ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ:
Τέσσερις “εποχές” έχουν ήδη παρέλθει. Στη Χρυσή Εποχή του Ορφέα, ως το 300 π.Χ., κυριαρχούσε ο μύθος. Ακολούθησε η Εποχή των Αποστόλων, λιγότερο χρυσή και πολύ θεοκρατική. Το 1500 μ.Χ., ο κόσμος μπήκε στην Εποχή του Τυφλοπόντικα, μια περίοδο κυριαρχίας των επιστημών και απατηλής προόδου, που έληξε ξαφνικά στα 2300 μ.Χ. Με μια μυστηριώδη Καταστροφή, που επήλθε όταν οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι ο υλικός κόσμος δεν ήταν εντέλει ο πραγματικός.
Από τα Χειρόγραφα του Πλάτωνα το 3705.
Θα μιλήσω για ένα μυθιστοριογράφο, τον Κάρολο Ντίκενς, που άκμασε κάποια περίοδο μεταξύ του δεκάτου εβδόμου και του εικοστού αιώνα της γης μας. Οι τίτλοι των έργων του έχουν διασωθεί, όμως από τα κείμενά του σώζεται μόνο ένα, κι αυτό, φευ, σε ημιτελή μορφή. Εφτά σελίδες έχουν αφαιρεθεί, και το όνομα του συγγραφέα έχει εν μέρει σβηστεί, για λόγους που αγνοώ. Ωστόσο σώζεται το μεγαλύτερο μέρος της διήγησης, το οποίο μας παρέχει μια μοναδική ευκαιρία να εξετάσουμε τη φύση της ασπαλάκιας φαντασίας. Το μυθιστόρημα έχει τον τίτλο Περί της Καταγωγής των Ειδών Μέσω Φυσικής Επιλογής του Καρόλου Ντ-.
Το υπόλοιπο όνομα έχει αφαιρεθεί με κάποιο πρωτόγονο εργαλείο και η φράση “βδελύγματα!” έχει γραφτεί με κάποια ουσία με χρωστική βάση. Προφανώς η αναγνώστρια δεν ενέκρινε το μυθιστόρημα! Ίσως το έβρισκε πάρα πολύ μελοδραματικό ή ρομαντικό για τα εκλεπτυσμένα γούστα της! Παρά την απαλοιφή του ονόματος, δεν έχουμε κανένα λόγο να αμφιβάλλουμε ότι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα γράφτηκε από το συγγραφέα των Μεγάλων Προσδοκιών και των Δύσκολων Χρόνων.
Το βιβλίο ξεκινά με μια δήλωση του ήρωα της διήγησης - “Όταν ως φυσιοδίφης βρέθηκα στο σκάφος Λαγωνικό*, μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση ορισμένα περιστατικά...”-, ο οποίος στη συνέχεια αναπτύσσει την αξιοπερίεργη ιστορία του. Μέσα από τη μελέτη των μελισσών, των περιστεριών και διαφόρων άλλων πλασμάτων γύρω του, καταλήγει να δημιουργήσει στο μυαλό του έναν ολόκληρο κόσμο, τόσο πολύπλοκο, που στο τέλος καταλήγει να πιστέψει κι ο ίδιος στην ύπαρξή του. Αυτό μας φέρνει στο μυαλό ένα άλλο μυθοπλαστικό έργο που έχουμε ανακαλύψει, τον Δον Κιχώτη, στο οποίο ο πρωταγωνιστής αυταπατάται με παρόμοιο τρόπο. Ο δονκιχωτικός ήρωας της Καταγωγής, ωστόσο, παρουσιάζεται ως χαρακτήρας που έχει εμμονή με τον “αγώνα”, τον “ανταγωνισμό” και το “θάνατο μέσω της φυσικής επιλογής” κατά τρόπο μακάβριο και συγχρόνως γελοίο. Προσποιείται πως είναι ακριβής στους υπολογισμούς του, αλλά στη συνέχεια δηλώνει: “Εχω συλλέξει έναν εκτενέστατο κατάλογο τέτοιων περιπτώσεων, αλλά στην προκειμένη περίπτωση, όπως και σε άλλες προηγούμενες, βρίσκομαι στη δυσμενή θέση να αδυνατώ να τις παραθέσω”. Αυτό το εξόχως κωμικό σχόλιο ακολουθείται από ένα άλλο που αναδεικνύει το γλαφυρό, ακούσιο χιούμορ του. “Είναι αδύνατο”, δηλώνει, “να προσπαθήσω να πείσω οποιονδήποτε για την αλήθεια τούτης της πρότασης χωρίς να παραθέσω το μακρύ κατάλογο στοιχείων που έχω συλλέξει και τα οποία είναι απολύτως αδύνατο να παρατεθούν εδώ”. Να ένας χαρακτήρας που αν υπήρχε στην πραγματικότητα κανείς δεν θα τον πίστευε!
Το λεπτοφυές ύφος της μυθοπλασίας του Καρόλου Ντίκενς καθίσταται τώρα προφανές. Επινοώντας αυτό τον παράλογο τύπο, αυτό το “φυσιοδίφη” ο οποίος ταξιδεύει με ένα πλοίο με τόσο ασυνήθιστο όνομα -Λαγωνικό-, καταφέρνει εμμέσως πλην σαφώς να διακωμωδήσει την κοινωνία του. Ο ίδιος ο υπότιτλος υπονοεί ένα από τα αντικείμενα της σάτιράς του: Η Επικράτηση των Ευνοημένων Φυλών στον Αγώνα για Επιβίωση αναφέρεται στην αυταπάτη της εποχής του Ασπάλακα ότι όλα τα ανθρώπινα όντα μπορούσαν να καταταχτούν σε κατηγορίες βάση της “φυλής”, του “γένους” ή της “τάξης” τους. Ενδιαφέροντα στοιχεία αυτής της πλάνης βρίσκουμε στα ανέκδοτα ενός κωμικού, του Αδερφού Μάρξ, για τον οποίο θα μιλήσω κάποια στιγμή στο μέλλον. Εντούτοις, ο Ντίκενς καταφέρνει και παρωδεί αυτή την εκκεντρική εικασία μέσω των ισχυρισμών του δύσμοιρου αφηγητή του, ο οποίος λέει ότι “είδη που απαντούν ευρέως και έχουν ήδη επικρατήσει έναντι πολλών άλλων ανταγωνιστικών ειδών (...) θα έχουν τη μεγαλύτερη δυνατότητα να κατακτήσουν καινούριες περιοχές όταν εισβάλουν σε νέες χώρες”. Πρέπει να σας υπενθυμίσω ότι στη μέση περίοδο του Ασπάλακα τα ανεξάρτητα έθνη πολεμούσαν μεταξύ τους σε μια προσπάθεια να κατακτήσουν το ένα το άλλο. Όπως το εκφράζει ο ήρωάς μας με το συνήθη υπαινικτικό τρόπο του, “οι βόρειες μορφές κατέστησαν ικανές να νικήσουν τις λιγότερο ισχυρές νοτιότερες μορφές “με στόχο” να αποδειχτούν νικηφόρες στον αγώνα για επιβίωση εναντίον των ξένων μορφών σε μακρινές χώρες”. Το απαύγασμα της ειρωνείας του Καρόλου Ντίκενς είναι ότι ο χαρακτήρας του επιμένει με απόλυτη σοβαροφάνεια να προσποιείται πως ασχολείται αποκλειστικά με πτηνά και έντομα, ενώ συγχρόνως μας προσφέρει μια εξαιρετικά περιεκτική, αν και βάρβαρη, σύνοψη της κοινωνίας από την οποία προέρχεται!
Ο κόσμος του είναι αναμφίβολα ένας κόσμος βυθισμένος στο σκότος, κυριευμένος από μια ανάγκη για μόχθο και μια όρεξη για ισχύ. Ακόμα και οι μέλισσες “αγωνιούν (...) να εξοικονομήσουν χρόνο”, ενώ ο πρωταγωνιστής εξαίρει “τα πιο παραγωγικά εργαστήρια του βορρά”. Ακόμα και η φύση περιγράφεται λιτή και σπαγκοραμμένη, με μια διαρκή επιθυμία να “εξοικονομεί”! Μολαταύτα, σε ένα μεταβατικό κεφάλαιο του μυθιστορήματος, ο ήρωας παύει να είναι μόνο κωμικός και αποκαλύπτει πιο κακοπροαίρετα και κακοήθη χαρακτηριστικά του. Αναφέρεται στην ανάγκη για “συθέμελη καταστροφή” και ανακοινώνει, χωρίς το παραμικρό ίχνος ειρωνείας, “ας ζήσουν οι δυνατότεροι κι ας πεθάνουν οι πιο αδύναμοι”. Σε ένα αξιοσημείωτο απόσπασμα εξυμνεί το θέαμα του βίαιου θανάτου - “οφείλουμε να τρέφουμε θαυμασμό”, μας πληροφορεί, “για το άγριο, ενστικτώδες μίσος της βασίλισσας μέλισσας το οποίο την ωθεί να εξολοθρεύσει τις νέες βασίλισσες, τις κόρες της”. Έχουμε βρει και άλλα ψήγματα κειμένων - “ο θάνατος των βασιλισσών”, “βασίλισσες που πέθαναν νέες και όμορφες”-, τα οποία μας δίνουν να καταλάβουμε ότι ο συγγραφέας αναφέρεται εν προκειμένω σε μια δραματική, συγκινητική παράδοση η οποία έχει πλέον χαθεί. Τίποτα ωστόσο δεν μπορεί να αποκρύψει το δικό του ενδιαφέρον για τη σφαγή.
Για την ακρίβεια, η μάχη και η σφαγή αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία του εξωπραγματικού κόσμου που έχει δημιουργήσει. Φαντάζεται πως όλη η ζωή στον πλανήτη προέρχεται από έναν “κοινό γονέα” ή “πρωταρχική μορφή”. Οι απόγονοι αυτού του “πρωτοτύπου” στη συνέχεια εξελίχτηκαν στα διάφορα είδη του ζωικού και φυτικού βασιλείου, τα οποία έκτοτε πολεμούν μεταξύ τους προκειμένου να “προοδεύσουν ώστε να φτάσουν στην τελειότητα”. Αυτό, δε, το αποκαλεί “εξέλιξη”. Μη γελάτε σας παρακαλώ. Δεν είναι παρά ο ήρωας ενός μυθιστορήματος! Καλά, αφού θέλετε να γελάσετε, γελάστε. Θυμηθείτε όμως ότι ο ίδιος ο Κάρολος Ντίκενς σατιρίζει την αδαή αλαζονεία της εποχής του. Θυμηθείτε επίσης πως κανένας εκείνη τη σκοτεινή περίοδο του παρελθόντος δεν ήταν σε θέση να γνωρίζει πως όλες οι παράμετροι του κόσμου αλλάζουν ξαφνικά και πως όταν το απαιτεί η γη εμφανίζονται νέες οργανικές μορφές ζωής. Μόνο στην Εποχή της Σοφομαγείας, φερ' ειπείν, έγινε αντιληπτό ότι τα πετρωμένα σχήματα που είχαν βρεθεί σε βράχους και στον πάγο είχνα δημιουγηθεί για να μιμηθούν ή να απεικονίσουν τα οργανικά αντίστοιχά τους. Εκείνη την περίοδο αναγνωρίστηκε επίσης ότι κάθε τμήμα της γης παράγει αυθόρμητα τα δικά του πλάσματα.
Θα κλείσω αυτή την αγόρευση με ένα θέμα που εισάγει το ίδιο το μυθιστόρημα. Την ώρα που ο πρωταγωνιστής τελειώνει την εσφαλμένη και παράλογη περιγραφή του φυσικού κόσμου, συγχρόνως αναλογίζεται με μελαγχολία τη δική του εμπειρία. “Πόσο φευγαλέες είναι οι επιθυμίες και οι προσπάθειες του ανθρώπου”, παραπονιέται, “πόσο σύντομη η ζωή του!' Πρόκειται για χαρακτηριστικά συναισθήματα της Εποχής του Ασπάλακα, αλλά, στην προκειμένη περίπτωση, ακούγονται από έναν λόγιο που βαυκαλιζόταν ότι κατανοούσε την κινητήρια δύναμη που κρύβεται πίσω από τόσο γενικές “επιθυμίες και προσπάθειες”! Γι' αυτό, λοιπόν, σας συνιστώ την Καταγωγή των Ειδών ως ένα κωμικό αριστούργημα.
*Ο Κάρολος Δαρβίνος ξεκίνησε το περίφημο υδρογραφικό του ταξίδι στον Ειρηνικό και τη Νότια Αμερική το 1831 με το πολεμικό πλοίο Μπιγκλ (Beagle), που στα αγγλικά δηλώνει ράτσα πανέξυπνου, μικρόσωμου και δημοφιλέστατου στην Αγγλία λαγωνικού.
PETER ACKROYD
ΤΑ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΛΥΟ ΚΑΛΟΒΥΡΝΑΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ – Α. Α. ΛΙΒΑΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου