Η ψυχανωδία, ή ουράνιο ταξίδι της ψυχής, αντιπροσωπεύει, από τους προσωκρατικούς ως τις ημέρες μας, μία από τις εκστατικές ή εσχατολογικές εμπειρίες τις πλέον διαδεδομένες μέσα σε πολλές θρησκείες ή θρησκευτικά ρεύματα όλου του κόσμου. Εστιάζοντας αποκλειστικά το ενδιαφέρον μας στις παραδόσεις που επηρέασαν τον δυτικό κόσμο, διαπιστώσαμε την ύπαρξη κάποιας συνοχής στις οραματιστικές αφηγήσεις, από τον Πλάτωνα μέχρι τον κάτω χριστιανικό μεσαίωνα, και από τον Νουμήνιο της Απαμείας και τον Ιουλιανό τον Θεουργό. Μέχρι τον Μαρσίλιο Φικίνο και τον Πίκο ντελλλα Μιράντολα.
Η ιδέα μιας ανατολικής – και προπαντός ιρανικής – επίδρασης στις ελληνικές αφηγήσεις ανάβασης στον ουρανό, περιττεύει, αν σκεφθεί κανείς την ύπαρξη “σαμάνων” στην Ελλάδα πριν από τον Σωκράτη. Την εποχή του Πλάτωνα, αυτές οι αφηγήσεις αρχίζουν να συμβάλλουν στη δημιουργία εσχατολογικών δοξασιών, ολοένα και πιο σύμφωνων με τις επιστημονικές υποθέσεις, πράγμα που, υπό την επίδραση της αστρολογίας, καταλήγει στο λίγο έως πολύ διαρκές σχήμα μιας ανάβασης που εκτυλίσσεται μέσω των επτά πλανητικών σφαιρών, σύμφωνα με την “χαλδαϊκή” ή την “αιγυπτιακή” τάξη. Θα αποδώσουμε σε αυτόν τον τύπο ψυχανωδίας – που θα συναντήσουμε στους γνωστικούς και στους ερμητικούς, στους Νουμήνιο, Μακρόβιο, Σερβιο, Πρόκλο, Δάντε Αλιγέρι, Μαρσίλιο Φικίνο, Πίκο ντελλα Μιραντόλα κλπ. - το όνομα ελληνικός τύπος.
Αντίθετα, σε ένα περιβάλλον ιουδαϊκο – ελληνιστικό, ίσως κάτω από την βαβυλωνιακή επίδραση, αναπτύσσεται ο άλλος τύπος ανάβασης, (που θα αποκαλέσουμε εβραϊκό) μέσω τριών ή επτά ουρανών, που δεν είναι ποτέ οι πλανητικοί ουρανοί. Οι μαρτυρίες που αφορούν τον εβραϊκό τύπο είναι περισσότερες απ' εκείνες που βασίζονται στον ελληνικό. Πράγματι, ολόκληρη η εβραϊκή και ιουδαϊκο – χριστιανική αποκαλυπτική, η Μυστική του MRKBH, ή άρματος που φέρει τον θεϊκό θρόνο στο όραμα του Ιεζεκιήλ, οι ισλαμικές αφηγήσεις του mi'raj του Μωάμεθ, οι χριστιανικές και ιουδαϊκές μεσαιώνικές αποκαλύψεις εκπηγάζουν από αυτόν τον τύπο, που μπορεί να ορισθεί ως ο απλούστερος, πιο παθητικός και ασφαλώς λιγότερο αυστηρός ως προς τις επιστημονικές πληροφορίες που μεταβιβάζει.
Ολα αυτά περιπλέκονται από το γεγονός, ότι, πολυάριθμες τυπικά ελληνικές αποκαλύψεις – όπως εκείνη του Ηρός στην Πολιτεία του Πλάτωνα-, ή εκείνες που περιλαμβάνονται στους μεγάλους εσχατολογικούς μύθους του Πλουτάρχου, δεν ανήκουν στον “ελληνικό” τύπο, όπως ήδη ορίσαμε. Ωστόσο, θα ασκήσουν καθοριστική επίδραση στον “εβραϊκό” τύπο, κατά την χριστιανική εποχή. Οι ετικέτες του “ελληνικού” και του “εβραϊκού” θα προσελκύσουν την προσοχή μας, λαμβανομένου υπ' όψη ότι δεν αποσκοπούν οπωσδήποτε στην υπόδειξη της “ελληνικής” ή “εβραϊκής” προέλευσης των εξεταζομένων θεμάτων. Μπορούμε όμως να μιλήσουμε για έναν “μικτό” τύπο;
Πολυάριθμες συγκλίσεις μεταξύ του ελληνικού και του εβραϊκού τύπου ψυχανωδίας, δεν καταλήγουν ποτέ στην άρση των μεταξύ τους ουσιαστικών διαφορών. Αν και αληθεύει – όπως ορθότατα παρατήρησε ο Jaques Flamant – πως όταν οι ελληνικές θεωρίες της πλανητικής ψυχανωδίας έφθασαν στους χαλδάιους θεολόγους, αυτοί “δεν μπόρεσαν παρα να χαρούν για την επινόηση μιας κοσμογραφίας, που εναρμονιζόταν τόσο καλά με την πανάρχαιη θεολογία τους”, επρόκειτο παρ' όλα αυτα για μια επικίνδυνη σύμπτωση για την ταυτότητα των Χαλδαίων. Πράγματι, όλοι όσοι υιοθετούν το ελληνικό πρότυπο της ανάβασης, υφίστανται μιαν εξ υπαρχής μεταμόρφωση σε εκπροσώπους του ελληνικού τύπου. Ωστόσο, αν και τα δύο πρότυπα συχνά συγκλίνουν το ένα προς το άλλο έως μιαν απειροελάχιστη απόσταση (λόγου χάρη, στις αφηγήσεις του mi'raj ή στις μεσαιωνικές αποκαλύψεις), παραμένει ανεξηγητο το γεγονός ότι ουδέποτε συνετελέσθη η μετουσίωση του ενός τύπου στον άλλο. Οταν το mi'raj του Μωάμεθ μιλά για επτά οκτώ ουρανούς, δεν αναφέρεται ποτέ στους “αστρονομικούς ουρανούς”, όπως εξακολουθούσε να πιστεύει ο μεγάλος σοφός Miguel Asin Palacios. Αντίθετα, στον Δάντη, οι ουρανοί μετρηθηκαν και κατονομασθηκαν σύμφωνα με τους πλανήτες και την αριστοτελική κοσμολογία. Θα άξιζε επι πλέον να αναφέρουμε και τις θεωρίες εκείνες που αντιτάσσονται στην ιδέα μιας αντιγραφής της Θείας Κωμωδίας όσον αφορά το mi'raj.
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚΣΤΑΣΗΣ"
ΤΟΥ IOAN P. COULIANO
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου