έχει γαρ τινα το πορφυρούν χρώμα συμπάθειαν προς τον θάνατον.
Αρτεμίδωρος, Ονειροκρ. 1, 77
Το κόκκινο είναι το χρώμα του αιμάτου, άρα και υποκατάστατο του. Αλλά το αίμα είνια τόπος της Ζωτικής Ψυχής (κι ακόμη η ύλη που, κατά την πρωτόγονη φυσιολογία, σχηματίζει το έμβρυο μέσα στη μήτρα). Έτσι το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής και σύμβολο του ανανεωμού της: Τονώνει τη δύναμη, συντηρεί τη ζωή, βοηθάει και τον Ξαναγεννημό (τον μυητικό ή τον “πραγματικό”) του ανθρώπου. Για τούτο βάφουνε κόκκινα τα φετίχ και τα πρόσωπα των θεών,το ίδιο και των ανθρώπων, σαν είναι να ξεχωρίσουνε ή να μπούνε σε δουλειές κιντυνεμένες. Ακόμη πιο συχνά συναντούμε το κόκκινο στις μυητικές τελετές της Γέννησης, του Γάμου, και του Θανάτου. Η συνήθεια να βάφουν τα λείψανα κόκκινα συναντιέται κιόλας σε τάφους της πρώτης παλαιολιθικής περιόδου. Εδώ τα κοκκινόβαφα κόκκαλα κρατιούνται αρμοσμένα στην τάξη τους, κ' έτσι δεν ξεσαρκωθήκανε για να χρωματιστούν, μα βάφουνταν ολόκληρα τα κορμιά και κατακάθιζε το χρώμα στα κόκκαλά τους. Κόκκινα είναι βαμένα συχνά και τα σύνεργά τους και τα στολίδια τους κι ολάκερος ο χώρος κάποτε αναδίνει, αντάμα με το χρώμα της ζωής, την παντοχή του ξαναγεννημού του πεθαμένου. Ντόπιοι της αυστραλιανής Βικτωρίας, αφού ψήσουν του λείψανο, το αλείφουν με λίπος και κόκκινο χρώμα. Στ' ανατολικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το λείψανο το ξεραίνουνε, το βάφουνε κόκκινο και το φυλάνε. Οι αφρικανοί Μπάσμεν χρωματίζουν κ' ετούτοι τον νεκρό με κόκκινο χρώμα. Οι Μπούλι του Καμερούν βάφουνται, ζώντας τους, μ' ένα κόκκινο ξύλο. Με το ίδιο ξύλο βάφουν τους νεκρούς και το χρώμα κατεβαίνει στα κόκκαλά τους. Οι μούμιες στο Περού είναι με κόκκινο χρωματισμένες. Παράλληλο είναι το έθιμο να βάφουν κόκκινα τα κόκκαλα αφού τα ξεσαρκώσουν ή τ' αφήσουν να ξεσαρκωθούνε. Έτσι οι Μαορί βάφουνε κόκκινα τα κόκκαλα σαν τα ξεθάβουν για το οριστικό θάψιμό τους. Εδώ τα λείψανα των αρχηγών τους τα τυλίγουν σ' ένα κόκκινο πανί, τα βάζουν σ' ένα κόκκινο κουτί, τ' απιθώνουν σ' έναν τάφο κοκκινόβαφο και τους στήνουν ένα κόκκινο μνημείο. Στα δυτικά νησιά του πορθμού Τόρρες, το κρανίο του νεκρού, που κόβεται στην ταφική τελετή, βάφεται κόκκινο, κι ανάμεσα στους Γιάμπιν της Νέας Γουινέας τα κόκκαλα πολυαγαπημένων παιδιών ή προσώπων σημαντικών, ξεσαρκώνουνται, και το κρανίο, τα χέρια και τα πόδια μυρώνουνται και βάφουνται με κόκκινο χρώμα. Ανάμεσα στους Ματάπι της βόρειας Μελανησίας τα κρανία των πλουσίων τα βγάζουνε πάνου στο χρόνο από τον τάφο τους, να χρωματίζουνε κόκκινα και τα στήνουν γιορταστικά, να τα βλέπουνε όλοι. Στην Ινδία το λείψανο του αρχηγού θάβεται σ' ένα κόκκινο σάβανο τυλιγμένο. Εδώ κι ο ίδιος ο Θάνατος είναι κόκκινος, κι να δεις στον ύπνο σου να φοράς στο κεφάλι σου κόκκινο, δεν έχεις να ζήσεις. Κόκκινα είναι ακόμη τα φορέματα των θανατοκατάδικων, κόκκινο το στεφάνι του νεκρού, κόκκινα τα φορέματα και το κεφαλοσκέπασμα της χήρας. Από τη Γουϋάνα ίσαμε τη νότια Βραζιλία, οι Ινδιάνοι της Νοτιας Αμερικής ξεθάβουν, ύστερα από προσωρινό θάψιμο, τα λείψανα, τα ξεσαρκώνουν προσεκτικά, βάφουν τα κόκκαλα κόκκινα, ύστερα τα στολίζουν και με κόκκινα φτερά, και μάλιστα το κρανίο. Το ίδιο κι' όσοι πενθούνε εδώ, βάφουνται με το ίδιο κόκκινο χρώμα. Οι Τσοκτάου στην Καλιφόρνια βάφουν κ' ετούτοι τα κόκκαλα με το πόρφυρο χρώμα.
