Το “τετράγωνο της αγάπης” του αγίου Ειρηναίου – ROBERT AMBELAIN

«Η μεγαλύτερη δυστυχία που μπορεί να χτυπήσει έναν ερωτευμένο, είναι η προσκόλλησή του σ' ένα κατώτερο πλάσμα. Η κατάπτωση που προέρχεται μετά τη συνειδητοποίηση της κατωτερότητας αυτής, έχει καταλυτικά αποτελέσματα στο άτομο και βαστάει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα...»

Μορίς Μαγκρ Η αγάπη και το μίσος

Γνωρίζοντας ότι ανάμεσα στι μαγικές φόρμουλες της δυτικής παράδοσης υπάρχουν και σχήματα που ονομάζονται λεκτικά παλίνδρομα. Είναι λέξεις, ονόματα, φράσεις, που, διαβάσμένα από δεξιά προς τα αριστερά ή από τα αριστερά προς τα δεξιά ή από πάνω προς τα κάτω ή από κάτω προς τα πάνω, αποδίδουν πάντοτε το ίδιο νόημα. Με άλλα λόγια, αποτελούν στο λογοτεχνικό χώρο το ίδιο πράγμα με τα μαγικά τετράγωνα στο αριθμητικό, και με τη διαφορά ότι τα αριθμητικά παλίνδρομα τοποθετούνται σε μιαν ανώτερη βαθμίδα γνώσης και ανοίγουν το δρόμο για την κατανόηση βαθύτερων μυστικών του αποκρυφισμού. Τα μαγικά τετράγωνα αποτελούν στην πραγματικότητα «πίνακες αναγωγής», όπου παρουσιάζονται τα δυναμικά ονόματα της πρακτικής μαγείας, ονόματα τα οποία συμβολίζουν πολωμένες τις δυναμικές οντότητες και τα οποία οδηγούν στη δημιουργία των περίφημων «πλανητικών σφραγίδων».

Ανάμεσα στα διάφορα λεκτικά παλίνδρομα το γνωστότερο είναι το εξής:

ROMA TIBI SUBITO MOTIBUS IBIT AMOR

Παρατηρούμε ότι διαβάζεται και προς τις δύο διευθύνσεις. Ωστόσο υπάρχει και κάτι τελειότερο από αυτό. Πρόκειται για το περίφημο μαγικό τετράγωνο, που παρουσιάζεται σε δύο μορφές:

SATOR        ROTAS

AREPO         OPERA

TENET         TENET

OPERA        AREPO

ROTAS        SATOR

Συνήθως αποκαλείται «τετράγωνο του SATOR» ή απλώς «SATOR» και η φράση αυτή, η οποία φαινομενικά δίνει την εντύπωση πως είναι λατινική, διαβάζεται από τα αριστερά προς τα δεξιά, από τα δεξιά προς τα αριστερά, από επάνω προς τα κάτω κι από κάτω προς τα επάνω, αποδίδοντας πάντοτε τον ίδιο αριθμό λέξεων και την ίδια σημασία.

Η χρήση των λεκτικών παλινδρόμων, ως δυναμικών λέξεων της πρακτικής μαγείας, εξηγείται σε ένα χειρόγραφο του 18ου αιώνα, που βρίσκεται στη βιβλιοθήκη Αρσενάλ του Παρισιού, και αποτελεί αντίγραφο κάποιου παλαιότερου κειμένου, το οποίο ανακάλυψε και αντέγραψε στη Βενετία ο Γάλλος πρεσβευτής Μαρκήσιος ντε Πολμί ντ' Αντερσόν. Ο μακροσκελής τίτλος του αρχικού κειμένου ήταν:

«Η Ιερή Μαγεία, την οποία ο Θεός έδωσε στον Μωυσή, τον Ααρών, τον Δαυίδ, τον Σολομώντα και στους άλλους προφήτες, και η οποία διδάσκει την Αληθινή Θεϊκή Σοφία, κληροδοτημένη από τον Αβραάμ, το γιο του Σίμωνα, στο γιο του Λάμεχ, μεταφρασμένη από τα εβραϊκά στη Βενετία το 1458».

Το 1959 αντιγράψαμε, δημοσιεύσαμε, προλογίσαμε και σχολιάσαμε το έργο αυτό, γνωστό πλέον ως «Ιερή Μαγεία του Αμπραμελέν του Μάγου»*. Όποιος αναγνώστης είναι λάτρης του μυστηρίου, δεν έχει παρά να το μελετήσει.

Στο 19ο κεφάλαιο και στη σελίδα 230, της δικής μας έκδοσης, υπάρχει ένα «τετράγωνο» όμοιο με το SATOR:

SALOM

AREPO

LEMEL

OPERA

MOLAS

Το τετράγωνο αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προκαλεί γενικά τον «έρωτα μιας παρθένας» και το χειρόγραφο προσθέτει τα δαιμονικά ονόματα τα οποία χρειάζονται ώστε να μπει σε εφαρμογή το τέχνασμα αυτό, όπως κι όλες τις τυπικές προεργασίες.

Το εν λόγω παλίνδρομο είναι ένα μίγμα εβραϊκών λέξεων με τις λέξεις του SATOR, που είδαμε προηγουμένως. Στη συγκεκριμένη περίπτωση το SALOM είναι μια σύντμηση του ονόματος SALOMON, και LEMEL μια σύντμηση της λέξης LEMUEL (ή LAMUEL), που αναφέρεται στις Παροιμίες 31.1 – 4, ως όνομα κάποιου βασιλιά, που νεώτερες μελέτες έχουν αποδείξει πως πρόκειται και πάλι για τον ίδιο τον Σολομώντα (βλ. Ραββινικό Λεξικό των Σαντέλ και Τρενέλ, Παρίσι 1859) και σημαίνει «ο διαλεγμένος από τον Θεό».

Η παραδοσιακή ερμηνεία του SATOR, είναι η εξής:

• SATOR: Σπορέας, δημιουργός, πατέρας, θεός, θεοί (Βιργίλιος).
• AREPO: Άροτρο, υνί, αγροτικό μαχαίρι (στα γαλατικά).
• OPERA: Εργασία, έργο.
• ROTAS: Ρόδες, κύκλοι.

Ο Σ. Βεσέρ, ο οποίος πρώτος μελέτησε το θέμα από επιστημονική άποψη, μετέφρασε το παλίνδρομο ως εξής:

«Ο σπορέας είναι επάνω στο άροτρο,

η εργασία χρησιμοποιεί τις ρόδες...»

Στο δεύτερο τύπο του SATOR, τον οποίο μας παρέχει ο Αμπραμελέν, η λέξη MOLAS, σημαίνει «μύλος» στα λατινικά, ή πρόκειται για μια διαστρέβλωση του ονόματος MOLECHET, η οποία ήταν μια θηλυκή ακκαδική θεότητα του ουρανού. Οι ρόδες και οι μύλοι συγχέονται σημασιολογικά, και κάθε ουράνια θεότητα θηλυκού τύπου, είτε πρόκειται για τη Σελήνη είτε πρόκειται για την Αφροδίτη, συμβολίζεται με περιοδικούς κύκλους. Η βασική ιδέα είναι η ίδια.

Όσο για την ταύτιση του Σπορέα με το υνί του αρότρου, υπάρχει ένας ολοφάνερος συμβολισμός της σεξουαλικής εισχώρησης του άντρα μέσα στη γυναίκα. «Η γυναίκα σου είναι το χωράφι σου, όργωσέ την κι απ' τις δύο μεριές...», λέει ένα παλιό σημιτικό αξίωμα (Κοράνι ΙΙ 223).

Βέβαια η φράση – κλειδί του SATOR, δεν περιέχει αρχικά καμιά μυστικιστική σημασία, αλλά η γενική της ερμηνεία αποκαλύπτει μια ιδιαίτερη αξία, εάν υπολογίσουμε την εφαρμογή της στο πεδίο του ερωτισμού. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Έρως ήταν ο θεός της σαρκικής ένωσης και της ηδονής, ενώ η Αγάπη ήταν η θεότητα της πλατωνικής ένωσης, του συναισθήματος και του πνεύματος.

Το SATOR λοιπόν στην αρχική του διατύπωση, εμπεριέχει την ερωτική σημασία. Ανακαλύφθηκε στις ανασκαφές της Πομπηίας, με τη μορφή του ROTAS, χαραγμένο επάνω σε μιαν από τις στήλες του ναού του Έρωτα. Πράγμα, που μιλάει από μόνο του. (Βλ. Ρ. Π. Γκιγιόμ ντε Ζερφανιόν, Έρευνες της Θρησκευτικής Επιστήμης, XXV, 1935).

ο Λυωνέζος αρχαιολόγος Μ. Αμάμπλ Ωντέν, στο τεύχος 119, του Οκτωβρίου 1965, του Bulletin du Cercle Ernest Renan, σημειώνει σχετικά με το ίδιο θέμα ότι: «η θέση όπου βρέθηκε το παλίνδρομο, σκεπασμένη από τελείως ανέγγιχτες στάχτες, επιβεβαιώνει το γεγονός, ότι χαράχτηκε στις στήλες του ναού πριν από την έκρηξη του Βεζούβιου και την κάλυψη της πόλης με λάβα και στάχτες».

Η έκρηξη του Βεζούβιου, με τα τρομακτικά της αποτελέσματα, συνέβη το 79 μ.Χ. Κι έτσι το χάραγμα του SATOR, επάνω στις στήλες, θεωρείται επίσημα ως προγενέστερο αυτής της χρονολογίας. Από τον Τερυλλιανό μαθαίνουμε ότι κατά την εποχή της καταστροφής ούτε στην Πομπηία ούτε στις γύρω περιοχές υπήρχε κάποια χριστιανική κοινότητα (πράγμα που υπονομεύει την αληθοφάνεια του γνωστού μυθιστορήματος Οι τελευταίες μέρες της Πομπηίας).

Αργότερα, συναντάμε την ίδια μαγική επιγραφή, στο Ντούρα Ευρόπος του Ευφράτη, στη Μεσοποταμία, μέσα σ' ένα δωμάτιο που χρησίμευε ως αρχείο αναφορών των ρωμαϊκών λεγεώνων. Εδώ στο παλίνδρομο είναι ζωγραφισμένο με κόκκινο μελάνι επάνω στον τοίχο, με τη μορφή του ROTAS.

Κατόπιν το ξαναβρίσκουμε στην Αίγυπτο, μαζί μ' ένα μαγικό – φυλακτήριο σχήμα, γραμμένο στους κοπτικούς παπύρους 193 και 194 της συλλογής του αρχιδούκα Ρενιέ, με την εξής μορφή:

SATOR        ALPHA

AREPO        LEON

TENET        PHONE

OPERA       APER

ROTAS

Επάνω σ' ένα όστρακο του μουσείου του Καΐρου, το ξανασυναντάμε περιτριγυρισμένο από άλλες μαγικές λέξεις, ενώ ένα μπρούτζινο φυλακτό, αιγυπτιακής καταγωγής, που βρέθηκε στη Μικρά Ασία και μέχρι το 1945 βρισκόταν στο μουσείο του Βερολίνου, είχε κι αυτό τη φόρμουλα του SATOR.

Έπειτα χριστιανοποιείται. Οι Κόπτες δίνουν στα πέντε καρφιά της σταύρωσης του Ιησού, τα πέντε ονόματα του SATOR. Στο Βυζάντιο, μεταμορφώνονται σε ονόματα των πέντε βοσκών, που παραβρέθηκαν στη Γέννηση! Ο μυστικισμός του Μεσαίωνα το ενσωματώνει, και, μαζί με αγγελικά και δαιμονικά ονόματα, το καταγράφει στα διάφορα μαγικά χειρόγραφα.

Έτσι το ξαναβρίσκουμε στα χέρια των χριστιανών. Το 1954, στις ανασκαφές της αρχαίας Βούδδας, στη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας, βρέθηκε ένα πήλινο πιάτο που στο εσωτερικό του ήταν χαραγμένο ένα εξάγραμμο, και στη μέση του, το γνωστό μας μαγικό τετράγωνο. Δίπλα όμως από αυτό υπήρχε χαραγμένο και το πρώτο παλίνδρομο, που αναφέραμε, αλλά ένα μέρος του ήταν σβησμένο, γεγονός που προκάλεσε ετερόκλητες ερμηνείες. Η επιγραφή περιείχε μόνο τρεις ευδιάκριτες λέξεις: «ROMA TIBI... ITA...». Ανάμεσα στο TIBI και στο ITA, υπάρχουν ίχνη γραμμάτων, που είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστούν. Ο Ούγγρος αρχαιολόγος Μ. Σιλάγκι, που ανακάλυψε το πιάτο και δημοσίευσε το εύρημα, θεώρησε ότι όφειλε να το συμπληρώσει με τον γνωστό τρόπο, δηλαδή:

ROMA TIBI SUBITO MOTIBUS IBIT AMOR

Αντίθετα ο φανατικός ρωμαιοκαθολικός συγγραφέας Ζερόμ Καρκοπίνο ισχυρίσθηκε ότι το επίγραμμα περιείχε μια χριστιανική φράση:

ROMA TIBI SALUS ITA

δηλαδή: «Ρώμη ιδού η σωτηρία σου!».

Ο Ζερόμ Καρκοπίνο δηλαδή, στην προσπάθειά του να αναγνωρίζει παντού ίχνη χριστιανισμού, λησμόνησε ότι το διάστημα, ανάμεσα στις λέξεις TIBI και ITA, ήταν πολύ μεγαλύτερο για να περιέχει μόνον τη λέξη SALUS, κι επιπλέον, διαβάζοντας και ανάποδα τη φράση, όπως γίνεται με όλα τα παλίνδρομα, δεν προέκυπτε η ίδια αλλά μια νέα φράση, που βέβαια δεν είχε καμιά σχέση με χριστιανισμό:

ATI SULAS IBIT AMOR

Από την άλλη μεριά, το εξάγραμμο, που λέγεται και «άστρο του Δαυίδ» ή «σφραγίδα του Σολομώντα», είναι ένα παγκόσμιο μαγικό και φιλοσοφικό σύμβολο. Σε ολόκληρο τον κόσμο, το συναντάμε παντού όπου υπάρχει μια στοιχειώδης φιλοσοφία ή άσκηση μαγείας. Το βρίσκουμε, για παράδειγμα, στην ταντρική μαγεία του Θιβέτ και της Ινδίας. Αρκεί να ξεφυλλίσει κανείς το Γιάντρα Τσινταμάνι για να το συναντήσει σε πέντε περιπτώσεις:

-8η Γιάντρα: «Δημιουργός αισθήσεων» (τα οράματα είναι αδύνατα και δεν εκφράζουν αυτό που πρέπει να γίνει. Πείθουν το άτομο να προσφέρει χρήματα).

-23η Γιάντρα: «Το βέλος του Έρωτα» (πλούσιες και αριστοκρατικές γυναίκες, με μεγάλη κοσμική δύναμη, τρελαίνονται από σαρκικούς πόθους και υποτάσσονται στην εντέλεια).

-28η Γιάντρα: «Το χάρισμα του Τριπούρα» (υποταγή του ανθρώπου που τον ποθούν, ανεξάρτητα εάν είναι άντρας ή γυναίκα).

-68η Γιάντρα: «Ο Τρόμος του Πυρετού» (υποτάσσει και εξαφανίζει τον πυρετό).

-75η Γιάντρα: «Απελευθέρωση» (απελευθέρωση του ατόμου από τα δεσμά της ντροπής).

Το αξιοπερίεργο είναι ότι από τις πέντε αυτές Γιάντρας που χρησιμοποιούν το εξάγραμμο, οι τρεις χρησιμοποιούνται για την υποταγή και οι δύο για τους σαρκικούς πόθους. Τι δουλειά λοιπόν έχει εδώ μέσα ο χριστιανικός τύπος;

Εντούτοις οι χριστιανοί συγγραφείς εξακολουθούν να ισχυρίζονται ότι το SATOR, είναι μια χριστιανική επινόηση, και θεωρούν μάλιστα ως... εφευρέτη, τον Άγιο Ειρηναίο. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ευσέβιου της Καισάρειας, ο Ειρηναίος διορίστηκε επίσκοπος της εκκλησίας της Λυών (βλ. Ευσέβιος της Καισάρειας Εκκλησιαστική Ιστορία V, 5) παρόλο που ο μαθητής του ο Ιππόλυτος τον αναφέρει απλώς ως έναν πρεσβύτερο (βλ. Ιππόλυτος Φιλοσοφούμενα, VI, 43).

Σύμφωνα με το φαντασιόπληκτο κείμενο του Ζερόμ Καρκοπίνο, το μαγικό τετράγωνο επινοήθηκε στη Λυών από τον Άγιο Ειρηναίο μετά το διωγμό του 177. Και ως απόδειξη του ισχυρισμού του προβάλλει την θεωρία ότι το

SATOR AREPO TENET OPERA ROTAS

αποτελεί έναν αναδιπλασιασμό του «PATER NOSTER» σε σχήμα σταυρού. Κι όσο για τα δύο γράμματα που περισσεύουν, το Α και το Ο, κατά τη γνώμη πάντα του ρωμαιοκαθολικού συγγραφέα, είναι το Άλφα και το Ωμέγα, τα σύμβολα του Χριστού:

A

P

A

T

E

R

A P A T E R N O S T E R O

O

S

T

E

R

O

Η ερμηνεία αυτή, αν και υποστηρίχθηκε φανατικά από τον Ζερόμ Καρκοπίνο, δεν είναι δική του ανακάλυψη. Την εισήγαγε πρώτος ο Φελίξ Γκρόσερ, στο άρθρο του με τίτλο Ein neuer Vorschlag zur Deutung des Sator-Formel (Θρησκευτικά αρχεία, 1926, XXIV, σελ. 165 και 169).

Ας μην ξεχνάμε ότι ο Γκρόσερ ήταν διαμαρτυρόμενος πάστορας. Κατά τη γνώμη μου, η κεντρική λέξη ΤΕΝΕΤ ήταν από τη φύση της η βάση του σταυρού, και το όλο σχήμα αποτελούσε ένα σύμβολο αναγνώρισης μεταξύ χριστιανών.

Πολλοί άλλοι ερευνητές απάντησαν στην ερμηνεία αυτή λέγοντας ότι με τον συγκεκριμένο τρόπο προσέγγισης, το παλίνδρομο θα μπορούσε να προσφέρει μιαν απειρία άλλων φράσεων, που τελικά, δεν έχουν καμιά σχέση με το χριστιανισμό, αντίθετα μάλιστα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως επικλήσεις σατανικών δυνάμεων, προκειμένου ο ενδιαφερόμενος να επιτύχει έναν προκαθορισμένο σκοπό.

Χαρακτηριστικοί είναι οι συνδυασμοί, τους οποίους πρότεινε ο Τζιόρτζιο Μπατίνι στο περιοδικό Νατσιόνε (21 Μαΐου του 1968):

1. SATAN ORO TE PRO ARTE A TE SPERO
   (Σ' επικαλούμαι Σατανά, για το σκοπό που ελπίζω!).
2. SATAN TER OROTE OPERA PRAESTO
   (Σ' επικαλούμαι Σατανά, τρεις φορές,
   να πραγματοποιήσεις το σκοπό της επίκλησής μου!).
3. SATAN TER OROTE REPARATO OPES
   (Σ' επικαλούμαι Σατανά τρεις φορές,
   να μου ξαναπροσφέρεις τη βοήθειά σου!).

Ακόμα, αναγράμματα με τη μορφή του PATER NOSTER, δεν μπορούν να διαβαστούν προς τις δύο κατευθύνσεις. Επιπλέον οι λέξεις PATER NOSTER δεν είναι αναγκαστικά χριστιανικές. Στην Παλαιά Διαθήκη τις συναντάμε τουλάχιστον δώδεκα φορές (Ησαΐας 63. 16 και 64. 7) ενώ, τέλος, υπάρχουν άφθονα παραδείγματα στην προχριστιανική ελληνική λογοτεχνία, όπου η φράση αυτή, χρησιμοποιείται για τον Δία αλλά και για άλλους θεούς (Πυθαγόρας, Άρατος).

Φτάνουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι είναι άτοπος ο ισχυρισμός των χριστιανών ερευνητών πως το SATOR αποτελεί μια χριστιανική εφεύρεση, διότι όπως αποδείξαμε, υπήρχε ήδη σ' εποχές πολύ πριν από την εμφάνιση του χριστιανισμού. Έτσι, καταλήγουμε στον πρώτο μας συλλογισμό, δηλαδή, πως το «μαγικό τετράγωνο» ήταν ένα είδος «αντικειμένου γοητείας» ένα «μαγικό επίγραμμα» γραπτό και προφορικό, που είχε τη δύναμη να υποτάσσει τις γυναίκες. Και εάν, πράγματι, ο Ειρηναίος και οι συνεργάτες του, το γνώριζαν και το μεταφέραν στη Λυών από τη Σμύρνη, τούτο δεν σημαίνει πως το χρησιμοποίησαν ως σύμβολο αναγνώρισης, αλλά για να πετύχουν τον προσηλυτισμό, την καθυπόταξη και την εκμετάλλευση, για προπαγανδιστικούς σκοπούς, των γυναικών!

Φυσικά δεν θα μπορούσαμε να εγγυηθούμε στους αναγνώστες μας ότι χρησιμοποιώντας σήμερα το «μαγικό τετράγωνο» θα κατάφερναν ίσως να επιτύχουν την κατάκτηση της πρωταγωνίστριας του κινηματογράφου που προτιμούν. Θα πρέπει να γνωρίζουν ότι τα «μαγικά αντικείμενα της γοητείας» είναι σαν την πυρίτιδα. Δηλαδή μουχλιάζουν και αχρηστεύονται με το πέρασμα του χρόνου!

Θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε ακόμα μια παρατήρηση, όσον αφορά στη χριστιανική χρησιμοποίηση του επιγράμματος από τον Άγιο Ειρηναίο και τους συνεργάτες του. Δηλαδή εάν χρησιμοποιούσαν το επίγραμμα για την καθυπόταξη των γυναικών, η ενέργεια αυτή γινόταν συμβολικά εις το όνομα του Ιησού, και το συμπέρασμα αυτό προκύπτει από το γεγονός πως ο Ιησούς χρησιμοποιούσε για τον εαυτό του το σύμβολο του Σπορέα (SATOR).

Ο αναγνώστης δεν έχει παρά να ανοίξει την Καινή Διαθήκη στα παρακάτω εδάφια, ώστε να διαπιστώσει και μόνος του πως σε αρκετές παραβολές ο Ιησούς και ο λόγος του συμβολίζονται με τον Σπορέα: (Ματθαίος 13. 4, Μάρκος 4. 3, Λουκάς 8.5, Μάρκος 4. 14, Β' Προς Κορινθίους 9.10, Ιωάννης 4. 38).

Το περίεργο σ' αυτή την περίπτωση είναι ότι στην Παλαιά Διαθήκη απορρίπτονται και καταδικάζονται οι συμβολικές έννοιες του Σπορέα και του Θεριστή: «Εκκόψατε από Βαβυλώνος τον σπείροντα και τον κρατούντα δρέπανον εν καιρώ θερισμού» (Ιερεμίας 50.16). Κι ακόμα πιο περίεργο είναι ότι η συγκεκριμένη φράση του Ιερεμία θυμίζει τα αυστηρά λόγια του Δευτερονόμιου: «διότι είναι κατηραμένος υπό του Θεού ο επί ξύλου κρεμμάμενος...» (21.23).

Θα έλεγε δηλαδή κανείς, ότι οι προφητικές μορφές του αρχαίου Ισραήλ, είχαν προβλέψει τις καταστροφές που θα προκαλούσε στο λαό τους η εξέλιξη του μεσσιανικού κινήματος.

_____________

*βλ. R. Ambelain La Magie sacree d' Abramelin le Mage, Editions Nklaus

ROBERT AMBELAIN

Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ

& Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΖΩΗ ΤΟΥ

(Νέα Έκδοση αναθεωρημένη και συμπληρωμένη

χ ω ρ ί ς π ε ρ ι κ ο π έ ς)

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΜΑΡΙΟΣ ΒΕΡΕΤΤΑΣ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΑΡΙΟΣ ΒΕΡΕΤΤΑΣ