1. Η ΑΙΓΛΗ ΚΑΙ Η ΔΟΞΑ ΤΗΣ ΦΑΛΑΙΝΟΘΗΡΙΑΣ
Υπάρχουν μερικά δύσκολα πράγματα, που, όταν αναλαμβάνει κανείς να τα φέρει σε πέρας, ένα προσεκτικό μπέρδεμα είναι η αληθινή μέθοδος.
Όσο περισσότερο εμβαθύνω στο θέμα αυτό της φαλαινοθηρίας και επεκτείνω τις έρευνές μου, φτάνοντας μάλιστα ως το ξεκίνημά της, τόσο περισσότερο με εντυπωσιάζει η μεγάλη αίγλη και η αρχαιότητά της. Κι όταν ειδικά βρίσκω τόσους πολλούς και μεγάλους ημίθεους, ήρωες και προφήτες κάθε λογής που την έχουν περιβάλει, ο καθένας με τον τρόπο του, με τόσο μεγάλη τιμή, παρασύρομαι από τη σκέψη πως κι εγώ ο ίδιος ανήκω, αν και σε δεύτερη μοίρα, σε μια τόσο δοξασμένη αδελφότητα.
Ο γενναίος Περσέας, γιός του Δία, ήταν ο πρώτος φαλαινοθήρας. Πρέπει επίσης να πούμε, κι αυτό αποτελεί αιώνια τιμή του επαγγέλματός μας, πως η πρώτη φάλαινα που δέχτηκε επίθεση από την αδελφότητά μας δε σκοτώθηκε για κάποιο χυδαίο σκοπό. Εκείνο τον καιρό το επάγγελμά μας ήταν γεμάτο ιπποτισμό – τότε είχαμ όπλα για να βοηθάμε εκείνους που κινδύνευαν κι όχι για να γεμίζουμε τα λαδικά των ανθρώπων. Όλοι ξέρουμε την υπέροχη ιστορία του Περσέα και της Ανδρομέδας. Πως η όμορφη Ανδρομέδα, η κόρη ενός βασιλιά, δέθηκε σε ένα βράχο στην παραλία, και πως, την ώρα που ο Λεβιάθαν ήταν έτοιμος να την πάρει μακριά, ο Περσέας, ο πρίγκιπας των φαλαινοθήρων, προχωρώντας άφοβα, χτύπησε με το καμάκι το τέρας, ελευθέρωσε και παντρεύτηκε την κοπέλα. Αν λάβουμε υπόψη πως αυτός ο Λεβιάθαν σκοτώθηκε με το πρώτο ακριβώς χτύπημα, πρόκειται για ένα αξιοθαύμαστο κατόρθωμα που πραγματοποιήθηκε με αριστοτεχνικό τρόπο και που σπάνια καταφέρνουν να πραγματοποιήσουν οι καλύτεροι φαλαινοθήρες του καιρού μας. Κι ας μην αμφιβάλλει κανείς γι' αυτή την αρκίτικη ιστορία. Γιατί στην αρχαία Ιόππη, στη σημερινή Γιάφα, στα παράλια της Συρίας, σε έναν από τους ειδωλολατρικούς ναούς, υπήρχε για πολλούς αιώνες ο τεράστιος σκελετός μιας φάλαινας, που οι παραδόσεις της πόλης και όλοι οι κάτοικοι βεβαίωναν πως ήταν ακριβώς τα κόκαλα από το τέρας που σκότωσε ο Περσέας. Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν την Ιόππη, ο ίδιος σκελετός μεταφέρθηκε στην Ιταλία, αποτελώντας μέρος του θριάμβου που οργανώθηκε. Αυτό που φαίνεται πολύ παράξενο και υποβλητικά σημαντικό, σε τούτη την ιστορία, είναι το εξής: από την Ιόππη ήταν που έκανε πανιά ο Ιωνάς.
Με την περιπέτεια του Περσέα και της Ανδρομέδας συγγενεύει – μερικοί μάλιστα υποθέτουν πως έμμεσα προέρχεται από αυτήν – εκείνη η πασίγνωστη ιστορία του Άι-Γιώργη και του Δράκοντα. Του δράκοντα που υποστηρίζω πως ήταν φάλαινα. Γιατί, σε πολλά αρχαία χρονικά, φάλαινες και δράκοντες μπερδεύονται παράξενα, και συχνά η μία λέξη παίρνει τη θέση της άλλης. “Μοιάζεις με λιοντάρι του ωκεανού και με δράκο της θάλασσας”, λέει ο Εζεκιήλ, εννοώντας με τις λέξεις αυτές, καθαρά τη φάλαινα. Πραγματικά, μερικές μεταφράσεις της Βίβλου χρησιμοποιούν αυτήν ακριβώς τη λέξη. Εξάλλου, θα μείωνε πολύ τη δόξα του ανδραγαθήματος, αν ο Άι-Γιώργης δεν είχε αντιμετωπίσει παρά ένα ερπετό της στεριάς που σέρνεται στο χώμα και δεν είχε πολεμήσει με το μέγα τέρας του ωκεανού. Οποιοσδήποτε άνθρωπος μπορεί να σκοτώσει ένα φίδι, αλλά μόνο ένας Περσέας, ένας Άι-Γιώργης, ένας Κόφιν, έχει τα κότσια να πλησιάσει με θάρρος και να πολεμήσει μια φάλαινα.
Ας μην αφήσουμε να μας παραπλανήσουν οι σύγχρονες ζωγραφικές απεικονίσεις αυτής της σκηνής. Γιατί ενώ οι απεικονίσεις αυτές παριστάνουν το ζώο, που αντιμετώπισε εκείνος ο ανδρείος και παλιός φαλαινοθήρας, να έχει αόριστα μορφή που θυμίζει γρύπα, ενώ απεικονίζουν τη μάχη στη στεριά και τον άγιο καβάλα στο άλογο, παρόλα αυτά, έχοντας υπόψη τη μεγάλη άγνοια που υπήρχε τον καιρό εκείνο, όταν η πραγματική μορφή της φάλαινας ήταν άγνωστη στους ζωγράφους. Έχοντας υπόψη πως η φάλαινα του Άι-Γιώργη, όπως και στην περίπτωση του Περσέα, δεν αποκλείεται να είχε βγει από τη θάλασσα και να 'χε συρθεί στην ακτή. Έχοντας υπόψη πως το ζώο, που καβαλικεύει ο Άι-Γιώργης, δεν αποκλείεται να ήταν απλώς και μόνο μια μεγάλη φώκια ή ένας μεγάλος θαλάσσιος ίππος. Έχοντας όλα αυτά στο μυαλό, δε φαίνεται εντελώς ασυμβίβαστο με την ιερή παράδοση και τα αρχαιότατα σκίτσα αυτής της σκηνής, να θεωρήσουμε πως αυτός, ο λεγόμενος δράκοντας, δεν είναι άλλος από τον ίδιο το μεγάλο Λεβιάθαν. Πραγματικά, έχοντας σαν γνώμονα εκείνη την αλήθεια που βλέπει τα πράγματα σε βάθος και καθρεφτίζει μόνο την πραγματικότητα, όλη αυτή η ιστορία φαίνεται να μοιάζει με κείνο το είδωλο των Φιλισταίων που ονομαζόταν Δαγών και ήταν συνάμα ψάρι, άνθρωπος και πουλί. Που, όταν στήθηκε μπροστά στην κιβωτό του Ισραήλ, το αλογίσιο του κεφάλι και οι δύο παλάμες των χεριών του κόπηκαν κι έπεσαν καταγής, και μόνο ο κορμός ή το ψαρίσιο μέρος του απόμεινε. Έτσι λοιπόν, προστάτης της Αγγλίας είναι κάποιος από τη δική μας ευγενική τάξη, ένας φαλαινοθήρας δηλαδή. Δικαιολογημένα εμείς, οι καμακιστές του Ναντάκετ, θα 'πρεπε να συμπεριλαμβανόμαστε σε κείνο το τόσο εκλεκτό τάγμα του Άι-γιώργη. Μην αφήνετε λοιπόν τους ιππότες εκείνου του ένδοξου τάγματος (κανείς από δαύτους, τολμώ να πω, δεν είχε ποτέ του σχέσεις με κάποια φάλαινα, όπως ο μεγάλος προστάτης τους), μην αφήνετε ποτέ να κοιτάξουν ένα Ναντακετιανό με περιφρόνηση, γιατί, ακόμα κι όταν φοράμε τις μάλλινες φανέλες μας και τα κατραμωμένα παντελόνια μας, δικαιούμαστε περισσότερο από αυτούς να φοράμε το παράσημο του Άι-Γιώργη.
Όσο για το ζήτημα αν θα δεχτούμε ή όχι τον Ηρακλή στο σινάφι μας, εξακολουθώ εδώ και πολύν καιρό να έχω αμφιβολίες: γιατί, αν και, σύμφωνα με τις ελληνικές μυθολογικές παραδόσεις, εκείνο τον αρχαίο Κρόκετ, εκείνο τον αρχαίο Κιτ Κάρσον, εκείνο τον ρωμαλέο ήρωα υπέροχων κατορθωμάτων που μας γεμίζουν τόση χαρά, τον κατάπιε και τον ξέρασε μετά μια φάλαινα, παρόλα αυτά, αν αυτό ειδικά το γεγονός τον κάνει φαλαινοθήρα, είνα θέμα συζητήσιμο. Πουθενά δε φαίνεται να χτύπησε πράγματι, κάποια στιγμή, το ψάρι του με το καμάκι, παρά μόνο από μέσα – αυτό είναι αλήθεια. Θα μπορούσε ωστόσο να θεωρηθεί ένα είδος ακούσιου φαλαινοθήρα. Όπως κι αν έχει το πράγμα, αν αυτός
δεν κατάφερε να πιάσει τη φαλαινα, σίγουρο είναι πως τον έπιασε εκείνη. Ζητώ να τον θεωρήσουμε σαν κάποιον από το σινάφι μας.
Ωστόσο οι πιο καλές αντιρρητικές πηγές θεωρούν πως αυτή η ελληνική ιστορία του Ηρακλή και της φάλαινας κατάγεται από την εβραϊκή ιστοριά του Ιωνά και της φάλαινας, που είναι ακόμα πιο παλιά. Και vice versa. Μοιάζουν ασφαλώς πολύ. Αν λοιπόν ζητώ να θεωρήσουμε φαλαινοθήρα τον ημίθεο, γιατί να μη θεωρήσουμε φαλαινοθήρα και τον προφήτη;
Και δεν είναι μόνο οι ήρωες, οι άγιοι, οι ημίθεοι και οι προφήτες που εξαντλούν ολόκληρη τη λίστα των μελών που περιλαμβάνει η τάξη μας. Δεν αναφέραμε ακόμα το μεγάλο αρχηγό μας, και πρέπει να τον αναφέρουμε. Γιατί, όπως οι μεγαλοπρεπείς βασιλιάδες του παλιού καιρού, έτσι και μεις, βρίσκουμε τα ανάντη της αδελφότητάς μας σε αυτούς ακριβώς τους μεγάλους θεούς. Αξίζει λοιπόν να αφηγηθούμε πάλι εκείνη τη θαυμάσια ιστορία της Ανατολής, από τις ιερές Γραφές των Ινδιών, που μας παρουσιάζουν αυτόν ακριβώς το θείο βισνού σαν Κύριό μας. Το Βισνού, που, με την πρώτη από τις δέκα γήινες ενσαρκώσεις του ξεχώρισε για πάντα κι έδωσε ένα ιερό χαρακτήρα στη φάλαινα. Όταν ο Βράχμα ή ο Θεός των θεών, λένε οι Ιερές Γραφές των Ινδιών, αποφάσισε να ξαναπλάσει τον κόσμο, ύστερα από κάποια περιοδική του διάλυση, έπλασε το Βισνού, για να διευθύνει εκείνο το έργο. Αλλά οι Βέδες ή τα απόκρυφα βιβλία, που ως φαίνεται η ανάγνωσή τους ήταν απαραίτητη στο Βισνού πριν αρχίσει τη δημιουργία του κόσμου και που πρέπει συνεπώς να περιείχαν κάτι σαν πρακτικές συμβουλές σε νέους αρχιτέκτονες, οι Βέδες αυτές βρίσκονταν στο βυθό του ωκεανού. Έτσι ο Βισνού ενσαρκώθηκε σε φάλαινα και, βουτώντας με τη μορφή αυτή στα άπατα βάθη, ξαναπήρε τπίσω τα ιερά βιβλία. Δεν ήταν λοιπόν αυτός ο Βισνού ένας φαλαινοθήρας; όπως ακριβώς ονομάζουμε καβαλάρη κάποιον που καβαλάει ένα άλογο;
Ο Περσέας, ο Άι-γιώργης, ο Ηρακλής, ο Ιωνάς και ο Βισνού! Να μια λίστα με διάφορα μέλη για σένα! Ποιό άλλο συνάφι, εκτός από το φαλαινοθηρικό, μπορεί να έχει επικεφαλής τέτοια ονόματα;
2. Ο ΙΩΝΑΣ ΑΠΟ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
Στο προηγούμενο Κεφάλαιο έγινε αναφορά στην ιστορία του Ιωνά και της φάλαινας, που βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα. Σήμερα μερικοί Ναντακετιανοί μάλλον δεν πιστεύουν αυτή την ιστοριά του Ιωνά και της φάλαινας, πως βασίζεται δηλαδή σε ιστορικά γεγονότα. Αλλά και στην παλιά εποχή υπήρχαν μερικοί σκεπτικιστές Έλληνες και Ρωμαίοι, που, αποτελώντας εξαίρεση από τους ορθόφρονες ειδωλολάτρες του καιρού τους, αμφισβητούσαν, το ίδιο κι αυτοί, τόσο την ιστορία του Ηρακλή με τη φάλαινα, όσο και την ιστορία του Αρίωνα με το δελφίνι. Παρόλα αυτά όμως η δυσπιστία τους σε κείνες τις παραδόσεις δε μετέβαλε καθόλου τις παραδόσεις αυτές σε γεγονότα μικρότερης αξίας.
Μια βασική αιτία που ένας φαλαινοθήρας του γνωστού μας Σαγκ-Χάρμπορ μπορούσε δίκαια να αμφισβητεί την εβραϊκή ιστορία, ήταν η εξής: Ο φαλαινοθήρας αυτός είχε στη διάθεσή του μιας από κείνες τις αλλόκοτες Βίβλους του παλιού καιρού, που ήταν στολισμένη με περίεργες ξυλογραφίες, χωρίς την παραμικρή επιστημονική ακρίβεια. Μια από τις ξυλογραφίες εκείνες παράσταινε την φάλαινα του Ιωνά με δυο φυσητήρες στο κεφάλι της – χαρακτηριστικό που υπάρχει μόνο σε ένα είδος Λεβιάθαν (στη γνήσια Φάλαινα και στις ποικιλίες αυτής της ράτσας) και που γι' αυτόν οι ψαράδες λένε χαρακτηριστικά: “Η παραμικρή μπουκιά θα μπορούσε να τον πνίξει” - τόσο πολύ στενός είναι ο οισοφάγος του. Πάνω σ' αυτό όμως, η απάντηση του Επίσκοπου Τζεμπ είναι έτοιμη κιόλας από πριν. Δεν είναι απαραίτητο, υποδεικνύει ο Επίσκοπος, να θεωρούμε τον Ιωνά χωμένο στην κοιλιά της φάλαινας, αλλά εγκαταστημένον προσωρινά σε κάποιο μέρος στο στόμα της. Αυτό μάλιστα για τον καλό Επίσκοπο φαίνεται αρκετά λογικό. Γιατί, πραγματικά, το στόμα της γνήσιας Φάλαινας θα μπορούσε να χωρέσει δυο τραπέζια του ουίστ και να βολέψει άνετα όλους τους παίχτες. Το ίδιο ίσως και ο Ιωνάς – μπορεί να είχε τρυπώσει σε κανένα κούφιο δόντι. Όταν το ξανασκέφτηκα όμως, θυμήθηκα πως η Γνήσια Φάλαινα δεν έχει δόντια.
Ένας άλλος λόγος που κάποιος Σαγκχαρποριανός (με αυτό το όνομα ήταν γνωστός) υποστήριζε σθεναρά την απιστία του πάνω σε τούτο το ζήτημα του προφήτη, σχετιζόταν κάπως αόριστα με το φυλακισμένο του σώμα και τα γαστρικά υγρά της φάλαινας. Αλλά κι αυτό επίσης το επιχείρημα καταρρέει, γιατί ένας Γερμανός εξηγητής υποθέτει πως ο Ιωνάς πρέπει να έχει κρυφτεί στο κορμί μας νεκρής φάλαινας που έπλεε στην επιφάνεια – όπως ακριβώς οι Γάλλοι στρατιώτες, στην εκστρατεία εναντίον της Ρωσίας, που έκαναν σκηνές τα νεκρά τους άλογα και σούρνοντας με την κοιλιά χώνονταν μέσα. Εκτός απ' αυτό, κάποιοι άλλοι σχολιαστές της ηπειρωτικής Ευρώπης έχουν υποθέσει πως, όταν ο Ιωνάς ρίχτηκε έξω από το πλοίο που είχε σαλπάρει από την Ιόππη, ευθύς-αμέσως το 'σκασε με ένα άλλο σκάφος που ήταν πολύ κοντά, με κάποιο σκάφος που είχε σαν ακρόπρωρο μια φάλαινα. Θα μπορούσα μάλιστα να προσθέσω πως δεν αποκλείεται να ονομαζόταν “Η Φάλαινα”, όπως βαφτιζόνται μερικά σκάφη σήμερα με τα ονόματα ο “Καρχαρίας”, ο “Γλάρος”, ο “Αετός”. Από την άλλη μεριά πάλι, δεν έλειψαν κάποιοι σοφοί εξηγητές που διατύπωσαν την άποψη πως η φάλαινα που αναφέρεται στο βιβλίο του Ιωνά είχε την έννοια ενός σωσίβιου – ενός ασκού φουσκωμένου με αέρα. Ο προφήτης, που κινδύνευε, κολύμπησε προς το σωσίβιο αυτό και έτσι σώθηκε από πνιγμό. Έτσι λοιπόν ο άτυχος ο Σαγκχαρμποριανός φαίνεται να έχει ηττηθεί σε όλα τα σημεία. Είχε ωστόσο έναν ακόμα λόγο που δικαιολογούσε την απιστία του. Αν θυμάμαι καλά, ο λόγος αυτός ήταν ο εξής: Τον Ιωνά τον κατάπιε μια φάλαινα στη Μεσόγειο και ύστερα από τρεις μέρες τον ξέρασε σε ένα μέρος που απείχε τρεις μέρες ταξίδι από τη Νινευή. Από μια πόλη στον ποταμό Τίγρη δηλαδή, που απείχε όμως από τα παράλια της Μεσογείου, από το πιο κοντινό σημείο τους, πολύ περισσότερο από τρεις μέρες ταξίδι. Πως ήταν δυνατόν αυτό;
Αποκλείεται όμως να υπήρχε κάποιος άλλος δρόμος για τη φάλαινα ώστε να βγάλει τον προφήτη στη στεριά, στο μέρος εκείνο που βρισκόταν τόσο κοντά στη Νινευή; Αποκλείεται. Μπορούσε βέβαια να τον έχει πάει στο μέρος αυτό κάνοντας κύκλο, περνώντας από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Αλλά κι αν ακόμα δεν αναφέρουμε τη διαδρομή εκείνη από τη μια ως την άλλη άκρη της Μεσογείου, καθώς κι άλλη μια διαδρομή ως τον Περσικό Κόλπο και την Ερυθρά Θάλασσα, μια τέτοια υπόθεση, θα συνεπαγόταν έναν ολόκληρο περίπλου γύρω από όλη την Αφρική σε τρεις μέρες, χωρίς να αναφέρουμε τα νερά του ποταμού Τίγρη, κοντά στο μέρος που βρισκόταν η Νινευή, που ήταν πολύ ρηχά για να κολυμπήσει οποιαδήποτε φάλαινα. Άλλωστε η άποψη αυτή, πως ο Ιωνάς καβατζάρισε το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας σε μια μέρα μόνο, θα αφαιρούσε μεμιάς την τιμή της ανακάλυψης εκείνου του μεγάλου κάβου από τον Βαρθολομαίο Ντιάζ, που θεωρείται πως είναι αυτός που τον ανακάλυψε πράγματι, βγάζοντας έτσι τη σύγχρονη ιστορία ψεύτρα.
Ωστόσο όλοι αυτοί οι ανόητοι ισχυρισμοί του φίλου Σαγκχαρμποριανού, το μόνο που απέδειξαν ήταν η ανόητη έπαρση της λογικής του – κάτι που σε αυτόν ήταν ακόμα περισσότερο αξιοκατάκριτο, γιατί ήταν σχεδόν αμόρφωτος – τα λίγα που ήξερε ήταν ό,τι είχε μάθει από τον ήλιο και τη θάλασσα. Ναι, όλη εκείνη η κουβέντα το μόνο που απεδειξε ήταν η ανόητη, ανίερη έπαρσή του και η άθλια, σατανική περιφρόνησή του προς το σεβάσμιο κλήρο. Γιατί ένας Πορτογάλος καθολικός ιερέας είχε προβάλει την ίδια ακριβώς ιδέα, πως ο Ιωνάς δηλαδή έφατσε στη Νινευή περνώντας από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, σαν κάτι εξαιρετικό, που έκανε ακόμα πιο αξιοθαύμαστο ολόκληρο το θαύμα. Κι έτσι ήταν. Εξάλλου, μέχρι και σήμερα, οι άριστα πληροφορημένοι Τούρκοι πιστεύουν ειλικρινά στην ιστορία του Ιωνά, που θεωρούν πως βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα. Πριν από περίπου τρεις αιώνες μάλιστα, ένας Εγγλέζος περιηγητής, στα Ταξίδια του γνωστού μας Χάρις, μιλάει για ένα τούρκικο τζαμί χτισμένο προς τιμή του Ιωνά – μέσα σ' αυτό το τζαμί υπήρχε ένα θαυματουργό λυχνάρι που έκαιε χωρίς λάδι.
HERMAN MELVILLE
ΜΟΜΠΙ-ΝΤΙΚ ή Η ΦΑΛΑΙΝΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Α.Κ. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ GUTENBERG
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου