Το ποιητικό συναίσθημα - Edgar Allan Poe

Το ποιητικό συναίσθημα μπορεί βέβαια να εξελιχτεί με διαφορετικές μορφές — στη Ζωγραφική, στη Γλυπτική, στην Αρχιτεκτονική, στο Χορό — εντελώς κατ' εξαίρεση στην Αρχιτεκτονική των κήπων. Το θέμα μου, ωστόσο, σχετίζεται εδώ μόνο με την έκφραση του Ποιητικού Συναισθήματος μέσα από λέξεις. Και επιτρέψτε μου να μιλήσω για το ζήτημα του ρυθμού. Όντας βέβαιος ότι η μουσική, με τους διάφο­ρους τρόπους της: μέτρου, ρυθμού και ομοιοκαταληξίας, παίρνει στην Ποίηση μια τέτοια θέση, ώστε κανείς που είναι λογικός δεν μπορεί να την απορρίψει —είναι ένα βοήθημα τόσης ζωτικής σημασίας, ώστε είναι απλώς ανόητος εκείνος που αρνείται τη συνδρομή του, κι έτσι δεν πρό­κειται τώρα να καθυστερήσω με σκοπό την υποστήριξη της απόλυτης ανάγκης του: Στη Μουσική, ίσως, είναι που η ψυχή προσεγγίζει περισ­σότερο τον μεγάλο σκοπό για τον οποίο αγωνίζεται, όταν εμπνέεται από το Ποιητικό Συναίσθημα —δηλαδή, τη δημιουργία της υπέρτατης Ομορφιάς. Πραγματικά, μπορεί στ'αλήθεια να πετυχαίνεται εδώ, κά­που κάπου, ο υπέρτατος αυτός σκοπός. Συχνά τείνουμε να νιώθουμε, με μια όλο ρίγος απόλαυση, ότι από μια γήινη άρπα ακούγονται νότες που είναι αδύνατο να μην είναι οικείες στους αγγέλους. Κι έτσι ελάχιστη αμφιβολία μπορούμε να έχουμε για το ότι στην ένωση της Ποίησης με τη Μουσική, στην πιο πλατιά της σημασία, θα βρούμε το ευνοϊκότερο έδαφος για την ανάπτυξη της Ποίησης. Οι παλιοί Βάρδοι και οι Γερ­μανοί Τρουβαδούροι του Μεσαίωνα είχαν πλεονεκτήματα που εμείς δεν τα έχουμε πια —και ο Τόμας Μουρ, όταν τραγουδούσε τα τραγούδια του τα τελειοποιούσε σαν ποιήματα με τον πιο νόμιμο τρόπο.
Για να ανακεφαλαιώσουμε λοιπόν: θα καθόριζα, συνοπτικά, την Ποίηση που χρησιμοποιεί λέξεις, ως τη Ρυθμική Δημιουργία της Ο­μορφιάς. Ο μοναδικός κριτής της είναι το Γούστο. Με τη Νόηση ή με τη Συνείδηση έχει μόνο έμμεσες σχέσεις. Δε σχετίζεται διόλου με το Καθήκον ή με την Αλήθεια παρά μόνο συμπτωματικά.
Πάντως, επεξηγηματικά θα πω μερικά ακόμη. Επιμένω ότι αυτή η ευχαρίστηση, που είναι συνάμα η ανώτατη και η περιεκτικότατη, εξάγεται από την ενατένιση του Ωραίου. Μόνο στην ενατένιση του Ωραίου γίνεται δυνατό να προσεγγίσουμε αυτή την απολαυστική εξύ­ψωση ή έξαρση της ψυχής, που τη θεωρούμε ως Ποιητικό Συναίσθημα, και που τόσο εύκολα διακρίνεται από την Αλήθεια, που είναι η ικανο­ποίηση του Λόγου, ή από το Πάθος, που είναι η έξαρση της Καρδιάς. Για τούτο, λοιπόν, θεωρώ την Ομορφιά —χρησιμοποιώντας τη λέξη σαν περιεκτική του ύψιστου (sublime)— ως δικαιοδοσία του Ποιήμα­τος, απλώς γιατί είναι ένας ολοφάνερος κανόνας της Τέχνης ότι τ' απο­τελέσματα πρέπει να εξάγονται όσο γίνεται αμεσότερα από τις αιτίες τους —μια και κανείς ως τώρα δεν υπήρξε τόσο ανόητος, ώστε να αρ­νηθεί ότι η ειδική αυτή εξύψωση, για την οποία μιλούμε, τελικά πετυ­χαίνεται πολύ γρήγορα στο ποίημα. Πάντως, αυτό δε σημαίνει ότι οι υποκινήσεις του Πάθους, ή οι εντολές του Καθήκοντος, ή ακόμη τα διδάγματα, της Αλήθειας, δεν μπορούν, και μάλιστα επωφελώς, να εισα­χθούν στο ποίημα˙ γιατί μπορούν, περιστασιακά, να βοηθήσουν με διά­φορους τρόπους τους γενικούς στόχους του έργου. Ο αληθινός όμως καλλιτέχνης θα επιδιώξει πάντα να τα εναρμονίσει, υποτάσσοντάς τα στην Ομορφιά αυτή, που είναι και η ατμόσφαιρα και η αληθινή ουσία του ποιήματος.

Απόψεις του E. A. Poe για την ποίηση και την αισθητική
Ποίηση και Φαντασία
Μετάφραση - Επιμέλεια: Αλέξης Ζήρας
εκδ. Γαβριηλίδης

ΓΙΑ ΤΟΝ ΝΙΚΟΛΑ Κ. ΚΑΙ ΤΗΝ FLASH