Το βάψιμο των λειψάνων στην Ευρώπη συνεχίζεται από την παλαιολιθική περίοδο στη νεολιθική, κι από την Ισπανία ίσαμε την Κριμαϊκή έχουμε ένα μεγάλο πλήθος από λεολιθικά λείψανα βαμένα με κόκκινο χρώμα. Στην Ελλάδα των ελλαδικών και υστερότερων αιώνων (αντίθετα με την πράξη που μαρτυρούν τα ευρήματα της νεολιθικής Ιταλίας και Σικελίας) βαμένα κόκκαλα δεν ξεθαφτήκανε, μονάχα κάποια ειδώλια από τάφους κοκκινοβαμένα. Λογίς ωστόσο συνήθια που σχετίζουν το κόκκινο με το θάνατο συναντιούνται σε μεγάλο πλάτος του μεσογειακού κόσμου και στην ίδια την Ελλάδα. Έτσι αναφέρουνται κοκκινόχρωμα σανίδια από φέρετρα στον Κάδικα, στην Κύμη, στην Αθήνα. Πήλινες σαρκοφάγοι από τις Κλαζομενές και πέτρινες του 5ου και 4ου αιώνα. Στον ιερουργικό μύθο των καβειρικών μυστηρίων, οι δυό Κάβειροι που σκοτώσανε τον αδερφό τους, θάψανε το κεφάλι του τυλιγμένο σ' ένα κόκκινο ρούχο. Σ' ένα κόκκινο πανί τυλίγουνται και τα κόκκαλα του Έκτορα στην Ιλιάδα. Οι Αθηναίοι φέρνουνε μέσα σ' ένα κόκκινο ρούχο τα κόκκαλα του Ρήσου και τα θάβουνε στον Στρυμόνα. Στη νεκρική κάθε χρόνο γιορτή για κεινούς που πέσανε στις Πλαταιές, ο άρχων των Πλαταιών, που η στολή του είναι λευκή, παρουσιάζεται στα κόκκινα ντυμένος. Στη Σπάρτη εν φοινικίδι και φύλλοις ελαίας θέντες το σώμα περιστέλλον, κ' οι Τραγικοί παρουσιάζουν τους Έλληνες να φέρνουν κόκκινα φορέματα για προσφορές στους πεθαμένους.
Οι Τρώες στον Βιργίλιο σκεπάζουνε τα λείψανα του Μισηνού πάνου στα ξύλα της νεκροπυράς μ' ένα κόκκινο ρούχο. Ανάμεσα στις προσφορές που κάνει ο Αινείας του πατέρα του, του ρίχνει και κόκκινα λουλούδια: purpureosque jucit flores. Η σημασία δεν ξεφεύγει του Σχολιαστή, που βλέπει υποακτάστατο της έδρας της ψυχής, του Αιμάτου: ad sanguinis imitationem in quo sedes animae. Το έθιμο κατασταλάζει στην ονειροκριτική, όπου, το να δει κανείς στον ύπνο του να φορά στεφάνι από κόκκινα λουλούδια, σημαίνει, για τους ελληνορωμαίους, όπως και για τους Ινδούς, πως θα πεθάνει.
Σε δημοτικά μας τραγούδια η “τέντα” του Χάρου είναι κόκκινη απέξω και μαύρη απομέσα. Στη Ζάκυνθο δένουν τα χέρια του νεκρού μ' ένα κόκκινο σπάγγο. Στη Σάμη της Κεφαλλονιάς βάζανε του ανύπαντρου νεκρού στεφάνι από μπαμπάκι με κόκκινο δεμένο ταινία.
ΠΑΝΑΓΗΣ ΛΕΚΑΤΣΑΣ
Η ΨΥΧΗ
Η ιδέα της ψυχής και της αθανασίας της και τα έθιμα του θανάτου
ΠΡΟΛΟΓΟΣ – ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ
ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΚΔΟΣΗ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου