμένος κάτω από το κρεβάτι, να προστατέψει το σπίτι από φωτιά και κεραυνό, για έναν ολόκληρο χρόνο. Ότι μπορεί να προστατέψει τους ενοίκους από χιονίστρες στις φτέρνες το χειμώνα. Ότι μπορεί να γιατρέψει τα ζώα από πολλές αρρώστιες. Ότι, αν ένα κομμάτι του εμποτιστεί με νερό που πίνουν οι αγελάδες, θα τις βοηθήσει να γεννήσουν και, τέλος, ότι, αν οι στάχτες του κορμού διασκορπιστούν στα χωράφια, μπορούν να σώσουν το στάρι από την ερυσίβη”.

Σε μερικά μέρη της Φλάνδρας και της Γαλλίας, τα υπολείμματα του ξύλου που καίγεται τα Χριστούγεννα φυλάγονταν συνήθως κάτω από ένα κρεβάτι, σαν μέσο προφύλαξης από τους κεραυνούς και τις αστραπές. Στο Berry. Όταν ακουγόταν κεραυνός, ένα μέλος της οικογενείας έπαιρνε ένα κομμάτι από τον κορμό και το πετούσε στη φωτιά, γιατί πίστευαν ότι αυτο απέτρεπε τον κεραυνό. Επίσης στο Περιγκόρ, μαζεύουν προσεκτικά και φυλάγουν τα ξυλοκάρβουνα και τις στάχτες, για τη θεραπεία των πρησμένων αδένων. Το μέρος του κορμού που δεν έχει καεί στη φωτιά το χρησιμοποιούν οι ζευγάδες για να κάνουν τη σφήνα στο άροτρότους, γιατί ισχυρίζονται ότι κάνει το σπόρο να ευδοκιμήσει. Και οι γυναίκες φυλάγουν κομμάτια από αυτόν μέχρι την Δωδέκατη Νύχτα, προς όφελος των πουλερικών τους. Μερικοί φαντάζονται ότι θα έχουν τόσα κοτόπουλα, όσες και οι σπίθες που πετούν από τους δαυλούς του κορμού όταν τον κουνούν. Και άλλοι βάζουν τους σβησμένους δαυλούς κάτω από το κρεβάτι, για να διώξουν τα βλαβερά ζωύφια. Σε διάφορα μέρη της Γαλλίας πιστεύουν ότι ο μισοκαμένος κορμός προφυλάγει το σπίτι από τα μάγια καθώς και από τους κεραυνούς.

Στην Αγγλία, οι συνήθειες και οι δοξασίες οι σχετικές με το ξύλο που καίγεται τα Χριστούγεννα ήταν παρόμοιες. Τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, λέει ο αρχαιολόγος Τζον Μπραντ, “οι πρόγονοί μας συνήθιζαν ν' ανάβουν κεριά ασυνήθιστου μεγέθους, που ονομαζόνταν χριστουγεννιάτικα κεριά, κι έβαζαν έναν κορμό πάνω στη φωτιά, που ονομαζόταν ξυλοπέδιλο των Χριστουγέννων ή κορμός των Χριστουγέννων, για να φωτίζει το σπίτι και, κατά κάποιο τρόπο, να κάνει τη νύχτα μέρα”. Το παλαιό έθιμο ήταν ν' ανάβουν το ξύλο που καίγεται τα Χριστούγεννα, μ' ένα κομμάτι του προηγουμένου, το οποίο είχε φυλαχτεί έναν ολόκληρο χρόνο για το σκοπό αυτό. Όπου φυλαγόταν, ο δαίμονας δεν μπορούσε να κάνει κακό. Τα υπολείμματα επίσης του κορμού υποτίθεται ότι φύλαγαν το σπίτι από την πυρκαγιά και τους κεραυνούς.

Μέχρι σήμερα, το τυπικό, να φέρνουν μέσα στο σπίτι το ξύλο που καίγεται τα Χριστούγεννα, το τηρούν με μεγάλη επισημότητα οι Σλάβοι του Νότου και κυρίως οι Σέρβοι. Ο κορμός είναι συνήθως ένα ογκώδες κομμάτι βαλανιδιάς, αλλά μερικές φορές είναι λιόδεντρου ή οξιάς. Φαίνεται πως πιστεύουν ότι θα έχουν τόσα μοσχάρια, αρνιά, γουρούνια και κατσίκια, όσες και οι σπίθες που πετούν, καθώς αυτοί χτυπούν τον κορμό που καίγεται. Μερικοί μεταφέρουν στα χωράφια ένα κομμάτι του κορμού, για να τα προστατεύει από το χαλάζι. Στην Αλβανία, μέχρι τα τελευταία χρόνια, υπήρχε κοινό έθιμο να καίνε τα Χριστούγεννα ξύλο των Χριστουγέννων και να σκορπίζουν τις στάχτες του στα χωράφια, για να τα κάνουν γόνιμα. Οι Huzuls, σλαβικός λαός των Καρπαθίων, ανάβουν φωτιά με την τριβή ξύλων, την παραμονή των Χριστουγέννων (παλαιά χρονολογία την πέμπτη Ιανουαρίου) και τη διατηρούν μέχρι τη Δωδεκάτη Νύχτα.

Είναι αξιοσημείωτο το πόσο κοινή φαίνεται να είναι η πίστη ότι τα υπολείμματα του ξύλου που καίγεται τα Χριστούγεννα, εάν φυλάγονταν όλο το έτος, είχαν τη δύναμη να προστατεύουν το σπίτι από φωτιά και κυρίως από κεραυνούς. Καθώς το ξύλο των Χριστουγέννων ήταν συχνά απο βαλανιδιά, φαίνεται πιθανό αυτή η πίστη να είναι λείψανο της παλαιάς πίστης των Αρίων, η οποία συνταίριαζε την βαλανιδιά με το θεό του κεραυνού. Οι θεραπευτικές και αναπαραγωγικές ικανότητες που αποδίδονταν στις στάχτες του ξύλου των Χριστουγέννων, οι οποίες υποτίθεται ότι θεράπευαν ζώα και ανθρώπους, ότι βοηθούσαν τις αγελάδες να γεννήσουν και συντελούσαν στην καρποφορία της γης, ίσως να μην απορρέουν από την ίδια αρχαία πηγή, και είναι ένα θέμα το οποίο αξίζει να μελετηθεί.

SIR JAMES GEORGE FRAZER

Ο ΧΡΥΣΟΣ ΚΛΩΝΟΣ

Μελέτη για τη Μαγεία και τη Θρησκεία

Τόμος Δ'

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΠΟΝΙΤΑ ΜΠΙΚΑΚΗ

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ – ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΡΜΑΤΖΟΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΚΑΤΗ