ΤΑ ΧΑΡΑΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ 13 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1307 ΣΥΝΕΛΗΦΘΗΣΑΝ ΟΙ ΝΑΪΤΕΣ ΙΠΠΟΤΕΣ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΜΕ ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΟΥ ΦΙΛΙΠΠΟΥ Δ' Ο ΟΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ ΓΝΩΣΤΟΣ ΚΑΙ ΩΣ ΦΙΛΙΠΠΟΣ Ο ΩΡΑΙΟΣ. ΗΤΑΝ Η ΑΡΧΗ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ.
Παράλογοι μύθοι και θρύλοι, σκοτεινές διηγήσεις, υποψίες και δεισιδαιμονίες περιβάλανε το όνομα των Ιπποτών του Ναού πολύ πριν το διωγμό τους. Στους αιώνες που ακολούθησαν το μυστήριο που πράγματι τους καυπτε εντάθηκε και η μυστηριώδης δράση τους τυλίχτηκε από τα πέπλα ενός νόθου μυστικισμού. Στη διάρκεια του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα, καθώς θα διαπιστώσουμε, ο Ελευθεροτεκτονισμός προσπάθησε με μεγάλη φροντίδα να προσδώσει καταγωγή Ναϊτική σε ορισμένα τυπικά του. Την ίδια εποχή άρχισαν να κανουν την εμφάνισή τους και άλλες Νεο-Ναϊτικές οργανώσεις που επίσης διαβεβαίωναν πως είχαν την ίδια καταγωγή. Σήμερα, όχι λιγότερες από πέντε οργανώσεις διεκδικούν αυτές τις ρίζες με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο. Ισχυρίζονται ότι καθεμιά κατάγεται απ' τους λευκοντυμένους πολεμιστές-μοναχούς του Μεσαίωνα. Και παρά τον κυνισμό και το σκεπτικισμό που διακρίνει την εποχή μας, κάτι υπάρχει που γοητεύει ακόμα και τους αμύητους: είναι ο ρομαντισμός που περιβάλλει τους στρατιώτες-μυστικούς πριν από εφτακόσια χρόνια με τ' ασπρόμαυρα τους λάβαρα, τα κεντημένα με τον χαρακτηριστικό κόκκινο σταυρό. Αποτελούν πια μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς και των παραδόσεων μας. Γοητεύουν τη φαντασία μας όχι μόνο σαν σταυροφόροι, αλλά σαν κάτι πολύ πιο αινιγματικό και προκλητικό – σαν υψηλού επιπέδου συνωμότες και πολιτικούς μηχανοράφους, σαν φύλακες αμύθητων θησαυρών, μάγους και μύστες, θεματοφύλακες απόκρυφων γνώσεων. Το πέρασμα του χρόνου τους ωφέλησε πολύ περισσότερο απ' όσο μπορούσαν να φανταστούν, μέσα στην αγωνία της τελευταίας τους δοκιμασίας.
Όμως ταυτόχρονα, ο χρόνος θόλωσε την ταυτότητα και το χαρακτήρα αυτών των ανθρώπων και κάλυψε μ' ένα εξωτικό πέπλο αυτές τις ανθρώπινες υπάρξεις και την αληθινή φύση του θεσμού που είχαν δημιουργήσει. Ακόμα υπάρχουν ερωτηματικά, για το πόσο ορθόδοξες ή αιρετικές ήταν οι δοξασίες των Ναϊτών. Ερωτηματικά διατηρούνται για το πόσο αληθινές είναι οι κατηγορίες που εκτοξεύτηκαν εναντίον τους. Ερωτηματικά υπάρχουν σχετικά με τις εσωτερικές, υψηλού επιπέδου δραστηριότητες των Ναϊτών, ποια τ' απόκρυφα μεγάλα σχέδιά τους, για την προοπτική δημιουργίας ενός Ναϊτικού κράτους, γιατην πολίτική τους της συμφιλίωσης Χριστιανισμού, Ιουδαϊσμου, και Ισλαμισμού. Πάρα πολλές είναι οι απόψεις για τις επιρροές που δέχτηκε το Τάγμα, για την επίδραση που είχε σ' αυτούς η αίρεση των Καθαρών και το αποτέλεσμα που είχε η γνωριμία των ιπποτών με παλαιότερες μη Παυλιανές χριστιανικές δοξασίες στους Αγίους τόπους. Μας είναι άγνωστη η τύχη τελικά όλυ αυτού του πλούτου που συγκέντρωσαν οι υποτιθέμενοι πένητες “στρατιώτες του Ιησού”, πλούτου που οι βασιλείς θέλανε πολύ να αρπάξουν αλλά που τελικά εξαφανίστηκε χωρίς ν' αφήσει ίχνη πίσω του. Υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με τις τελετές των Ναϊτών και το μυστηριώδες είδωλο στο οποίο κατηγορήθηκαν ότι προσεύχονταν και είχε το κρυπτικό όνομα “Μπαφομέτ”. Ερωτήματα επίσης σχετικά με την απόκρυφη γνώση που κατείχαν οι υψηλά ιστάμενοι του Τάγματος, γνώση αυστηρά απαγορευμένη στους πολλούς. Ποια ήταν αυτή η μυστική γνώση; Ήταν πραγματικά “απόκρυφη”, με την έννοια που της απέδιδε η Ιερά Εξέταση, με απαγορευμένες δηλαδή μαγικές πρακτικές, ασεβείς και βλάσφημες ιερουργείες; Μήπως είχε κάποια πολιτική ή πολιτισμική χροιά – μήπως αφορούσε, για παράδειγμα, στις ρίζες του χριστιανισμού; Μήπως άραγε ήταν μια γνώση τεχνολογική και επιστημονική και περλάμβανε πράγματα όπως τα ναρκωτικά, τα δηλητήρια, τα φάρμακα, η αρχιτεκτονική, η χαρτογραφία, η ναυσιπλοϊα και οι δρόμοι του εμπορίου; Καθώς ερευνά κάποιος για τους Ναϊτες νιώθει ότι τα ερωτήματα αντί να μειώνονται πολλαπλασιάζονται.
Όπως αναφέραμε ήδη, η ιστορική πορεία των Ναϊτών συμβαδίζει χρονολογικά σχεδόν απόλυτα με εκείνη του φεουδαρχικού Κελτικού βασιλείου της Σκωτίας, από την άνοδο στο θρόνο του Δαυίδ Α' μέχρι τον Μπρους. Με μια πρώτη ματιά βέβαια, ελάχιστα είναι τα κοινά σημεία που φαίνεται να υπάρχουν ανάμεσα στους Σκώτους ηγεμόνες και το στρατιωτικό-θρησκευτικό Τάγμα που είχε δημιουργηθεί στους Αγίους Τόπους. Κι όμως υπήρχαν ανάμεσά τους αρκετές διασυνδέσεις, από τις οποίες μερικές οφείλονταν στη γεωπολιτική κατάσταση που παρουσίαζε ο μεσαιωνικός κόσμος, κάποιες άλλες οφείλονταν σε πιο δυσδιάκριτους παράγοντες στους οποίους ποτέ δε δόθηκε η πραγματική τους διάσταση. Αυτές οι διασυνδέσεις είναι που καθιστούν πιθανή την παρουσία των Ναϊτών στη μάχη του Μπανοκμπερν το 1314.
Η άνοδος των Ναϊτών
Σύμφωνα με τις περισσότερες πηγές οι Ναϊτες – οι Πένητες Ιππότες του Ναού του Σολομώντα – συγκροτήθηκαν το 1118, αν και υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις που φανερώνουν ότι ίσως άρχισαν τη δράση τους τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πρίν. Ο εμφανής λόγος της ύπαρξής τους ήταν η προστασία των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους. Τα στοιχεία όμως αποδείχνουν ότι τούτο δεν ήταν παρά μια βιτρίνα και ότι αυτοί οι ιππότες ήταν αφοσιωμένοι σ' ένα πιο φιλόδοξο, πιο μεγαλειώδες γεωπολιτικό σχέδιο στο οποί ήταν ανακατεμένοι το Τάγμα των Κιστερκιανών, ο Άγιος Βερνάρδος και ο κόμης της Καμπανίας Ούγκο, που ήταν κι ένας απ' τους πρώτους χρηματοδότες και προστάτες και των Κιστερκιανών και των Ναϊτών. Ο κόμης έγινε κι ο ίδιος Ναϊτης το 1124, ενώ ο πρώτος Μέγας Διδάσκαλος του Τάγματος, ο Ούγκο ντε Πεγιένς ήταν δικός του άνθρωπος. Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη ήταν και ο θείος του Αγίου Βερνάρδου Αντρέ ντε Μονμπαρ.
Λέγεται ότι μέχρι το 1138 – τέσσερα χρόνια δηλαδή μετά την άνοδο στο θρόνο της Σκωτίας του Δαυίδ Α' – όλοι κι όλοι οι Ναϊτες ήταν μονάχα εννέα ιππότες αν και τα πραγματικά αρχεία αναφέρουν μερικές στρατολογήσεις ακόμα. Εκτός από τον Ούγκο της Καμπανίας, στα έγγραφα αναφέρεται και τ' όνομα του Φαλκ, κόμη του Ανζού, πατέρα του Τζέφρεϋ του Πλανταγενέτη και παππού του Ερρίκου Β' της Αγγλίας. Όπως και αν τους υπολογίσουμε όμως, φαίνεται ότι στην αρχή ο ρυθμός αύξησης των μελών τους ήταν αργός. Κατόπι στη Σύνοδο στο Τρουά που έγινε υπό την αιγίδα του Αγίου Βερνάρδου, αποφασίστηκε να δοθεί στους Ναϊτες μοναστικός κανόνας, ένα είδος δηλαδή καταστατικού χάρτου, γεγονός που οδήγησε στην επίσημη καθιέρωσή τους. Αυτό ήταν ένα νέο φαινόμενο: “Για πρώτη φορά στην ιστορία της Χριστιανοσύνης, στρατιώτες θα ζούσαν όπως οι μοναχοί”.
Το Τάγμα άρχισε να μεγαλώνει με εκπληκτικούς ρυθμούς από το 1128, δεχόμενο όχι μόνο μεγάλο αριθμό νέων μελών, αλλά και μεγάλες δωρεές σε κτήματα και χρήματα. Μέσα σ' ένα χρόνο απέκτησαν κτήματα στη Γαλλία, την Αγγλία, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Σε μια δεκαετία μέσα ξαπλώθηκαν ακόμα περισσότερο και απέκτησαν κτήματα στην Ιταλία, την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ουγγαρία και την Κωνσταντινούπολη. Το 1131 ο βασιλιάς της Αραγωνίας τους παραχώρησε το ένα τρίτο από τις κτήσεις του. Στα μέσα του δωδέκατου αιώνα, αν εξαιρέσουμε το Βατικανό, οι Ναϊτες ήταν οι πιο πλούσια και πιο δυνατή οργάνωση της Χριστιανοσύνης.
Μετά τη σύνοδο στο Τρουά, ο Ούγκο ντε Πεγιένς και άλλα ιδρυτικά μέλη του Τάγματος ταξίδεψαν σ' ολόκληρη την Ευρώπη και προήγαγαν τις αρετές και τις ιδέες των Ναϊτών στην περιοχή της Παλαιστίνης. Είναι γνωστό επίσης ότι ο Ούγκο και ένας τουλάχιστο σύντροφός του επισκέφτηκαν την Αγγλία και τη Σκωτία. Διαβάζουμε στο “Αγγλο-Σαξονικό Χρονικό” για την επίσκεψη του Ούγκο στον Ερρίκο Α':
...Ο βασιλιάς τον υποδέχτηκε με μεγάλες τιμές και του πρόσφερε πλούσια δώρα σε χρυσάφι κι ασήμι. Και ύστερα τον έστειλε στην υπόλοιπη Αγγλία, όπου τον υποδέχτηκαν όλοι οι καλοί άνθρωποι και όλοι του προσφέρανε δώρα, καθώς και στη Σκωτία... Κι αυτός τους καλούσε να πάνε στα Ιεροσόλυμα κι έφυγε απ' εκεί και τον ακολούθησε πλήθος όσο ποτέ άλλοτε δεν τον είχε ακολουθήσει.
Στη διάρκεια αυτής της πρώτης του επίσκεψης, ο Φίλιππος ντε Χάρκουρτ πρόσφερε στο Τάγμα γη για την ίδρυση κοινοβίου στο Σίπλεϊ του Έσσεξ. Τότε πρέπει να ιδρύθηκε και το κοινόβιο του Ντόβερ, όπου σώζονται μέχρι και σήμερα τα ερείπια της εκκλησίας του.
Ως Μεγάλος Διδάσκαλος ο Ούγκο ντε Πεγιένς, προχώρησε στο διορισμό περιφερειακών Μεγάλων Διδασκάλων σε κάθε Ναϊτική “επαρχία”. Πρώτος Διδάσκαλος της Αγγλίας ήταν κάποιος Χιου ντ' Αρτζεντάιν, αλλά γνωρίζουμε ελάχιστα γι' αυτόν. Τον διαδέχτηκε ένας νεαρός Νορμανδός ιππότης, ο Όστο ντε Σεντ Ομέρ, ο οποίος παρέμεινε επικεφαλής του Τάγματος μέχρι το 1153-1154, οπότε έδωσε τη θέση του στον Ρίτσαρντ Ντε Χάστινγκς. Σ' αυτό το διάστημα, οι Ναϊτες της Αγγλίας επιδόθηκαν σε μια μεγάλη νεωτεριστική προσπάθεια, μεταφράζοντας ένα τμήμα της Παλαιάς Διαθήκης στη γλώσσα της εποχής τους. Το Βιβλίο των Κριτών αποδόθηκε με τη μορφή ενός ιπποτικού μυθιστορήματος με ρομαντικό χαρακτήρα που τιτλοφορήθηκε “Ο Ιησούς του Ναυή και οι γενναίοι του Ιππότες”.
Οι σχέσεις ανάμεσα στους Ναϊτες και τους ηγεμόνες των περιοχών όπου οι πρώτοι κατείχαν γη, ήταν διαφορετικές από τόπο σε τόπο. Για παράδειγμα, ήταν δύσκολες στη Γαλλία, ακόμα και κάτω από τις καλύτερες συνθήκες, ενώ στην Ισπανία ήταν αρκετά αρμονικές. Στην Αγγλία ήταν επίσης φιλικές οι σχέσεις του Τάγματος με τη μοναρχία. Καθώς είδαμε ο Ερρίκος Α' είχε δεχθεί “με ανοχτές αγκάλες” τους πρώτους ιππότες και την ίδια τακτική εφάρμοσε και ο Στέφεν που κατέλαβε την εξουσία το 1135 και ήταν γιός του κόμη του Μπλουά, ενός από τους ηγέτες της Πρώτης Σταυροφορίας, θερμού υποστηριχτή της δράσης των Ναϊτών στους Αγίους Τόπους. Κάτω από την αιγίδα του τα κοινόβια των Ναϊτών άρχισαν να απλώνονται σ' όλη την Αγγλία. Ο κόμης του Ντέρμπι τους παραχώρησε το Μπίσαμ, ο κόμης του Γουόργουικ τους έδωσε μέσα στο ίδιο το Γουόργουικ έκταση για το κοινόβιο τους, ο Ρότζερ Ντε Μπουίγι τους δώρισε το Γουίλλοουτον στο Λινκολνσάιρ. Η σύζυγος του Στέφεν, Ματθίλδη, τους πρόσφερε εκτάσεις γης στο Έσσεξ και στην Οξφόρδη, όπου και κτίστηκαν δυο από τα πιο σημαντικά κοινόβια των Ναϊτών, το Τεμπλ Κρέσινγκ και το Τεμπλ Κόουλεϊ.
Στη διάρκεια της βασιλείας του Στέφεν, οι Ναϊτες έθεσαν τα θεμέλια της πρώτης κεντρικής τους εγκατάστασης στην Αγγλία, το “Ολντ Τεμπλ”, στο Χόλμπορν. Την αποτελούσαν ένα κοινόβιο, εκκλησία, ανθόκηπος, οπωρώνας και κοιμητήριο. Ολ' αυτά τα οικοδομήματα τα προστάτευε μια τάφρος και πολύ πιθανώς κάποιο τείχος. Στη θέση τους βρίσκεται σήμερα ο σταθμός του υπόγειου Χάι Χόλμπορν. Η έδρα του Τάγματος δεν έμεινε για πολύ εκεί. Οι ιππότες εγκαταστάθηκαν ήδη από το 1161 στο “Νιου Τεμπλ”, που φέρει την ίδια ονομασία και σήμερα και όπου ακόμα διασώζεται η αρχική ροτόντα και μερικοί από τους τάφους. Η είσοδος της αυλής του Τάγματος ήταν στο “Barram Novi Templi” ή “Τεμπλ Μπαρ”, εκεί που η Φλητ συναντάει την Στραντ. Στην ακμή του το “Νιου Τεμπλ” απλωνόταν από το Όλντγουιτς μέχρι τη Στράντ, ως τη μέση της Φλητ Στρητ και προς τα κάτω μέχρι τον Τάμεση, όπου και είχε τη δική του αποβάθρα. Εκεί γινόταν μια φορά το χρόνο η σύνοδος του Μεγάλου Περιστυλίου, στην οποία μετείχαν ο Διδάσκαλος της Αγγλίας και όλοι οι υπόλοιποι αξιωματούχοι του Τάγματος της Βρετανίας, καθώς και οι Προκαθήμενοι της Σκωτίας και Ιρλανδίας.
Ο Ερρίκος ο Β' διατήρησε τις καλές σχέσεις της αγγλικής μοναρχίας με το Τάγμα, που εξάντλησε όλη του την επιρροή στην προσπαθεια να συμφιλιώσει τον Τόμας Μπέκετ με το βασιλιά. Αλλά στη διάρκεια της βασιλείας του γιου του, του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου, η επαφή αυτή έγινε στενότερη. Ο Ριχάρδος είχε τόσο αρμονικές σχέσεις με το Τάγμα ώστε να θεωρείται ένα είδος επίτιμου Ναϊτη. Συχνά έκανε συντροφιά με Ναϊτες, ταξίδευε με τα πλοία τους, δεχόταν τη φιλοξενία τους. Όταν ήρθε σε ρήξη με τους άλλους ηγεμόνες κι αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τους Αγίους Τόπους, ξέφυγε μεταμφιεσμένος σε Ναϊτη και συνοδευόμενος από ομάδα Ναϊτών. Ήταν σίγουρα ενημερωμένος και πολύ πιθανόν είχε πάρει μέρος στις επαφές ανάμεσα στους Ναϊτες και στους Μουσουλμάνους ομολόγους τους, τους Χασισίμ ή “Ασασίνους”. Ο Ριχάρδος πούλησε την Κύπρο στο Τάγμα και το νησί έγινε αργότερα η επίσημή τους έδρα.
Την ίδια εποχή το Τάγμα είχε τόση επιρροή και δύναμη ώστε και ο βασιλιάς Ιωάννης, αδερφός και κυριότερος αντίπαλος του Ριχάρδου, να επιζητεί τη συμμαχία του και να τους φέρεται με σεβασμό. Κι αυτός έμενε συχνά στο κοινόβιο των Ναϊτών στο Λονδίνο, που το χρησιμοποιήσε τα τελευταία τέσσερα χρόνια της βασιλείας του (1212-16) σαν δεύτερη κατοικία του. Ο Διδάσκαλος της Αγγλίας, Άιμερικ ντε Σαιντ Μωρ, ήταν και ο πιο στενός σύμβουλος του Ιωάννη και οι εισηγήσεις του ήταν αυτές που πείσανε το βασιλιά να υπογράψει την Μάγκνα Κάρτα το 1215. Τη στιγμή που ο Ιωάννης έβαζε την υπογραφή του δίπλα του στεκόταν ο Άιμερικ και υπέγραψε κι αυτός. Μεταγενέστερα θεωρήθηκε ένας απ' τους εκτελεστές της διαθήκης του Ιωάννη.
Επισήμως, κυρία σφαίρα των δραστηριοτήτων των Ναϊτών ήταν υποτίθεται το Λατινικό Βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Η Ευρώπη θεωρείται πως ήταν μόνο μια βάση υποστήριξης απ' όπου διοχετεύονταν το έμψυχο και το άψυχο υλικό στους Αγίους Τόπους. Ποτέ οι Ναϊτες δε θα εγκατέλειπανε την “Ουτρεμέρ”, τη “Γη πέρα απ' τη θάλασσα”, όπως αποκαλούσαν τη Μέση Ανατολή. Είχανε βλέψεις να φτάσουν από την Αίγυπτο, ακόμα πιο δυτικά, μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Σπάνια μπορούσε να ληφθεί οποιαδήποτε απάφαση σχετικά με τις σταυροφορίες και ελάχιστα μπορούσαν να διαδραματισθούν χωρίς τους Ναϊτες. Ταυτόχρονα, όπως αποδείχνεται και από το ρόλο τουςστην υπογραφή της Μάγκνα Κάρτα, οι ιππότες αναμιγνύονταν στις εσωτερικές υποθέσεις των περισσότερων ευρωπαϊκών βασιλείων. Στην Αγγλία απολάμβαναν ιδιαίτερα προνόμια και δικαιώματα. Έτσι ο Διδάσκαλος του Ναού παρεκάθητο στο Κοινοβούλιο, με την ιδιότητα του πρώτου βαρώνου του βασιλείου. Το τάγμα ήταν επίσης απαλλαγμένο από τους φόρους και ο μεταλλικός σταυρός τους, σημάδευε το εξωτερικό των σπιτιών και την υπόλοιπη περιουσία τους, κρατώντας μακριά τους φοροεισπράχτορες. Μπορούμε σήμερα να δούμε τέτοιους σταυρούς από την οδό των Ναϊτών στο Λιντς στο Μουσείο του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη στο Κλέρκενγουελ. Με τέτοια προνόμια οι ιππότες ήταν ένα είδος κράτος εν κράτει. Παρείχαν ασυλία όπως κάθε εκκλησία. Είχαν δικά τους δικαστήρια όπου δίκαζαν με δικούς τους νόμους, είχαν δικά τους μέτρα και σταθμά και δεν πλήρωναν διόδια στους δρόμους, τις γέφυρες και τα ποτάμια.
Οι Ναΐτες είχαν εκτεταμένες γαίες σ' όλη την Αγγλία. Μπορούμε ακόμα και σήμερα να εντοπίσουμε μερικές, αν όχι όλες, απ' τις παλιές εγκαταστάσεις του Τάγματος από το πρόθεμα “Τεμπλ”, - όπως για παράδειγμα στην περιοχή Τεμπλ Φόρτσουν του Λονδίνου λίγο βορειότερα από τον Γκόλντερς Γκριν. Γενικά, δεχόμαστε την παρουσία ναϊτικών εγκαταστάσεων στα βρετανικά νησιά, όποτε συναντήσουμε αυτό το τοπωνύμιο. Μας είναι αδύνατο να συγκροτήσουμε σήμερα πλήρη κατάλογο της περιουσίας των Ναϊτών, όμως και με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς φαίνεται, ότι την αποτελούσαν τουλάχιστον εβδομήντα τέσσερα μεγάλα τιμάρια - ανάμεσα στα οποία τριάντα οργανωμένα κοινόβια με πλήρεις εγκαταστάσεις – και εκατοντάδες άλλες μικρότερες ιδιοκτησίες – χωριά και χωριουδάκια εκκλησίες και αγροκτήματα. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι εμπορικές τους δροστηριότητες οδήγησαν στη δημιουργία δικών τους πόλεων, όπως για παράδειγμα το Μπάλντοκ, κοτά στο Λέτσγουορθ του Χερφοντσάιρ, που ίδρυσαν το 1148 περίπου οι Ναϊτες. Το όνομά του είναι παραφθορά του Βαγδάτη.
Ένα μεγάλο τμήμα απ' το σημερινό Μπρίστολ ήταν κάποτε ιδιοκτησία των Ναϊτών. Ουσιαστικά ήταν ένα από τα πιο σημαντικά λιμάνια του Τάγματος και τα πλοία ταξίδευαν τακτικά απ' αυτό προς τη γαλλική Λα Ροσέλ, που ήταν τότε η κυριότερη ναυτική βάση των Ναϊτών στον Ατλαντικό. Στα Μυστικά Αρχεία του Ερρίκου Γ' αναφέρονται δύο πλοία του Τάγματος - “Λα Τεμπλέρ” και “Λε Μπουσκάρντ”. Ένα εξάλλου από τα επικερδέστερα προνόμια των Ναϊτών ήταν η εξαγωγή του μαλλιού των δικών τους προβάτων. Αυτό, μαζί με τη μεταφορά προσκυνητών στους Αγίους Τόπους, καθώς και την εκμετάλλευση των κτημάτων τους, τους απέφεραν μεγάλα εισοδήματα. Το 1308 μόνο στο Γιορκσάιρ, τα κτήματα απέφεραν 1130 λίρες – όταν για να κτισθεί ένα μέτριο κάστρο χρειαζόταν 500 λίρες, για να προσλάβει κάποιος έναν ιππότη με τον ιπποκόμο τους ήθελε το χρόνο 55 λίρες, έναν τοξότη 7 λίρες. Ένα άλογο κόστιζε 9 λίρες, έτσι του 'ρχόταν φθηνότερα το να ιππεύεις έναν τοξότη.
Το Ναϊτικό δίκτυο ήταν επίσης εκτεταμένο στην Ιρλανδία, αν και τα στοιχεία που έχουμε είναι πιο περιορισμένα. Υπήρχαν εκεί τουλάχιστον έξι κοινόβια – το ένα στο Δουβλίνο, άλλα τρία τουλάχιστον στη νότια ακτή, στις κομητείες Γουότερφολντ και Γουεξφορντ. Υπήρχαν ακόμα, όπως και στην Αγγλία δεκάδες άλλα κτήματα, επαύλεις, εκκλησίες και κάστρα που ανήκαν επίσης στο Τάγμα. Στο κοινόβιο του Κιλσάρεν στην κομητεία Λάουθ, για παράδειγμα, είχαν δώδεκα εκκλησίες και εισέπρατταν φόρο δεκατικό από άλλες οκτώ. Υπήρχε τουλάχιστο μια δική τους έπαυλη, το Τεμπλ Χάους στο Σλίγκο της δυτικής ακτής. Όπως θα δούμε στη συνέχεια, το αν υπήρχαν και άλλες εγκαταστάσεις Ναιτών στη δυτική ακτή είναι ένα πολύ σημαντικό ερώτημα.
Τα στοιχεία που υπάρχουν για τη Σκωτία, είναι εξαιρετικά ανόμοια και αναξιόπιστα, από τη μια μεριά εξαιτίας της αναταραχής που επικρατούσε εκεί στα τέλη του δέκατου τρίτου αιώνα κι από την άλλη επειδή αποδείχτηκε ότι είχαν εσκεμμένα αποκρυφθεί. Υπήρχαν τουλάχιστον δυο μεγάλα κοινόβια, το ένα, το Μερικάλτερ, κοντά στο Άμπερντιν και το άλλο, το Μπαλαντρόντοχ, που στη Γκαελική σημαίνει “Τόπος των Πολεμιστών”. Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο από τα δύο και αποτελούσε το κέντρο των Ναϊτών στη Σκωτία. Ήταν κοντα στο Εδιμβούργο, στην περιοχή που σήμερα ονομάζεται Τεμπλ. Οι γνώσεις μας όμως για την περιουσία των Ναϊτών στη Σκωτία βασίζονται στη μαρτυρία ενός ιππότη, του Γουίλλιαμ Ντε Μίντλετον, μαρτυρία όμως αποσπασμένη από την Ιερά Εξέταση. Ανάφερε το Μερικάλτερ και το Μπαλαντρόντοχ, σαν τα δύο κοινόβια στα οποία ο ίδιος είχε υπηρετήσει. Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι δεν υπήρχαν άλλα μέρη στα οποία αυτός δεν είχε υπηρετήσει. Το αντίθετο μάλιστα, είχε κάθε λόγο να είναι φειδωλός στις πληροφορίες του. Στα χρονικά του καιρού εκείνου αναφέρονται κι εγκαταστάσεις Ναϊτών στο Μπέργουικ (που ανήκε τότε στη Σκωτία), καθώς και στο Λίστον, κοντά στο Φάλκιρκ. Έχουμε επίσης ενδείξεις για ιδιοκτησίες των Ναϊτών σε δέκα τουλάχιστον ακόμα τοποθεσίες, εκτός από το Αργκάιλ όμως δεν γνωρίζουμε αν αυτές ήταν μικρές ή μεγάλες – αν ήταν κοινόβια, κτήματα ή αγροικίες.
Η οικονομική επιρροή των Ναϊτών
Το Τάγμα χάρη στην περιουσία, το ανθρώπινο δυναμικό, τις διπλωματικές ικανότητες και τη στρατιωτική δύναμη και εμπειρία που διέθετε είχε τεράστια πολιτική και στρατιωτική επιρροή. Αλλά και η οικονομική του επιρροή ήταν τόσο σημαντική ώστε προκάλεσε τεράστιες αλλαγές στις ίδιες τις οικονομικές δομές της εποχής. Τα δυτικοευρωπαϊκά πιστωτικά ιδρύματα, σύμφωνα με τους ιστορικούς γενικά, γεννήθηκαν κι αναπτύχθηκαν από Εβραίους που δάνειζαν με τόκο και από τους μεγάλους εμπορικούς οίκους και κοινοπραξίες της Ιταλίας. Στην πραγματικότητα όμως αυτός ο ρόλος των Εβραίων δανειστών είναι ασήμαντος, αν τον συγκρίνουμε με το ρόλο του Τάγματος. Μάλιστα οι Ναΐτες όχι μόνο προϋπήρχαν απο τους Ιταλικούς οίκους, αλλά ήταν και οι πρώτοι που εγκαθίδρυσαν τους μηχανισμούς και τις διαδικασίες ποου στη συνέχεια θα υιοθετούσαν και θα βελτίωναν τέτοιοι οίκοι. Συνεπώς κάλλιστα μπορούμε να αποδώσουμε την καταγωγή του σημερινού τραπεζικού συστήματος στο Τάγμα του Ναού. Στο απόγειο της δύναμής τους οι Ναΐτες διαχειρίζονταν το μεγαλύτερο τμήμα – αν όχι το σύνολο – των χρηματικών αποθεμάτων της Δυτικής Ευρώπης. Ήταν, αυτοί που πρώτοι εισήγαγαν την ιδέα των πιστωτικών διευκολύνσεων, οι πρώτοι που πρόσφεραν δάνεια για εμπορική ανάπτυξη και επέκταση. Λειτουργούσαν ουσιαστικά σαν μια εμπορική τράπεζα του εικοστού αιώνα.
Θεωρητικά το εκκλησιαστικό δίκαιο απαγόρευε στους Χριστιανούς την τοκογλυφία, να εισπράττουν δηλαδή τόκους για τα δάνεια που έδιναν. Κανονικά η απαγόρευση αυτή θα έπρεπε να είναι πιο αυστηρή για μια οργάνωση φαινομενικά ευσεβή όπως οι Ναΐτες. Παρ' όλα αυτά, το Τάγμα δάνειζε παντού χρήματα και εισέπραττε τόκους. Έχουμε στοιχεία από κάποια περίπτωση που εισπράχθηκε για δάνειο συμφωνημένος τόκος 60% - όταν οι Εβραίοι επιτρεπόταν να εισπράττουν μέχρι 43%. Οι παραβιάσεις αυτές των διατάξεων του εκκλησιαστικού δικαίου επιτυγχανόταν με τη χρήση περίτεχνων διατυπώσεων και ευφημισμών. Σε ό,τι αφορά τους όρους που χρησιμοποιούσαν οι Ναΐτες, θέλοντας ν' αποφύγουν την οποιαδήποτε νύξη σε τόκους, μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν, αφού ελάχιστα έγγραφα έχουν διασωθεί. Όμως οι δανειολήπτες, κατά την εξόφληση, δεν είχαν κανένα λόγο να μεταχειρίζονται μισόλογα. Στην εξοφλητική απόδειξη ο Εδουάρδος Α', για ν' αναφέροουμε ένα από τα παραδείγματα, μιλάει πολύ συγκεκριμένα και για το αρχικό κεφάλαιο και για τον τόκο.
Στην πραγματικότητα, το αγγλικό στέμμα ήταν διαρκώς χρεωμένο στους Ναΐτες. Ο βασιλιάς Ιωάννης δανειζόταν συνεχώς από το Τάγμα. Το ίδιο έκανε και ο Ερρίκος Γ', που όταν στα 1260 με 1266 εξάντλησε όλητην κρατική περιουσία σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, έφθασε στο σημείο να βάλει ενέχυρο τα βασιλικά κοσμήματα στους Ναΐτες. Η ίδια η βασίλισσα Ελεονώρα τα συνόδεψε στο κοινόβιο των Ναϊτών στο Παρίσι. Πριν ανέβει στο θρόνο της Αγγλίας ο Ερρίκος, οι Ναΐτες δάνειζαν στο μελλοντικό βασιλιά Εδουάρδο Α', που τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του επέστρεψε 2.000 μάρκα στο Τάγμα, ενώ το συνολικό χρέος ήταν 28.189 λίρες.
Μια από τις πιο σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες των Ναϊτών ήταν η ρύθμιση πληρωμής διαφόρων ποσών από απόσταση, χωρίς να γίνεται μεταφορά χρημάτων. Σε μια εποχή που τα ταξίδια ήταν αβέβαια, οι δρόμοι απροστάτευτοι και οι επιθέσεις συνηθισμένες, είναι φυσικό οι άνθρωποι να κατανοούν ότι ήταν αδύνατο να ταξιδεύουν ασφαλείς κουβαλώντας πολύτιμα αντικείμενα. Οι ιστορίες για τον Ρομπέν των Δασών είναι μια εύγλωττη μαρτυρία των κινδύνων που απειλούσαν διαρκώς τους πλούσιους εμπόρους, αλλά και τους ευγενείς. Για τούτο οι Ναΐτες τους προμήθευαν με πιστωτικές επιστολές. Μπορούσε έτσι κανείς να καταθέσει ένα ποσό χρημάτων στο Τεμπλ του Λονδίνου, για παράδειγμα, και να εφοδιασθεί με ένα είδος απόδειξης. Ταξίδευε στη συνέχεια ελεύθερα σε άλλα μέρη της Βρετανίας, στα περισσότερα μέρη της ηπειρωτικής Ευρώπης, ακόμα και στους Αγίους Τόπους. Φθάνοντας στον προορισμό του έδειχνε το γράμμα και εισέπραττε το αντίστοιχο ποσό σ' όποιο νόμισμα επιθυμούσε. Οι κλοπές και οι παραχαράξεις τέτοιων εγγράφων αποφεύγονταν χάρη σ' ένα περίπλοκο σύστημα κωδίκων που γνώριζαν μόνο οι ίδιοι οι Ναΐτες.
Εκτός από το δανεισμό και τις πιστωτικές επιστολές οι Ναΐτες διέθεταν με το δίκτυο των κοινοβίων τους μέρη για ασφαλή φύλαξη τιμαλφών. Το Τεμπλ στο Παρίσι ήταν ταυτόχρονα το σημαντικότερο από τα βασιλικά χαρτοφυλάκια, όπου φυλάγονταν η κρατική περιουσία αλλά και ο θησαυρός του Τάγματος. Ο θησαυροφύλακας των ιπποτών ήταν ταυτόχρονα και θησαυροφύλακας του βασιλιά. Στην Αγγλία η δύναμη του Τάγματος δεν ήταν τόσο σημαντική. Αλλά, όπως αναφέραμε ήδη, τα βασιλικά κοσμήματα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας, φυλάγονταν στο Τεμπλ του Λονδίνου, το οποίο και χρησίμευσε σαν ένα από τα τέσσερα βασιλικά θησαυροφυλάκια κατά τη διάρκεα της βασιλείας του Ερρίκου Β', του Ιωάννη, του Ερρίκου Γ' λαο του Εδουάρδου Α'. Στην Αγγλία οι Ναΐτες ήταν ταυτόχρονα και φοροεισπράχτορες. Μαζεύανε για τον Πάπα φόρους και δωρεές, καθώς και τους φόρους του Στέμματος. Και όπως φαίνεται ήταν πολύ περισσότερο τρομεροί σ' αυτό το έργο από ότι οι σημερινοί εφοριακοί της Αγγλίας. Οι ίδιοι τακτοποίησαν το 1294 το θέμα της μετατροπής των παλαιών σε νέα νομίσματα. Διορίζονταν συχνά επίτροποι σε περιουσίες ή κτήματα και ενεργούσαν ως χρηματιστές και εισπράκτορες χρεών. Μεσολαβούσαν σε περιπτώσεις καταβολής λύτρων, σε προικοσύμφωνα ή συντάξεις και σε ένα ευρύ φάσμα συναλλαγών.
Όταν βρίσκονταν στο απόγειο της δύναμής τους, κατηγορήθηκαν για υπερηφάνεια, αλαζονεία και σκληρότητα. Κατηγορήθηκαν για βίαιες πράξεις και για ασωτία. Συνηθισμένη παρομοίωση στην Αγγλία το Μεσαίωνα ήταν η φράση “πίνει σαν Ναΐτης”, και παρά τον όρκο αγνότητας οι ιππότες είχαν σχέσεις με γυναίκες με τον ίδιο ρυθμό που πίνανε. Όμως ανεξάρτητα από την όποια άλλη συμπεριφορά τους, είχαν την αταλάντευτη φήμη για τιμιότητα, ακρίβεια και ακεραιότητα στις συναλλαγές τους. Μπορεί να μην τους συμπαθούσαν, όμως ξέρανε ότι μπορούσαν να στηριχθούν επάνω τους. Φημίζονταν γιατην ιδιαίτερα σκληρή συμπεριφορά τους σε περίπτωση που ένα μέλος του Τάγματος αποδειχνόταν αναξιόπιστο. Όταν ο Προκαθήμενος του Τεμπλ στην Ιρλανδία αποδείχτηκε καταχραστής, τον τιμώρησαν με φυλάκιση στο κελί της μετανοίας της εκκλησίας των Ναϊτών στο Λονδίνο – ένα τόσο μικρό δωμάτιο που δεν μπορούσε να καθίσει κάτω, που και σήμερα μπορεί να δει κανείς – και τον αφήσανε εκεί να πεθάνει από την πείνα. Λένε πως άντεξε οκτώ εβδομάδες.
Όπως και οι σημερινές ελβετικές τράπεζες έτσι και οι Ναΐτες διατηρούσαν ένα μακρύ κατάλογο από καταθέσεις και λογαριασμούς πεθαμένων ή και φυλακισμένων ατόμων. Δεν εκπλήττει το γεγονός ότι οι δίαφοροι βασιλείς, αλλά και άλλοι ισχυροί άντρες της εποχής, επιχειρήσανε κατά καιρούς να πάρουν στα δικά τους χέρια αυτές τις περιουσίες. Ο Ερρίκος Β', για παράδειγμα, ζήτησε από τους Ναΐτες κάποτε τις καταθέσεις ενός ιππότη που ατιμάστηκε και του απάντησαν ότι “χρήματα που τους δόθηκαν για φύλαξη δεν είναι δυνατό να παραδοθούν σε άλλον χωρίς την άδεια εκείνου που τους τα εμπιστεύτηκε για φύλαξη στο Τεμπλ”.
Το μεγαλύτερης διάρκειας επίτευγμα των “Φτωχών Ιπποτών” ήταν οικονομικό. Κανένας άλλος θεσμός του Μεσαίωνα δεν έκανε τόσα πολλά για τη γέννηση του Καπιταλισμού”. Όμως αυτά ακριβώς τα πλούτη, που με τόση αποτελεσματικότητα διαχειρίστηκαν, ήταν αυτά που τους κατέστησαν ακαταμάχητο δέλεαρ για ένα μονάρχη που ήταν τόσο παράτολμος όσο και άπληστος.
ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕΡΟΥΣ
Michael Baigent & Richard Leigh
Ο ΝΑΟΣ ΚΑΙ Η ΣΤΟΑ
ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΟΥ ΤΕΚΤΟΝΙΣΜΟΥ
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΩΣΤΗΣ ΜΠΑΛΛΑΣ
ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΚΩΣΤΗΣ ΜΠΑΛΛΑΣ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΛΑΒΟΣ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΓΚΟΒΟΣΤΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου