Δε θα αναφερθώ εκτενώς στη θεωρία του μεγάλου Εφεσίου φιλοσόφου, αλλά θα απομονώσω από αυτήν εκείνα τα στοιχεία που έχουν να κάνουν με την έννοια / λέξη της αρμονίας, μιας και δεν είναι του παρόντος η ανάπτυξη μιας θεωρίας καθαρά περί φύσης, που περιλαμβάνει οντολογικές, γνωσιολογικές και ηθικές αρχές καθώς και ένα “ολοκληρωμένο” προσωκρατικό κοσμολογικό μοντέλο.
Έτσι, από τα συγκεκριμένα αποσπάσματα, τα οποία διασώθηκαν από γραπτά κατοπινών συγγραφέων, σχολιαστών διαφορετικής προελεύσεως και εγκυρότητας (από όλους θεωρείται πιο έγκυρη η άποψη του Αριστοτέλη, Ρητορική [ΙΙ] απόσπασμα 1, και του Διογένη Λαέρτιου, οι οποίοι αποδέχονται την ύπαρξη βιβλίου “περί φύσεως”) παραθέτω τα δύο επόμενα αποσπάσματα, τα οποία θα πρέπει να συνδυαστούν, τουλάχιστον από την άποψη της φυσικής: (54) “Αρμονίης αφανής φανερής κρέσσων” και (123) “Φύσις κρύπτεσθαι φιλεί”.
Εδώ η Ηρακλείτεια σκέψη προσδίδει στην έννοια αρμονία όχι έναν επί πλέον μουσικό χαρακτήρα, αλλά μάλλον την ταυτίζει με αυτή της συμμετρίας και κανονικότητας των νόμων της φύσης. Γι' αυτόν η “κρυμμένη” ομορφιά / αρμονία είναι καλύτερη από την κοινή / φανερή, μιας και η πραγματική φύση αρέσκεται στο να κρύβεται και να “παίζει” με τον παρατηρητή ένα παιγνίδι χωρίς τέλος, χωρίς νικητή και φυσικά, με πολλές γι' αυτόν εκπλήξεις.
Για να φτάσει όμως κανείς να γνωρίσει την πραγματική φύση και την αρμονία της, που διέπει τα πάντα, πρέπει (σύμφωνα με ένα άλλο απόσπασμα, το οποίο επιβάλλεται να συνεκτιμηθεί με τα δύο προηγούμενα: (18) “Εάν μη έλπηται ανέλπιστον ουκ εξευρήσει, ανεξερεύνητον εόν και άπορον”), να επιδείξει επιμονή, ώστε να βρεθεί μπροστά στο ζητούμενο ανέλπιστον, το άπορον, το ανεξερεύνητον, γιατι δεν υπάρχει από πριν κάποιος συγκεκριμένος δρόμος (πόρος) για το νέο, τη γνώση και την ομορφιά. Επομένως πρέπει να αναζητηθούν νέοι ατραποί και καινούργιες ιδέες (Το άπορον = το απροσπέλαστον).
Σύμφωνα με τα προηγούμενα, εκφράζω την άποψη ότι ή ο Ηράκλειτος διάβασε τους μοντέρνους φυσικούς ή αυτοί αποκωδικοποίησαν σωστά τη σκέψη του (ειδικά ο Heisenberg τον έχει σχολιάσει κατά καιρούς). Αυτό γιατί οι θεωρίες των τελευταίων δεκαετιών – περί κρυμμένης συμμετρίας (gauge theories), υπερσυμμετριών, σπασιμάτων συμμετριών (spontaneous breaking of symmetry), ενοποιήσεων δυνάμεων και αλληλεπιδράσεων με εναλλαγή σωματιδίων – θυμίζουν, κρύβουν ουσιαστικά την ουσία και το βάθος της σκέψης του Ηράκλειτου. Με λίγα λόγια οι νόμοι της φυσικής, σύμφωνα και με τον Ηράκλειτο και με τους φυσικούς, είναι συμμετρικοί, αλλά οι συμμετρικές λύσεις είναι ασταθείς. Δηλαδή ζούμε σε ένα μη συμμετρικό περιβάλλον, έτσι ώστε να μη μπορούμε να αντιληφθούμε την αρμονία της φύσης.
Ειδικά η ιδέα της κρυμμένης συμμετρίας αποδείχθηκε αξιόλογη στη φυσική, καθόσον ενοποιεί φαινόμενα που φαίνονται τελείως ασύνδετα (π.χ. η ασθενής και η ηλεκτρομαγνητική αλληλεπίδραση, η διαφορά των οποίων έγκειται στη μάζα των αντίστοιχων μποζονίων που τις μεταφέρουν). Αλήθεια τα αποσπάσματα: (90) “Πυρός ανταμοιβή τα πάντα και πυρ απάντων...” και (30) “...Πυρ αείζωον απομενο μέτρα και αποσβνόμενον μέτρα” δεν προαναγγέλλουν τη θεωρία των αλληλεπιδράσεων μέσω σωματιδίων μποζονίων, φωτονίων (πυρ;).
Οσο για την ίδια την εμφανή συμμετριά / αρμονία, η ύπαρξή της διατυπώνει στη φυσική τους περισσότερους νόμους διατήρησης φυσικών μεγεθών (ενέργεια, ορμή, στροφορμή κλπ.) Κι ας μου επιτραπεί να “παίξω” και λίγο με τις λέξεις και τα γράμματα, εκείνο το ear των Αγγλων (το αυτί δηλαδή, που άκουε τους πρώτους ήχους των δονήσεων της πρώτης έκρηξης) μήπως έχει σχέση με τη γέννηση της Ρέας; Και ο Κρόνος / Χρόνος, που τρώει τα παιδιά του; Και από τότε με την αδιάκοπη Ροή (Διαλεκτική), φτάνουμε στο: Τα πάντα ρει..., τα πάντα κατ' ερίν..., τα πάντα κατά χρεών... Και να, από κοντά ο Ερως (γιορταζόταν κατά το έαρ) και η μούσα Ερατώ. Τα γράμματα παίζουν και γίνονται έννοιες άφθαρτες και αιώνιες για να καταδεικνύουν και να σημαίνουν.
Για τον Ηράκλειτο, λοιπόν, η καλλίση αρμονία χωράει και τον έρωτα και την έριδα και αυτά τα δύο στοιχεία με τη σειρά τους συμπορευόμενα, καθορίζουν και κατευθύνουν τη ροή των πραγμάτων. Συμπαντική, λοιπόν, υπόθεση γι' αυτόν η αρμονία, υπαρκτή όμως μέσα από αντίθετες έννοιες (μη ξεχνάμε και τους μυθολογικούς γονείς της). Πιο κοντά λοιπόν η σκέψη του Ηράκλειτου στο μύθο.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΔΙΜΕΛΗΣ
ΠΕΡΙ ΑΡΜΟΝΙΑΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΜΕΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου