Ο Ισχυρός -ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΡΑΠΤΗΣ

Όταν ο Αλμπέρ Καμύ αντιπαραβάλλει στο Μύθο του Σίσυφου το έγκλημα της λογικής απέναντι στο έγκλημα του πάθους διαπράττει ήδη μια παράλειψη. Το «έγκλημα της λογικής» που δεν είναι άλλο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του 20ου αιώνα ή το Γκουαντανάμο του 21ου εμφανίζεται τότε πιο αποτρόπαιο από το «έγκλημα του πάθους» ως έκφραση μιας ατομικής εξέγερσης όπως αυτή που μπορεί να βρει κανείς στη φιλοσοφία του ρομαντισμού. Κι όμως στην περίπτωση των στρατοπέδων δεν πρόκειται παρά για έναν συλλογικό ανορθολογισμό επιστημονικά οργανωμένο. Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από την παρουσία κάθε είδους μέσων των οποίων η λογική οργάνωση αγγίζει την τελειότητα ενόσω οι σκοποί παραμένουν το ίδιο παράλογοι.

Η νέα τεχνολογική επανάσταση που έχει ήδη προαναγγελθεί απειλεί να οπλίσει με πρωτόγνωρα μέσα τις πιο αβυσσαλέες ορέξεις που συνδέονται με το πιο σκοτεινό και δυσνόητο μέρος της ανθρώπινης φύσης, το τρίπτυχο βία – σεξουαλικότητα – θάνατος. Δεν είναι ούτε τυχαίο, ούτε συμπτωματικό ότι ο πόλεμος αποτελεί πλέον από τα μεγαλύτερα σόου στα δελτία ειδήσεων. Παρ' όλες τις υποτιθέμενες εκκλήσεις στον ανθρωπισμό μας, η θέα μιας μοναδικής λάμψης που την ίδια στιγμή αφανίζει δεκάδες ανθρώπους, συνοδευομένη αμέσως μετά από ένα διαφημιστικό διάλειμμα όπου ημίγυμνες κοπέλες διαφημίζουν κάποιο πακέτο διακοπών, αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη ειρωνεία της ιστορίας τουλάχιστο σε ό,τι αφορά τις αξίες του αστικού πολιτισμού.

Το λάθος της επιστήμης που πήρε τον εαυτό της πολύ στα σοβαρά τον προηγούμενο αιώνα είναι ότι επιχείρησε να εξυγιάνει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Αγνόησε το γεγονός πως οι προθέσεις και τα κίνητρα εκείνων που χρησιμοποιούν την επιστήμη είναι σκοτεινότερα και ισχυρότερα από την ίδια. Κι αυτό διότι αναδύονται από ένα αρχέγονο υπόστρωμα της φύσης μπροστά στο οποίο η αντικειμενικότητα της επιστημονικής λογικής ωχριά. Για να το πούμε πιο απλά, η λογική χωρίς τη συνδρομή της επιθυμίας είναι ένα τρένο δίχως κάρβουνο.

Από πολλές απόψεις, ο πολιτισμός δεν είναι παρά μια λεπτή κρούστα, ένα επίχρισμα που επικάθεται πάνω στον αρχέγονο ωκεανό της επιθυμίας, μέσα στον οποίο βασιλεύει μια άσβεστη δίψα για ικανοποίηση. Με τον ίδιο τρόπο η περίφημ φαιά μας ουσία δεν είναι παρά ένα λεπτό στρώμα που προστέθηκε πάνω στα πιο πρωτόγωνα τμήματα του εγκεφάλου. Εδώ όμως ξαναβρίσκουμε το πρόβλημα της περιπλοκότητας. Η βιολογία ήταν το κατ' εξοχήν πεδίο εφαρμογής της περιπλοκότητας πολύ πριν η επιστημονική μέθοδος αρχίσει να θεωρητικολογεί γι' αυτό το ζήτημα. Η περιπλοκότητα του βιολογικού κόσμου είναι προγενέστερη της κοινωνικοποίησης. Όλες οι προσπάθειες του κοινωνικού ελέγχου να χαλιναγωγήσει την επιθυμία στις νόρμες της παραγωγής και της κατανάλωσης δεν είναι παρά οι δικαιολογίες για τη συνέχιση του ανταγωνισμού με άλλα μέσα. Η επιθυμία είναι ασυμπίεστη όπως το νερό. Θα εκδηλωθεί οπωσδήποτε από άλλο δρόμο. Τα κοινωνικά περιβάλλοντα στο βαθμό που δεν μπορούν να καταργήσουν τον ανταγωνισμό δρουν και ως βιολογικά περιβάλλοντα. Η εύνοια συγκεκριμένων ανθρωπολογικών τύπων, η επικράτηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών και ικανοτήτων είναι η εκδίκηση του Δαρβινισμού. Μέσα σε αυτά τα περιβάλλοντα αναδύεται ο Ισχυρός.

Ο Ισχυρός δεν είναι υποκείμενο αλλά αρχέτυπο. Σαν τέτοιο μπορεί να μοιράζεται ακόμη και ανάμεσα στους αδύναμους. Σε εποχές σαν τη δική μας μπορεί να ξαναβγεί στην επιφάνεια σαν ένας μικρός θεός του οποίου η πίστη υπόσχεται να αποκαταστήσει την ανικανοποίητη επιθυμία. Ο Ισχυρός είναι η πεμπτουσία του αρχέγονου κυνηγού που εκπαιδεύτηκε από την ομάδα για μια συγκεκριμένη υπηρεσία μέχρι που στράφηκε εναντίον της. Ο Ισχυρός είναι το πρώτο πλάσμα που συνειδητοποιεί ότι η φύση εμπεριέχει το αντικειμενικό κακό, την αδικία και τη σκληρότητα που ξαναβρίσκονται σε κάθε μορφή ανισότητας. Ο Ισχυρός σε αντίθεση με τους φιλοσόφους, είναι απόλυτα πρακτικός. Δεν αποστρέφει το πρόσωπο του από τον κόσμο όπως ο Βούδας, αλλά αποφασίζει να επιτεθεί και να κατακτήσει τον κόσμο. Αποπειράται να διαμορφώσει τον κόσμο σύμφωνα με τα πρότυπά του.

Ο Ισχυρός επιβιωνει μέσα σε όλη την ανθρώπινη ιστορία επειδή η ιστορία τον ξαναγεννά διαρκώς. Είναι εκεί όπου η ιστορία γράφεται με την πένα βουτηγμένη στο αίμα των θυμάτων του. Είναι στα αρχέγονα πεδία των μαχών όπου ο κυρίαρχος σηκώνει με το αιματοβαμμένο του χέρι το φρεσκοκομμένο κεφάλι του αντιπάλου μαγνητίζοντας το βλέμμα του πλήθους που αναριγά, γοητευμένο από την ίδια του τη φρίκη και τον τρόμο, έτοιμο να αναζητήσει προστασία υπό τον καινούριο ηγεμόνα.

Η επιβίωση του Ισχυρού είναι δεμένη με μια γνώση που μεταδίδεται εμπειρικά καθώς αναπαράγεται από την κοινωνία μαζί με την αδικία και την ανισότητα. Ο Ισχυρός γνωρίζει ότι το μυστικό της δύναμης βρίσκεται στην αυθαιρεσία. Αυθαιρεσία της θεμελίωσης όλων των αξιών, αυθαιρεσία της κοινωνικής σχέσης, αυθαιρεσία της ίδιας της αλήθειας. Για τον Ισχυρό όλα είναι βασισμένα σε αμφίβολους και αυθαίρετους ορισμούς που πρέπει να ελέγχονται γιατί ο ίδιος γνωρίζει το παράλογο όλων των αξιακών σχημάτων που συμβαδίζει με το παράλογο του κόσμου.

Ο Ισχυρός έχει μια ενστικτώδη επίγνωση της αυθαιρεσίας που αντιπροσωπεύει η ίδια η φυσική διαδικασία που παρήγαγε τον άνθρωπο. Για τον Ισχυρό, η φύση είναι τυφλή και η ίδια η ζωή είναι μια παράλογη αυθαιρεσία, ένα καπρίτσιο της εξελικτικής διαδικασίας και γι' αυτό δεν αναζητά κάποιο απώτερο νόημα. Η ικανοποίηση της επιθυμίας είναι το μόνο που μπορεί να διεκδικηθεί σε συνθήκες όπου αυτό είναι ανέφικτο για τους πολλούς. Κοντολογίς, ο Ισχυρός είναι ο πρώτος τύπος ανθρώπου που απελευθερώνεται από τη μεταφυσική ακόμα και όταν τον συμφέρει να παριστάνει ότι την πιστεύει. Το να δείχνει κανείς στους άλλους αυτό που πρέπει και όχι αυτό που είναι αποτελεί σύμφυτο χαρακτηριστικό της κυριαρχίας. Για τον Ισχυρό η αλήθεια είναι ανάλογη με τον αποδέκτη της. Μπορεί κανείς να πει στους αδύναμους τόση αλήθεια όση μπορούν να ανεχτούν, ενώ είναι φρόνιμο να έχει δημιουργήσει και τα ψέματα εκείνα που εγγυώνται τη συνέχεια της κυριαρχίας.

Η επιστήμη προμήθευσε στον Ισχυρό νέα όπλα. Αφού διακήρυξε το θάνατο της μεταφυσικής, απελευθέρωσε και το αρχέγονο πρότυπο της κυριαρχίας από κάθε δέσμευση εκτός από την πίστη στη λογική η οποία όμως είναι αδύναμη μπροστά στην αρχέγονη πείνα που προμηθεύει τα κίνητρα. Αντίθετα, υποσχόμενη την ικανοποίηση για όλους η επιστήμη πέρασε σταδιακά την ιδεολογία της ισχύος στις μάζες οι οποίες βυθίζονται στον ανταγωνισμό. Όταν όλοι γίνονται αδίστακτοι, ο Ισχυρός ανεβαίνει θριαμβευτικά στο προσκήνιο. Όσο περισσότερο εκθειάζεται η ατομική ευφυία και η ατομική επιτυχία, τόσο πιο έκδηλη γίνεται η συλλογική ηλιθιότητα ενός πολιτισμού που δεν μπορεί πλέον να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της δραστηριότητάς τους. Όσο πιο πολύ διαφημίζονται τα επιτεύγματα της τεχνικής, τόσο περισσότερο αποκρύπτεται ο παραλογισμός των σκοπιμοτήτων.

Υπάρχει ένα ακόμη βήμα που απομένει να γίνει για την παλινόρθωση της βασιλείας του Ισχυρού και αυτό είναι να καταγγελθεί ο ίδιος ο άνθρωπος για την ατέλειά του την οποία βέβαια μόνο η επιστήμη θα μπορούσε να διορθώσει. Η επέμβαση στον ίδιο τον ορισμό της ανθρώπινης φύσης είναι το τελευταίο στάδιο το οποίο πράγματι έχει αρχίσει. Κάθε φορά που ανακαλύπτουμε στα γονίδιά μας την αιτία κάποιας αρρώστιας ή ανωμαλίας, κάθε φορά που ανακαλύπτουμε ότι μια διόρθωση είναι εφικτή ή επιθυμητή, ανοίγουμε την πόρτα σε μια νέα αυθαιρεσία που θα επιτρέψει στον Ισχυρό να μετασχηματίσει την ίδια την ανθρώπινη φύση στην προσπάθειά του να γίνει απόλυτος κυρίαρχος της φύσης. Η επιθυμία να θεραπεύσουμε αρρώστιες ή να βελτιώσουμε τα χαρακτηριστικά μας, ενώ δεν είναι από μόνη της αθέμιτη, δεν παύει να γίνεται ύποπτη όταν πραγματοποιείται σε συνθήκες ανισότητας.

Τα σημάδια δείχνουν ότι ο νέος αιώνας οδηγεί στην έσχατη σύγκρουση για την κατοχή του τελευταίου εδάφους που δεν είναι παρά το ανθρώπινο σώμα και ακόμη πιο πέρα ο ίδιος ο εγκέφαλος. Αυτή η πορεία δεν είναι παρά η φυσική κατάληξη μιας διαδικασίας στην οποία η απόκτηση γνώσης ισοδυναμεί με την ανακατασκευή και την απομίμηση όλων των ανθρώπινων λειτουργιών. Αλλά η ανακατασκευή επιτρέπει αυτονόητα την παρέμβαση και τον μετασχηματισμό του αντικειμένου. Από το νέο αυτό πεδίο ανταγωνισμών αναμένεται να γεννηθούν οι νέοι κλάδοι της ανθρωπότητας που μπορεί μια μέρα να παραγκωνίσουν τους κατασκευαστές τους. Το ερώτημα είναι αν μια τέτοια ιστορική ασυνέχεια θα παραγκωνίσει το αρχέτυπο του Ισχυρού ή αν θα το ενισχύσει ακόμη περισσότερο υψώνοντάς το πάνω από την ανθρωπότητα.

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΡΑΠΤΗΣ

ΤΕΧΝΟ-ΦΕΟΥΔΑΡΧΙΑ

Η νέα μορφή παγκόσμιου ολοκληρωτισμού

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΣΟΠΤΡΟΝ 2007