Οι μέλισσες (Υπάρχει συνειδητά ελεγχόμενος βιοχρόνος;) – Γιώργος Μπαλάνος

Το θέμα μας εδώ είναι η δυνατότητα της ζωής να ελέγξει – πολύ ή λίγο – το βιοχρόνο της. Η κατάψυξη, η ξήρανση και ακόμη και η χειμερία νάρκη το καταφέρνουν αυτό σε μεγάλο βαθμό, αλλά μ' ένα μειονέκτημα – το ίδιο μειονέκτημα μ' εκείνο του αστροναύτη που ταξιδεύει με την ταχύτητα του φωτός. Δηλαδή, το πλάσμα μπορεί να ζει περισσότερο, αλλά δεν έχει συνείδηση του χρόνου που κερδίζει. Το κατά πόσο αυτό είναι δυνατόν, έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Υπάρχει συνειδητά ελεγχόμενος βιοχρόνος;

Ναι. Φαίνεται να υπάρχουν στη φύση πλάσματα, που μπορούν να το καταφέρουν. Η σημασία που θα είχε για τον άνθρωπο η ανακάλυψη της μεθόδου και η εφαρμογή της στον εαυτό του, είναι ολοφάνερη. Ποιός δε θα ήθελε να γερνά και να ξανανιώνει κατά βούληση; Εστω κι αν είναι για μια μόνο φορά. Γι' αυτή, τη μια μόνο επιπλέον φορά, ο Φάουστ πούλησε την ψυχή του στον Μεφιστοφελή, που την εξαγόρασε με το νόμισμα του χρόνου...

Αλλά ένα ασήμαντο -φαινομενικά- πλασματάκι, φαίνεται να είναι πιο έξυπνο από τον Φάουστ στο σημείο αυτό. Και από τον Αϊνστάιν. Και από την Ασλάν. (Αννα Ασλάν [1897-1988]: Γνωστή Ρουμάνα γεροντολόγος, πολύ της μόδας μια εποχή). Και το πλασματάκι αυτό είναι η κοινή μέλισσα. Κατέχει τον τρόπο να κάνει το χρόνο να επιβραδύνεται ή να επιταχύνεται. Χωρίς να φτάνει την ταχύτητα του φωτός...

Η μέλισσα ανήκει σ' εκείνη την περίεργη κατηγορία πλασμάτων που δε διαθέτουν ατομική οντότητα, αλλά αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου οργανισμού που λέγεται κυψέλη. Η κυψέλη δεν είναι οργανωμένη κοινωνία. Είναι οργανισμός – ένας οργανισμός, όχι μόνον αθάνατος στο σύνολό του, αλλά και με τη δυνατότητα ν' αυξομειώνει το βιοχρόνο των μελών του, ανάλογα με τις ανάγκες του. Είναι ένας οργανισμός Γκεστάλτ. (Συλλογικός οργανισμός, το σύνολο του οποίου έχει περισσότερες ιδιότητες απ' όσες θα είχαν τα μέρη του αν λαμβάνονταν υπόψη ξεχωριστά). Πλήθος επιστημόνων αφιέρωσε τη ζωή του στη μελέτη της μέλισσας, κι ένας από αυτούς, ο Αυστριακός Καρλ φον Φριτς, κέρδισε ήδη ένα Νομπέλ.

Το πόσο καλά γνωρίζει η μέλισσα την ουσία του χρόνου φαίνεται ήδη από την εκπληκτική χρονολογική της συνείδηση. Μπορεί να γνωρίζει τι ώρα είναι, όσο και το καλύτερο ελβετικό χρονόμετρο. Ακόμη κι αν κρύψουμε την κυψέλη σε υπόγειους θαλάμους με σταθερό φως και θερμοκρασία ή τη μεταφέρουμε αεροπορικά σε άλλο σημείο της Γης, η κυψέλη εξακολουθεί να λειτουργεί σ' ένα συγκεκριμένο ακριβές ωράριο. Όπως έδειξαν τα πειράματα, το βιολογικό τους ρολόι λειτουργεί ανεξάρτητα από το περιβάλλον.

Στα 1925 ο Γερμανός Γκ. Ρες είχε μια πολύ πρωτότυπη ιδέα. Μήπως η ειδίκευση των μελισσών, αναρωτήθηκε, είναι συνάρτηση της ηλικίας τους; Οπως είναι γνωστό, οι μέλισσες παρουσιάζουν πολλές ειδικότητες, με διαφορετική οργανική κατασκευή η κάθε μια. Ετσι, μπορούμε να διακρίνουμε την ειδικότητα της κάθε μέλισσας, αν την εξετάσουμε ανατομικά. Η ειδίκευση των μελισσών, είναι ανάλογη με την ειδίκευση των κυττάρων ή των οργάνων σ' έναν οργανισμό. Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν εκπληκτικά. Πολύ περισσότερο απ' ό,τι φάνηκε στην αρχή. Και να πως έχουν τα πράγματα:

Μόλις γεννηθεί η μέλισσα -μόλισ, δηλαδή, γίνει πλήρες έντομο- παίρνει την ειδικότητα της τροφού των μωρών, αναπτύσσοντας ειδικούς αδένες παραγωγής βρεφικής τροφής. Την 11η ημέρα οι αδένες αυτοί εκφυλίζονται, και οι μέλισσες αποκτούν την ειδικότητα του μεταφορέα. Αποκτούν ειδικές θήκες στην κοιλιά, όπου βάζουν το μέλι που φέρνουν οι συλλέκτριες, και το τοποθετούν στις κηρήθρες.

Την 15η ημέρα τα σώματά τους αλλάζουν και πάλι. Οι θήκες χάνονται και νέοι αδένες κάνουν την εμφάνισή τους. Τώρα έχουν την ειδικότητα της κηροπαραγωγού, ενώ από τη 18η μέρα εκτελούν παράλληλα και καθήκοντα φρουρού της κυψέλης.

Την 21η ημέρα οι αδένες παραγωγής κεριού εκφυλίζονται, και οι μέλισσες μετατρέπονται σε συλλέκτες. Είναι εκείνες που τριγυρίζουν από λουλούδι σε λουλούδι. Τελικά, την 38η ημέρα περίπου, πεθαίνουν.

Σύντομα, όμως, ερευνητές όπως ο Μάρτιν Λιντάουερ και η Λ. Περεπέλοβα παρατηρούν περίεργες εξαιρέσεις στη συνάρτηση ηλικίας και ειδικότητας: νεαρές μέλισσες να κάνουν δουλειά ηλικιωμένων, και ηλικιωμένες να κάνουν τη δουλειά νεαρών. Τι συνέβαινε; Η Περεπέλοβα άρχισε να πειραματίζεται. Πήρε μια κυψέλη και απομάκρυνε από αυτή τη βασίλισσα, τα αβγά και τις προνύμφες. Μόλις το αντιλήφθηκαν αυτό, οι μέλισσες αντέδρασαν μ' ένα έντονο μακρόσυρτο βουητό και τρεμούλιασμα. Σε λίγες εβδομάδες συνέβη κάτι το ανεξήγητο. Οι στείρες μέλισσες άρχισαν ν' αλλάζουν τη μορφολογία του σώματός τους και να γεννούν αβγά. Σε λίγο, όλα θα ήταν όπως και πριν!

Στη Γιουγκοσλαβία, η Βασίλια Μοσκοβλιέβιτς άφησε μια βασίλισσα με τα πωρά και μερικές εκατοντάδες ηλικιωμένες συλλέκτριες. Φυσιολογικά τα μωρά έπρεπε να ψοφήσουν, γιατί οι συλλέκτριες είχαν περάσει την ηλικία της τροφού και δε διέθεταν τους κατάλληλους αδένες παραγωγής βρεφικής τροφής. Δεν έγινε τίποτα τέτοιο. Οι γέρικες συλλέκτριες άρχισαν σε λίγες μέρες να ξανανιώνουν, και σύντομα ήταν νεαρές τροφοί! Το κατόρθωμα είναι φανταστικό. Ούτε λίγο ούτε πολύ, ανέτρεψαν το χρόνο!

Στις ΗΠΑ, ο Μύκολα Χαίυντακ πήρε από μια κυψέλη όλα τα μωρά και τ' απομόνωσε. Μόνο μωρά και καμία ενήλικη μέλισσα. Τα μικρά αντέδρασαν με μια τρομακτική επιτάχυνση του βιοχρόνου τους. Μέλισσες τριών και τεσσάρων ημερών άρχισαν να συλλέγουν τροφή και γύρη. Μέσα σε μια εβδομάδα, η κυψέλη είχε μέλισσες όλων των ηλικιών και ειδικοτήτων.

Πως οι μέλισσες κατάφεραν ν' αυξομειώνουν την ηλικία τους, ανάλογα με τις ανάγκες της κυψέλης; Δε γνωρίζουμε. Οπως δε γνωρίζουμε τι εκτελεί χρέη εγκεφάλου στο συλλογικό οργανισμό. Φαινομενικά είναι η βασίλισσα, αλλά η βασίλισσα δεν είναι τίποτε άλλο από το γεννητικό σύστημα. Οπως είδαμε άλλωστε στα προηγούμενα πειράματα, ακόμη και μόνα τους τα μωρά, χωρίς βασίλισσα ή άλλη μέλισσα, κινούνται με βάση ένα οργανωμένο σχέδιο και δημιουργούν μια πλήρως ισορροπημένη κυψέλη.

Ποιος καθορίζει το πρόγραμμα;

Ο Αγγλος δρ Ρίμπαντς προσπάθησε να λύσει το αίνιγμα της νοημοσύνης και της μετάδοσης στον όλο οργανισμό της κυψέλης. Το μόνο που κατέληξε είναι ότι κάποιο ένζυμο ή κάτι σχετικό, που κυκλοφορεί με την τροφή, είναι εκείνο που μεταδίδει τις πληροφορίες στο όλο σύστημα. Δηλαδή, θα έλεγε κανείς ότι το μέλι είναι το νειρικό, καθώς και το κυκλοφορικό, σύστημα της κυψέλης. Αλλά τα δύο μεγαλύτερα αινίγματα παραμένουν. Ποιος είναι ο εγκέφαλος, ο γενικός συντονιστής; Και ποιές βιοχημικές διαδικασίες επιτρέπουν στις μέλισσες να γερνούν ή να ξανανιώνουν όταν χρειάζεται;

ακόμη και ως προς το βασιλικό πολτό και το πρόβλημα της τρομερής βιολογικής διαφοροποίησης που μετατρέπει μια κοινή μέλισσα σε βασίλισσα, δε γνωρίζουμε τίποτε. Κι όμως, αν τους κλέβαμε το μυστικό, θα βρίσκαμε, ίσως, σ' αυτό την Πηγή της Νιότης. Υπάρχει μια ακόμη πόρτα στο χρόνο, και η μέλισσα μας κάνει να ελπίζουμε ότι μπορεί ν' ανοιχτεί και για μας.

(Αν νομίζετε ότι είναι τόσο απλό όσο το να τρώει κανείς βασιλικό πολτό – ξεχάστε το! Ολα τα ελεγχόμενα κλινικά πειράματα έχουν δείξει ότι ο πολτός αυτός δεν έχει καμία απολύτως επίδραση στον άνθρωπο).

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΛΑΝΟΣ

ΟΙ ΑΜΜΟΙ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ LOCUS 7