Μια από τις πιο αξιοσημείωτες μορφές του “οριζόντιου” σταυρού, δηλαδή αυτού που χαράσσεται σε ένα επίπεδο που παριστάνει μια ορισμένη βαθμίδα της Ύπαρξης, είναι η σβάστικα, το σχήμα της οποίας φαίνεται ότι συνδέεται άμεσα με την πρωταρχική παράδοση, όχι μόνον επειδή υπάρχει από αρχαιοτάτους χρόνους αλλά και γιατί απαντάται σ' ένα πλήθος χωρών πολύ απομακρυσμένων και διαφορετικών μεταξύ τους. Πράγματι, η σβάστικα απέχει πολύ από το να είναι αποκλειστικά σύμβολο της Ανατολής, όπως νομίζουν μερικοί. Αντιθέτως, είναι από τα πιο διαδεδομένα, από τα βάθη της Ανατολής μέχρι και την απώτατη Δύση, αφού τη βρίσκουμε ακόμα και σε ιθαγενείς λαούς της Αμερικής(1). Είναι αλήθεια ότι στη σημερινή εποχή διατηρείται κυρίως στις Ινδίες και στην κεντρική και ανατολική Ασία, ίσως δε αυτές να είναι και οι μοναδικές περιοχές όπου η σημασία της εξακολουθεί να είναι γνωστή. Ωστόσο, ακόμα και στην Ευρώπη, δεν έχει εκλείψει εντελώς(2). Στην αρχαιότητα συναντάμε αυτό το σχήμα ιδιαιτέρως στους Κέλτες και τους προ-Έλληνες(3). Στη Δύση παλι, ήταν άλλοτε ένα από τα εμβλήματα του Χριστού, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως τέτοιο σχεδόν μέχρι το τέλος του Μεσαίωνα(4).
Έχουμε πει αλλού πως η σβάστικα είναι στην πραγματικότητα το “σημείο του Πόλου”(5). Αν την συγκρίνουμε με το σχήμα του εγγεγραμμένου σε κύκλο σταυρού, διαπιστώνουμε εύκολα ότι πρόκειται, κατ' ουσίαν, για δύο ισοδύναμα σύμβολα. Μόνο που στη σβάστικα, αντί η περιστροφή γύρω από το σταθερό κέντρο να παριστάνεται από την περιφέρεια, δηλώνεται απλώς από μικρές γραμμές που προστίθενται στα άκρα των βραχιόνων του σταυρού σχηματίζοντας με αυτούς ορθές γωνίες. Οι γραμμές αυτές εφάπτονται στην περιφέρεια και δείχνουν τη διεύθυνση της κίνησης στα αντίστοιχα σημεία. Καθώς η περιφέρεια παριστάνει τον εκδηλωμένο κόσμο, το γεγονός ότι αυτή “υπονοείται” εδώ κατά κάποιον τρόπο, δείχνει καθαρά πως η σβάστικα δεν είναι μια εικόνα του κόσμου, αλλά της δράσης της Αρχής μέσα στον κόσμο.
Αν προσαρμόσουμε τη σβάστικα στην περιστροφή μιας σφαίρας – της ουράνιας σφαίρας για παράδειγμα – γύρω από τον άξονά της, πρέπει να τη φανταστούμε χαραγμένη στο επίπεδο του ισημερινού, οπότε το κεντρικό σημείο θα είναι, όπως ήδη έχουμε εξηγήσει, η προβολή του κάθετου στο επίπεδο αυτό άξονα. Όσον αφορά τη διεύθυνση περιστροφής, η σημασία της είναι δευτερεύουσα και δεν αλλοιώνει τη γενική έννοια του συμβόλου. Πράγματι, υπάρχουν δύο μορφές σβάστικας, η δεξιόστροφη και η αριστερόστροφη(6), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ερμηνεύονται κατ' ανάγκην με αντίθετο τρόπο. Είναι αλήθεια ότι σε ορισμένες χώρες και εποχές συνέβησαν κάποια σχίσματα στην ορθόδοξη παράδοση και οι οπαδοί αυτών των σχισμάτων, προκειμένου να εξωτερικεύσουν τον ανταγωνισμό τους με το περιβάλλον από το οποίο αποχώρησαν, έδωσαν εσκεμμένα στο σχήμα έναν αντίθετο προσανατολισμό. Αλλά αυτό δεν επηρεάζει καθόλου την ουσιαστική σημασία του συμβόλου, που παραμένει ίδια σε όλες τις περιπτώσεις. Επιπλέον, βρίσκουμε συχνά τα δύο σχήματα συνταιριασμένα. Μπορούμε τότε να τα θεωρούμε ως απεικονίσεις της ίδιας περιστροφής ιδωμένης από δύο διαφορετικές σκοπιές, αυτές των δύο πόλων. Αυτό σχετίζεται με τον ιδιαίτερα πολύπλοκο συμβολισμό των δύο ημισφαιρίων με τον οποίο δεν μπορούμε ν' ασχοληθούμε εδώ(7).
Ούτε καν διανοηθήκαμε να εκθέσουμε διεξοδικά όλες τις προεκτάσεις του συμβολισμού της σβάστικας, άλλωστε δεν συνδέονται άμεσα με το θέμα μας. Όμως ήταν αδύνατο να αγνοήσουμε εντελώς αυτήν την εξέχουσα μορφή σταυρού, λόγω του μεγάλου ενδιαφέροντος που παρουσιάζει από παραδοσιακή άποψη. Κρίναμε λοιπόν σκόπιμο να παραθέσουμε συνοπτικά, στον βαθμό που αφορούν τη μελέτη τούτη, τις πιο πάνω παρατηρήσεις, και σταματάμε εδώ για να μην επιμηκύνουμε περισσότερο τις παρεκβάσεις μας.
_________________
(1)Διαβάσαμε πριν λίγο καιρό μια είδηση η οποία φαίνεται να αποδεικνύει ότι οι παραδόσεις της αρχαίας Αμερικής δεν έχουν χαθεί – όπως νομίζεται – ολοκληρωτικά. Παραθέτουμε το απόσπασμα του άρθρου στο οποίο τη βρήκαμε: “Το 1925 ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού των Ινδιάνων Κούνα ξεσηκώθηκε, σκότωσε τους αστυνομικούς του Παναμά που ζούσαν στη γη τους και ίδρυσε την ανεξάρτητη δημοκρατία της Τουλέ, η σημαία της οποίας είναι μια σβάστικα σε πορτοκαλί φόντο με ένα κόκκινο πλαίσιο. Αυτή η δημοκρατία υπάρχει μέχρι σήμερα”. (Les Indiens de l' Isthme de Panama, του G. Grandidier: Journal des Debats, 22 Ιαν. 1929). επισημαίνουμε ιδιαιτέρως τη σχέση ανάμεσα στη σβάστικα και στο όνομα Τουλέ ή Τούλα ή Θούλη, το οποίο είναι μια από τις πιο αρχαίες ονομασίες του υπέρτατου πνευματικού κέντρου και χρησιμοποιείται επίσης για να δηλώσει ορισμένα δευτερεύοντα κέντρα (βλ. Le Roi du Monde, κεφ. Χ).
(2)Στη Λιθουανία και στην Κουρλανδία (Σ.τ.Μ. περιοχή της Λετονίας κοντά στη Βαλτική), οι χωρικοί εξακολουθούν να χαράσσουν ακόμα και σήμερα αυτό το σημείο στα σπίτια τους. Αναμφίβολα δεν αντιλαμβάνονται πια τη σημασία του και δεν το βλέπουν παρά μόνο σαν ένα είδος προστατευτικού φυλακτού (τάλισμαν). Αλλά ίσως το πιο περίεργο είναι ότι χρησιμοποιούν τη Σανσκριτική του ονομασία, σβάστικα. Περαιτέρω η Λιθουανική γλώσσα μοιάζει στα Σανσκριτικά περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή. - Περιττό να πούμε πως είναι εντελώς ανάξια λόγου η τεχνιτή και αντιπαραδοσιακή ακόμα χρήση της σβάστικας από τους Γερμανούς ρατσιστές, οι οποίοι της έδωσαν το πλασματικό και κάπως γελοίο όνομα του “αγκυλωτού σταυρού”, κάνοντάς την εντελώς αυθαίρετα έμβλημα του αντισημιτισμού, με το πρόσχημα ότι πρέπει να ανήκε στην επονομαζόμενη “αρία φυλή”, ενώ, όπως τονίσαμε, πρόκειται για ένα σύμβολο πραγματικά παγκόσμιο. - Επισημαίνουμε ακόμη ότι η ονομασία crux gammada, που στη Δύση αποδίδεται συχνά στη σβάστικα λόγω της ομοιότητας του σχήματος των βραχιόνων της με το ελληνικό γράμμα γάμμα, είναι εξίσου εσφαλμένη. Στην πραγματικότητα τα σημεία που λεγόντουσαν στην αρχαιότητα γαμμάδια ήταν εντελώς διαφορετικά, αν και είναι γεγονός ότι μερικές φορές συνδεόντουσαν λιγότερο ή περισσότερο στενά με τη σβάστικα κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Ένα από αυτά τα σημεία, γνωστό επίσης ως ο “σταυρός του Λόγου”, σχηματίζεται από τέσσερα γάμμα οι γωνίες των οποίων είναι στραμμένες προς το κέντρο. Το εσώτερο μέρος του σχήματος είναι σταυροειδές και παριστά τον Χριστό, ενώ τα τέσσερα γάμμα παριστούν τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Αυτό το σχήμα ισοδυναμεί με τη γνωστή απεικόνιση του Χριστού εν μέσω των τεσσάρων ζώων. Υπάρχει επίσης μια άλλη σύνθεση, στην οποία ένας κεντρικός σταυρός περιβάλλεται από τέσσερα γάμμα τοποθετημένα σε τετραγωνικό σχήμα (με τις γωνίες τους στραμμένες προς τα έξω αντί προς τα μέσα). Η σημασία του σχήματος παραμένει ίδια με την προηγούμενη. Προσθέτουμε, χωρίς να εμβαθύνουμε περισσότερο, ότι τα σχήματα αυτά συσχετίζουν άμεσα τον συμβολισμό του οικοδομικού και ξυλουργικού γνώμονα (που έχει σχήμα γάμμα) με αυτόν του σταυρού.
(3)Υπάρχουν διάφορες αξιόλογες παραλλαγές της σβάστικας, όπως αυτή με τους καμπύλους βραχίονες (φαίνεται σαν δύο τεμνόμενα S), που αποκαλύπτουν μια σχέση με δίαφορα σύμβολα με τα οποία δεν μπορούμε ν' ασχοληθούμε εδώ. Η πιο σημαντική από αυτές τις παραλλαγές είναι η επονομαζόμενη κλειδοειδής (clavigerous), γιατί οι βραχίονές της σχηματίζονται από κλειδιά (βλ. La Grande Triade κεφ. VI). Επίσης, ορισμένα σχήματα που δεν διατηρούν πιο παρά μόνο έναν διακοσμητικό χαρακτήρα, όπως ο Ελληνικός “μαίανδρος”, έλκουν την καταγωγή τους από τη σβάστικα.
(4)Βλ. Le Roi du Monde, κεφ. Ι.
(5)Όπως παραπάνω, κεφ. ΙΙ. - Έχοντας υποδείξει εκεί τις ερμηνευτικές φαντασιώσεις των σύγχρονων Δυτικών, δεν χρειάζεται ν' ασχοληθούμε ξανά με αυτές.
(6)Στα Σανσκριτικά, η λέξη σβάστικα είναι η μοναδική ονομασία του συμβόλου για το οποίο μιλάμε. Ο όρος σαουβάστικα, που ορισμένοι θέλησαν να δώσουν στη μια από τις δύο μορφές για να ξεχωρίζει από την άλλη, στην πραγματικότητα είναι ένα επιθετο παράγωγο της λέξης σβάστικα, και δηλώνει ό,τι σχετίζεται με αυτό το σύμβολο ή τις σημασίες του. Όσο για τη λέξη σβάστικα καθεαυτή, προέρχεται από το σου άστι, μια μορφή ευλογίας, που ισοδυναμεί με το Εβραϊκό κιτόμπ της Γένεσης. Το γεγονός ότι αυτό το τελευταίο επαναλαμβάνεται στο τέλος της διήγησης των “ημερών” της Δημιουργίας είναι αξιοσημείωτο, αν σκεφθεί κανείς τον παραλληλισμό: δείχνει ότι οι “ημέρες” μπορούν να παρομοιαστούν με ισάριθμες περιστροφές της σβάστικας, ή, με άλλα λόγια, με πλήρεις περιστροφές του “κοσμικού τροχού”, οι οποίες επιφέρουν τη διαδοχή της “εσπέρας και της πρωίας” που μνημονεύει η Γραφή.
(7)Από αυτήν την άποψη υπάρχει μια σχέση μεταξύ της σβάστικας και του εξίσου σπουδαίου συμβόλου της διπλής σπείρας, που μοιάζει πολύ με το γιν-γιάνγκ της Άπω Ανατολής με το οποίο θα ασχοληθούμε πιο κάτω.
RENE GUENON
Ο ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου